Чую, бачу, гавару

Выдавец: Жасскон

Памер: 136с.

Мінск 2017

64.22 МБ

Анатоль Клышка Вучэбны наглядны дапаможнік Выданню прысуджаны дыплом «За лепшае выданне года» па выніках XLIV Рэспубліканскага конкурса «Мастацтва кнігі» Чую, бачу, гавару гавару Вучэбны наглядны дапаможнік для вучняў пачатковых класаў устаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Для работы ў класе Рэкамендавана Навукова-метадычнай установай «Нацыянальны інстытут адукацыі» Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь ВЫДАВЕЦТВА Мінск, «Жасскон» 2017 УДК 811.161.3(075.2=161.3=161.1) ББК 81.2Бем-922 К51 Рэцэнзенты: кандыдат педагагічных навук, дацэнт, загадчык аспірантуры і дактарантуры Нацыянальнага інстытута адукацыі A С. Грабчыкава; метадычнае аб’яднанне настаўнікаў пачатковых класаў дзяржаўнай установы адукацыі «Гімназія з беларускай мовай навучання № 23 г. Мінска» (настаўнік пачатковых класаў вышэйшай кваліфікацыйнай катэгорыі Н. В. Няборская) Ілюстрацыі М. Р. Казлова і Н. У. Суставай Клышка, A. К. К51 Чую, бачу, гавару: вучэб. нагляд. дапаможнік для вучняў пачатковых кл. устаноў агул. сярэд. адукацыі з бел. і рус. мовамі навучання / A. К. Клышка. — Мінск: Жасскон, 2017. — 136 с.: іл. ISBN 978-985-7009-99-2. Для подпісаў пад малюнкамі ў кнізе выкарыстаны радкі з твораў Я. Купалы, Я. Коласа, М. Багдановіча, А. Александровіча, В. Віткі, Н. Галіноўскай, К. Камейшы, М. Кляшторнай, М. Маляўкі, А. Русака, М. Скрыпкі, А. Ставера. Дапаможнік ахоплівае найбольш ужывальную, тэматычна згрупаваную лексіку, якая адлюстроўвае навакольны і ўнутраны свет дзіцяці. Тлумачэнне і засваенне слова даецца не толькі праз малюнак, але і праз жыццё яго ў сказе. Сказы падабраныя аўтарам так, каб тое ці іншае словаўжыванне выступала выразна і каб там гучалі досціп, гумар, здзіўленне і радасць жыць сярод рэчаў, якія схоплены родным словам, багатым на адценне сэнсу і на красу гучання. Тэматычны лексічны матэрыял можна вывучаць і не прытрымліваючыся прапанаванай паслядоўнасці ў залежнасці ад разумовага ўзроўню і кола зацікаўленняў дзяцей. Распрацаваны з улікам практычнага вопыту лепшых замежных выданняў падобнага тыпу. Адрасуецца вучням пачатковых класаў школ з беларускай і рускай мовамі навучання. УДК 811.161.3(075.2=161.3=161.1) ББК 81.2Бек-922 ISBN 978-985-7009-99-2 © Клышка A. К., 2017 © Казлоў М. Р., Сустава Н. У., ілюстрацыі, 2003 © Мацур Г. I., арыгінал-макет, 2017 © Афармленне. ТДА «Жасскон», 2017 Дарагі сябар! Кніга вітаецца с табою: «Добры дзень!» Многія словы ў гэтай кнізе з далёкіх сівых часоў, калі нашы тысячагадовыя дубы-волаты яшчэ нават не былі жалудамі. Што ўжо казаць пра стагодкі-таполі! Гэтыя словы — ад нашых прадзедаў і прабабак, дзядоў і бабуль, таты і мамы. На іх цяпло вуснаў нашых продкаў. Яны як пацалунак тых, каго ты ніколі не ўбачыш. Ніл Армстранг, які першы ступіў на Месяц, пачуўшы беларускую мову, сказаў: «Гэта не мова, гэта музыка». Дык смакуй гэтыя словы, цешся імі, дзяліся з сябрамі, каб родная мова, беларуская мова, гучала з краю ў край, у вёсцы і ў горадзе, на ўсёй Беларусі. Змест 8 Калі ласка, у дом! 70 Сям'я і сваякі 72 Будзь ветлівы! 74 Я малюю чалавека 76 Дом 78 Кватэра. Пярэдняя 79 Гасцёўня 20 Данікаў пакой 22 Кухня 23 У ваннай 24 Смачна есці! 26 Пітво 28 Майстраванне 30 Кім ты будзеш? 32 Ва ўніверсаме 34 Пошта 36 Дарога. Транспарт 38 Агароджа 40 Збожжа 42 Агародніна 44 У садзе 46 Люблю я лес, адвечны бор... 48 Кветкі ў лясах, палях, лугах 50 Садовыя кветкі 52 Пакаёвыя кветкі 54 Мушкі, мошкі і мурашкі... 55 Паўзуны 56 Гадзіннік 58 Дзень, тыдзень, месяц, год 60 Поры года 62 Надвор'е 64 Адзенне, абутак 66 На дзіцячай пляцоўцы 68 Аловак і пэндзлік 69 Колеры 70 Сялянскі двор 72 Дзікія птушкі 79 Дзікая жывёла 76 Вада і вўда 78 У заапарку 80 Вучымся лічыць 82 Фігуры і лініі 84 Ёмістасці: тут захоўваюцца рэчы 86 Кірункі свету 86 Неба, месяц, зоркі 87 Космас 88 Беларускія краявіды 90 Старыя замкі Беларусі 92 У тэатры 99 Народная творчасць 96 Народнае адзенне 97 Нашы арнаменты 98 У мастацкім музеі 100 Наш казачны край 702 Дзень нараджэння 709 Талака 705 Дзяды 706 Калядкі — вясёлыя святкі 707 Новы год! 708 Вялікдзень 709 Купалле 770 Іграем, спяваем, танцуем 772 Сябруем з кнігаю 779 Беларусь і яе суседзі 776 0, край родны... 117 Наш слоўнічак Калі ласка, у дом! Раніцою і ўдзень мы вітаемся: — Добры дзень, мама! — Добры дзень! Заходзь, калі ласка! — Як тваё імя? — Алеся. — А прозвішча? — Станюк. Дзеці сябруюць. Міша — добры, вясёлы сябар. Ніна і Алеся — сяброўкі. Ветлівы хлопчык — Алеся, прачніся, калі ласка, я забыўся сказаць табе «Дабранач». Увечары мы вітаемся: «Добры вечар!» На развітанне кажам: «Бывайце!», «Бывайце здаровы!», «Да сустрэчы!» «Дабранач!» — кажу ўсім нанач. я і сваякі Тата і мама — мае бацькі. Вераніка — мая сястра. Ян — мой брат. Тата, мама, брат, сястра і я — адна сям'я. Бабуля Наста — мама нашай мамы. Дзядуля Антон — тата нашай мамы. Мы іх унукі. Сястра нашай мамы — нам цёця. А брат нашай мамы — нам дзядзя. Мы іх пляменнікі. I ў таты ёсць сястра і брат. Яны нам таксама дзядзя і цёця./ • • I мы іх пляменнікі. Тома і Марына — сёстры-блізняты. , Яны кропля ў кроплю падобныя адна да аднае. ДзежтутТома, г— дзе Марына? < Ласкавыя словы Мама, мамачка, матуля, матулька, матулечка. Тата, татка, татачка, татуля,татулька, татулечка. Баба, бабка, бабуля, бабулька, бабулечка. Дзед, дзедка, дзядуля, дзядулька, дзядулечка. Будзь ветлівы! — Расці вялікі і дужы! — Дзякуй, дачушка! — Сядайце, бабуля! ветлівыя словы чую ад людзей. Ветлівымі словамі буду даражыць, з ветлівымі словамі лёгка жыць. Я малюю чалавека — шыю валасы вы цела нос рукі нюхау ноп вы вушы чуў. Далей я намаляваў Спачатку намалюю галаву на галаве ніжэй бро Я ўзяў аловак і паперу. Буду маляваць чалавека. А далей — рот шчокі, вусны, падбародак. А патыліцы не відаць. Вось і ўвесь чалавек. Дом для адной сям'і. Дамы пастаўлены антэна дах На свой дзясяты паверх Ніна заўсёды падымаецца на ліфце. Таня любіць лічыць прыстўпкі. Ён уздумаў праехаць лесвічны пралёт на поручнях (парэнчах). Кватэра. Пярэдняя гадзіннік паліца люстэрка каляндар вешалка дыванок парасоны Словы-браты Пярэдняя, вітальня Гасцёўня люстра столь Данікаў пакой Даніку купілі ранец. Ён сёлета пойдзе ў школу. Смачна есці! яблык пячэнне кефір тушаная морква сырок Увечары я вячэраю Гэта мая вячэра. Пасля сну пад вечар я падвячоркую. Вось мой падвячорак If J * Кіпіць кіпень, \пакуль не выкіпіць —— Словы-браты Сняданак, снёданне. Абед, полудзень. Калі хто есць, кажы яму: — Смачна есці! Хлеб ды соль! Калі табе дзякуюць за яду, кажы: — На здароўе! Еш на здароўе! сок малако кефір кісель Майстраванне пілка долата '0 малаток гамка сякера адвертка Змайстраваў старэйшы брат мне драўляны самакат. , электрадрыль У нашага Іванкі НІТКІ напарстак пяльцы іголка шкатулка Па рабоце майстра пазнаюць Малаток не мае вачэй сарочка-вышыванка. Сама сястрычка Валя сарочку вышывала. і не адрозніць цвіка ад пальца Сцеражыся! Кім ты будзеш? 3 раніцы і да змяркання гул стаіць на рыштаванні Бульдозер выроўнівае пляцоўку. Мўляр кладзе цэглу. Тынкоўшчык пакрывае сцены тынкам. Архітэктар складае план дома. Маляр фарбуе дамы. Кран падымае бетонную пліту Дарога. Транспарт Дарога бяжыць праз лясы, палі, узгоркі, Будзь уважлівы! Пераходзь вуліцу Па шашы ідзі заўсёды He гуляй на зялёнае вочка толькі з левага боку! каля дарогі! святлафора. Брама — гэта вароты са стрэшкаю. Словы-браты Агароджа, плот. Збожжа Пшаніца. 3 яе пякуць булкі, батоны, абаранкі. Аўсяныя шматкі. Прасяная каша з гарбузом. аржаныя не такія Лады-лады-ладачкі грэцкія аладачкі, прасяныя, аўсяныя. Ячныя — смачныя, Агародніна морква памідоры перац часнок капуста пятрушка Адгадай загадку гэтую: у лазні парыцца ў вопратцы да стала ідзе раздзетаю. Нам заўсёды ўсё па густу: бульба, морква і капуста Дапамагаем бабулі і дзядулю Будуць яблыкі і слівы, бо цвіце наш сад... He кранай жа кветкі, лівень, не кранай іх, град!.. Збірай акуратна. He падрапай рук, тварыка. падасінавікі рыжыкі махавікі падбярозавікі Чарнічнік дае ягады трыста гадоў. Спеюць суніцы раней за чарніцы, а самі чарніцы — раней за брусніцы. Буякі растуць заўсёды побач з багуном. Мухамор — атрутны грыб. Але не тапчы яго нагою. Ім любіць паласавацца лось. Журавіны любяць балота. Словы-браты Буякі, дурніцы. Кветкі ў лясах, палях, лугах званочкі Ранняй вясною казялец Кветка сон канюшына медуніца узлесак у россыпе сініх пралесак развесіла ліловыя званкі Луг і лес пяюць замілавана што ні крок, то краска. На балоце ў жоўтым цвеце лотаць У лопуха-дзядоўніка слановыя вушы і далікатны пах фіялетавых кветак. Між жытнёвых каласкоў раптам жменька васількоў. Ранкам Ромка рваў рамонкі. Дзьмухавец Раніцай. Удзень. Увечары. Дзьмухавец любіць раніцу. Потым ён разгортвае залатую сукенку. А пасля абеду ён у зялёным плашчыку. Асцярожна! Можна апячыся! Словы-браты Кветкі, краскі. Васількі, валошкі. Кветка, сцяблінка, Цыбулінкі ў зямлі. Расток з пупышкай. лісток Жывы гадзіннік Цюльпаны-браты носяць рознага колеру кафтаны. Духмяныя суквецці чаромхі бэзу, язміну таксама цудоўныя букеть Пакаёвыя кветкі Мушкі, мошкі і мурашкі... аса авадзень муха жук У страказы празрыстыя крылцы. Намалюй алоўкам божую кароўку. А гэта слімак. чмель хрушч шэршань — У якой малечы калені вьішэйшыя за плечы? — У коніка. Паўзуны вуж Вуж моцным бізуном свайго цела гадзюка можа забіць насмёрць ядавітую гадзюку. А для чалавека вуж бяскрыўдны. Сама ў хаце яна, а ногі знадворку. Яшчарка згубіла хвосцік. Будзе новы гадаваць. Гадзіннік У мяне наручны гадзіннік. Насценны гадзіннік з зязюлькай. А ў дзядулі кішэнны. будзільнік сонечны гадзіннік Кароткая стрэлка паказвае гадзіны. Доўгая стрэлка паказвае мінуты. цыферблат 6 ГТонкая стрэл ка А паказвае секунды. Секунда — гэта кароценькі час, за які можна вымавіць слова мама. Мінута — час, за які ты можаш шэсць разоў палічыць ад аднаго да дзесяці. Гадзіна — гэта час, за які мінутная стрэлка пройдзе круг.