Фартэпіянныя мініяцюры беларускіх кампазітараў
Частка II Сшытак другі Сюіты і цыклы
Выдавец: Беларусь
Памер: 98с.
Мінск 1996
№ЖШХ ІШШМ
МІНІСТЭРСТВА КУЛЬТУРЫ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ
Фартэпіянныя
ЛМНІЯЦЮРЫ ЕЕларуеіііх шпазітараў
Хрэстаматыя ў дзвюх частках
Частка II
Сшытак другі
СЮІТЫ I цыклы
Дапушчана ў якасці вучэбнага дапаможніка для музычных школ і вучылішчаў
Мінск «Беларусь» 1996
Укладальнікі
В. П. Пракапцова, Т. I. Жышкевіч
7860000000 — 022 ф--------------------
М 301 (03) — 96
Вучэбнае выданне
ФАРТЭПІЯЯНЫЯ МІНІЯЦЮРЫ БЕЛАРУСКІХ КАМПАЗІТАРАЎ Хрэстаматыя ў дзвюх частках Частка П
Сшытак другі Сюіты і цыклы
Укладальнікі Пракапцова Вера Паўлаўна, Жышкевіч Таццяна Іванаўна
Рэдактар В. М.Лучанок Мастак У. Л. Мілеўскі
Мастацкі рэдактар A. А. Жданоўская
Тэхнічны рэдактар I. П. Касцецкая
Карэктар Л. Р. Кузьлйна Аператар A. М. Прохарчык
Нотаграфікі I. В. Гнеўка, Л. Р. Рэцкая
Падпісана да друку з арыгінала-макета 02.05.96. Фармат
60х841/«. Папера кн.-часоп. Гарнітура «Таймс». Афсетны друк. Ум. друк. арк. 11,16. Ум. фарб.-адб. 12,09. Ул.-выд. арк.
13,0. Тыраж 4000 экз. Зак. 5042.
Ордэна Дружбы народаў выдавецтва «Беларусь» Дзяржаўнага камітэта Рэспублікі Беларусь па друку .Ліцэнзія
ЛВ № 2. 220600, Мінск, праспектМашэрава, 11.
Друкарня «Перамога». 222310, Маладзечна, вул.В.Таўлая, 11.
© Прадмова і ўкладанне.
В. П. Пракапцова, Т. I. Жышкевіч, 1996
Сюіты і цыклы
У 30 — 40-ыя гады XX стагоддзя ў творчасці беларускіх кампазітараў пачынае фарміравацца жанр сюіт і цыклаў для фартэпіяна. П’есы гэтага жанру вызначаюцца шматлікасцю вобразаў, тэм, паўнатой пачуццяў, разнастайнасцю фартэпіяннай фак-туры. Шырыня жанравага дыяпазону сюіт і цыклаў праяўляецца таксама і ў інструментальным праламленні песеннасці і танцавальнасці, і ў вольных апрацоўках народных мелодый, і ў пераасэнсаванні фальклорных інтанацый.
3 пункту гледжання метадычных рэкамендацый сюітны і цыклавы жанр можна разглядаць як пэўную ступень на шляху асваення буйной формы. Шмат сюіт і цык-лаў стваралася кампазітарамі спецыяльна ў разліку на творчыя здольнасці школьнікаў і навучэнцаў музычных вучылішчаў.
Першым прыкладам сюіты ў твсрчасці беларускіх кампазітараў была Беларуская танцавальная сюіта ў пяці частках A. К. Клумава (Таўкачыкі, Кракавяк, Бульба, Мікіта, Полька-Янка, 1940 г.). У 1943 годзе з’явіўся першы фартэпіянны цыкл — «24 прэлюдьіі» П. П. Падкавырава.
Росквіт жанру сюіт і цыклаў прыпадае на пасляваенны час. Менавіта ў гэты пе-рыяд раскрываецца ўвесь спектр жанравага дыяпазону фартэпіянных мініяцюр. У стылявых адносінах яны ўяўляюць сабой прыклады дастаткова разнастайнага кам-пазітарскага пісьма. Тут выяўляюцца і ўплыў розных часоў, і праяўленне арыгінальнай творчай манеры аўтара. Да сачынення фартэпіянных п’сс у жанры цыкла і сюіты звярталіся такія кампазітары, як М. Чуркін, А. Багатыроў, Л. Абеліёвіч, Г. Вагнер, Дз. Смольскі, Я. Глебаў, Э. Тырманд, А. Сонін, В. Сярых і інш.
У прапануемым сшытку прадстаўлены творы гэтага жанру, напісаныя кам-пазітарамі розных пакаленняў. Адкрываецца зборнік цыклам М. Чуркіна «Дзесяць п’ес для малодшых класаў музычных школ на матэрыяле беларускіх народных пе-сень» (1957 г.). П’есы напісаны ў ключы распаўсюджаных народных ладоў і інтанацый з выкарыстаннем прыёмаў падгалосачнай і імітацыйнай поліфаніі. Ім уласцівы строгасць і яснасць формы, аптымістычны характар, пэўная праграмнасць, ёмкасць фартэпіяннай фактуры.
Маленькая сюіта С. Картэса «Казка» напісана ў 1972 г. У ёй пяць мініяцюр: «У нскаторым царстве», «Фея танцуе», «Паядынак», «Заварожанае возера», «Прынц пе-рамог дракона». Слухача ўражвае яскравасць і амаль бачная тэатральнасць вобразаў. Палітра сродкаў выразнасці дастаткова шчодрая: тут і мудрагелістая гармонія, і свое-асаблівая фактура, і рэльефнае дынамічнае развіццё, і вакальная па сваёй прыродзе інтанацыйная аснова. Сюіта напісана для вучняў сярэдніх і старэйшых класаў му-зычнай школы. Магчыма выкананне як паасобных нумароў, так і ўсёй сюіты цалкам, што дапаможа праз шэраг рознахарактарных п’ес адчуць цэласнасць формы.
«Юнай,кі цыкл» В. Карэтнікава, які складаецца з чатырох мініяцюр і пабудаваны па прынцыпу вобразнага кантрасту, яскравы па дынаміцы, выразны па развіццю му-зычнага матэрыялу, цікавы па гарманійнаму пісьму. Мастацка-вобразная сфера «Фантастычнага танца» прадастаўляе выканаўцу магчымасць свабоды трактоўкі: ад гратэску і жарту да іроніі і сарказму. Частыя агагічныя змяненні абумоўліваюць імправізацыйнасць, але разам з тым лагічнасць і натуральнасць архітэктанічнага ды-хання. Асноўны матыў «Элегіі» — смутак і журба. У гэтай мініяцюры вельмі няпро-стая гарманійная мова. Яна напоўнена альтэрацыямі, вострымі сугуччамі, але захоўвас логіку функцыянальнага развіцця. Дзякуючы выкарыстанню каларыстыч-насці дысанансаў, ствараецца эфект расфарбоўкі акордавага ланцужка. Лірычны «Ра-мантычны вальс» поўны тамлення і дзявочых мараў. Лаканічная форма, пластычнасць меладыйнага руху, празрыстасць фактуры, паўтонавае мігаценне гар-моній — усе гэтыя сродкі служаць найбольш поўнаму раскрыццю мастацкага вобра-за. Завяршае цыкл радасная, напорыстая «Вясёлая карусель». Рытмічная дакладнасць і адзіны паток раўнамернага руху ствараюць адчуванне кружэння, віхру. У цэлым цыкл нібыта перадае ўвесь спектр стану юнацкай душы.
Цыкл «Водгукі» У. Дарохіна — пяць рознахарактарных п’ес, якія маюць канкрэт-ную назву: «Мімалётнасць», «Руская песня», «Летні ранак у даліне», «Са стара-
3
даўняга», «Роздум». Гэта пяць акварэлей, быццам пранізаных лёгкім сумам паўзабытых уражанняў, пяць поглядаў праз адно аўтарскае акно ў шырокі і дзіўны свет мінулага і сучаснага. Гэты свет поўны гукаў і водгукаў, фарбаў і паўтонаў, з’яў і зыбкіх паэтычных асацыяцый. I кампазітарскае бачанне яго розных граняў аб’яд-ноўвае п’есы цыкла ў стройнае лірычнае распавяданне аўтара «пра час і пра сябе». Кампазітар умела супастаўляе рэгістры фартэпіяна, падкрэсліваючы магчымасць ма-ляўнічага гучання інструмента. Аўтар нібыта інструментуе фартэпіянную фактуру, стварае аб’ёмнае шматгалоссе, індывідуалізуе тэмбр кожнага голасу, уводзячы вучня ў свет аркестравага гучання.
Цікавым прыкладам увасаблення вобразаў, даступных дзіцячаму ўспрыманню, з’яўляецца цыкл п’ес А. Залётнева «На таямнічых сцяжынках». У ім пяць частак: «Балет мышэй», «Чароўнае возера», «На таямнічых сцяжынках», «У дрымучым ле-се», «Танец лесавікоў». У цэлым трэба адзначыць выразную меладыйную мову цык-ла. пруткую рытміку, лаканічную гарманізацыю. «Балет мышэй» уяўляе сабой жартоўную жанравую сцэнку, дзе нібыта з’яўляюцца гарэзлівыя шэрыя мышкі і кот. Мудрагелістымі гармоніямі, павольным рухам блукаючых восьмых малюецца казач-ны, таямнічы вобраз у «Чароўным возеры». Наступная п’еса, якая дала назву ўсяму цыклу, пагружае слухача ў стан непакою. Засяроджаная мелодыя ў стылі старажыт-нага распеву на фоне асцінатнага спружыністага малюнка перадае стан трывогі і не-бяспечнасці. П’еса «У дрымучым лесе» пабудавана на чатырохкратным правядзенні ў адной танальнасці суровай, поўнай насцярожанасці, мелодыі. Асноўную ролю ў развіцці вобраза іграе паступовае пашырэнне рэгістравага дыяпазону і нарастанне дынамікі — ад РР у першым правядзенні тэмы да // у фінале. Апошняя п’еса «Танец лесавікоў» уносіць рэзкі кантраст у разгортванне цыкла. Светлым, прыўзнятым гу-чаннем мажору, своеасаблівымі дысануючымі гармоніямі, сучаснымі рытмамі перада-ецца танец забаўных лясных істот — лесавікоў.
У фартэпіянным цыкле У. Солтана «Думкі і настроі» адсутнічаюць праграмныя назвы п’ес, што дапускае выканаўчую свабоду ў інтэрпрэтацыі мастацкага вобраза. Трывожны роздум аб складаным лёсе чалавека, які здольны на барацьбу і ахвяр-насць, ляжыць у аснове ўсяго цыкла. Чатыры мініяцюры аб’яднаны адным настроем і глыбока ўражваюць сваім суровым эмацыянальным тонам, мужным драматызмам.
У сюіце Р. Суруса «Дзецям» відавочныя асноўныя класічныя прынцыпы сюітнасці: сувязь з танцавальнымі і песеннымі жанрамі, кантрастнае супрацьпа-стаўленне самастойных частак, імкненне да падабенства танальнасцяў, прастата фор-маўтварэння кожнай з частак. Так, вясёлая, святочная п’еса «Жарт» змяняецца лірычнай, сумнай мелодыяй «Песні», ласкавая, мілагучная «Калыханка» — ды-намічным, маторным «Галопам».
Буйное разгорнутае палатно, напоўненае шматлікімі эпізодамі-замалёўкамі на-роднага вясковага свята, уяўляе сабой фартэпіянная сюіта У. Будніка. Таму выка-нанне твора паасобнымі часткамі немэтазгодна. Уся тканіна сюіты выяўляе глыбокую блізкасць да нацыянальнай музычнай культуры: тут і варыяцыйнасць развіцця, і фальклорная арыентацыя арыгінальных мелодый, і імітацыя гучання народных інструментаў. Удала цытуецца ў сюіце і мелодыя сапраўднай народнай песні «Га-рабіна, гарабінушка». Фартэпіянная фактура твора дастаткова развітая, шматплана-вая, кампазітар выкарыстоўвае сучасныя формы руху. Ад выканаўцы сюіты патрабуецца прафесійны піянізм, дасканалае валоданне тэмбральнай тэхнікай гу-каўтварэння, развітое пачуццё формы.
Сшытак «Сюіты і цыклы» завяршае публікацыю хрэстаматыі «Фартэпіянныя мініяцюры беларускіх кампазітараў». Выданне не разглядаецца як анталогія. Тым не менш складальнікі імкнуліся ўключыць у абедзве часткі хрэстаматыі творы, якія прадстаўляюць інтарэс як для навучэнцаў музычных школ і вучылішчаў, так і для канцэртуючых піяністаў.
В. Пракапцова, Т. Жышкевіч
ДЗЕСЯЦЬ ДЗІЦЯЧЫХ П’ЕС
М. Чуркін (1869 — 1964)
2. Зак. 5042.
5
2. Шостак і таўкачыкі
6
7
3. А ў полі вярба
Andante cantabile
4. Што па садзіку
8
5. А у полі дуб
9
3. Зак. 5042.
7. Ах ты, дзеўчына
Andante coin inodo
11
8. Ульяна
Allegro
12
9. Жартоўная
Mlegretto
13
4. Зак. 5042.
10. Танец
Allegretto
14
СЮІТА «КАЗКА»
„ С. Картэс
1. У некаторым царстве
H# 1—2 1 -^^•у—: м
2— рў ^г ^і -^^-^9-^^rj hUU^J: ^А
15
2. Фея танцуе
Tempo di valse
16
17
5. Зак. 5042.
3. Паядынак
18
ам^Ж^^М^^^
19
20
4. Заварожанае возера
6. Зак. 5042.
21
22
8
5. Прынц перамог дракона
23
24
7. Зак. 5042.
СЮІТА «ДЗЕЦЯМ»
Р. Сурус
26
27
2. Песня
28
8. Зак. 5042.
29
30
>
4. Калыханка
Andante cantabile
31
32
33
9. Зак. 5042.
ЦЫКЛ П’ЕС «ВОДГУКІ»
1. Мімалёгнасць
У. Дарохін
Vivace
м#^^ш
£^^^^^^
X ■ 4——K —да=#5 rt=—] J
& 0 1 i 1 1 cresc.
i$-+ Г i г т 4 if t Г =i ^^ r ^ ^ t^J r fJ ^^ ^ tF
КНІГІ ОНЛАЙН
