Фізіка
Выдавец: Народная асвета
Памер: 286с.
Мінск 1991
Назіранне дыфракцыі
1. Устанавіць паміж губкамі штангенцыркуля шчыліну шырынёй 0,5 мм.
2. Прыставіць шчыліну ўшчыльную да вока, размясціўшы яе вертыкальна.
3. Гледзячы скрозь шчыліну на вертыкальна размешчаную ніць лямпы, якая свеціцца, назіраць па абодва бакі ніці вясёлкавыя палосы (дыфракцыйныя спектры).
4. Змяняючы шырыню шчыліны ад 0,5 да 0,8 мм, заўважыць, як гэта змяненне ўздзейнічае на дыфракцыйныя спектры.
5. Назіраць дыфракцыйныя спектры ў праходзячым святле пры дапамозе абрэзкаў капрону або батысту, засвечанай фотаплёнкі з прораззю.
6. Правесці назіранне дыфракцыйнага спектра ў адбітым святле пры дапамозе грампласцінкі, размясціўшы яе гарызантальна на ўзроўні вачэй.
5. НАЗІРАННЕ СУЦЭЛЬНАГА 1 ЛІНЕЙЧАСТАГА СПЕКТРАЎ
Абсталяванне
Праекцыйны апарат, спектральныя трубкі з вадародам, неонам ці геліем, высакавольтны індуктар, крыніца жыўлення, штатыў, злучальныя правады (гэтыя прыборы з’яўляюцца агульнымі для ўсяго класа), шкляная пласціна са скошанымі гранямі (выдаецца кожнаму).
273
Правядзенне эксперымента
1. Размясціць пласціну гарызантальна перад вокам. Скрозь грані, якія складаюць вугал 45°, назіраць светлую вертыкальную палоску на экране — відарыс рассоўнай шчыліны праекцыйнага апарата.
2. Вылучыць асноўныя колеры атрыманага суцэльнага спектра і запісаць іх у назіраемай паслядоўнасці.
3. Паўтарыць дослед, разглядаючы палоску праз грані, якія ўтвараюць вугал 60°. Запісаць адрозненне ў выглядзе спектраў.
4. Назіраць лінейчастыя спектры вадароду, гелію або неону, разглядаючы спектральныя трубкі, якія свецяцца, праз грані шкляной пласціны. Запісаць найбольш яркія лініі спектраў.
6. ВЫВУЧЭННЕ ТРЭКАЎ ЗАРАДЖАНЫХ ЧАСЦІЦ
У рабоце патрабуецца правесці ідэнтыфікацыю' зараджанай часціцы па выніках параўнання яе трэкаў з трэкам пратона ў камеры Вільсана, змешчанай у магнітнае поле.
Абсталяванне, неабходныя вымярэнні, сродкі вымярэння
Работа праводзіцца з гатовай фатаграфіяй трэкаў дзвюх зараджаных часціц (рыс. 196). Трэк I належыць пратону, трэк II — часціцы, якую трэба ідэнтыфікаваць. Лініі індукцыі магнітнага поля перпендыкулярныя да плоскасці фатаграфіі. Пачатковыя скорасці абедзвюх часціц аднолькавыя і перпендыкулярныя да краю фатаграфіі.
Рыс. 196
Ідэнтыфікацыя вядомай часціцы ажыццяўляецца шляхам параўнання яе ўдзельнага зараду 2L з удзельным m
зарадам пратона. Гэта можна зрабіць, вымераўшы і параўнаўшы радыусы трэкаў часціц на пачатковых участках трэкаў. Сапраўды для зараджанай часціцы, якая рухаецца перпендыкулярна вектару індукцыі магнітнага поля, можна запісаць (гл. формулу (9.6) падручніка фізікі X класа):
mv2 q v
— або ~=BR
3 гэтай формулы відаць, што адносіна ўдзельных зарадаў час
1 Пад ідэнтыфікацыяй часціцы разумеецца ўстанаўленне яе тоеснасці з вядомай вам часціцай.
274
ціц роўна адваротнай адносіне радыусаў іх траекторый.
Радыус крывізны трэка часціцы вызначаюць наступным чынам. Накладваюць на фатаграфію ліст празрыстай паперы і пераводзяць на яе трэк (гэта трэба рабіць асцярожна, каб не пашкодзіць фатаграфію). Вычэрчваюць, як паказана на рысунку 197, дзве хорды і ўзводзяць да гэтых хорд у іх сярэдзінах перпендыкуляры. На перасячэнні перпендыкуляраў ляжыць цэнтр акружнасці; яе радыус вымяраюць лінейкай.
Падрыхтоўка да правядзення работы
1. Падрыхтаваць бланк справаздачы з табліцай для запісу рэзультатаў вымярэнняў і вылічэнняў.
2. Перавесці на кальку трэкі часціц з фатаграфіі.
Правядзенне эксперымента, апрацоўка рэзультатаў вымярэнняў
1. Вымераць радыусы крывізны трэкаў часціц, пераведзеных на кальку, на іх пачатковых участках.
2. Параўнаць удзельныя зарады невядомай часціцы і пратона. Ідэнтыфікаваць часціцу па рэзультатах вымярэнняў.
Кантрольныя пытанні
1. Як накіраваны вектар магнітнай індукцыі адносна плоскасці фатаграфіі трэкаў часціц?
2. Чаму радыусы крывізны на розных участках трэка адной і той жа часціцы розныя?
АДКАЗЫ ДА ПРАКТЫКАВАННЯЎ
Практыкаванне 1. 6. У другой шпулі праз некаторы час установіцца пастаянны ток. 8. 0,2 А. 9. 0,15 В. 10. 1,2 Дж.
Практыкаванне 2. 1.5 103 Дж. 2. «1,26 • 106 с; «2,51 • 106 с. 3. Ад 16 да 10 мГн. 4. «0,63 В. 5. «0,63 В. 6. «0,28 А.
Практыкаванне 3. 1. Праслойкі паміж пласцінамі павінны быць перпендыкулярныя да восі вала. 2. ЭРС максімальная, калі плоскасць рамкі паралельная лініям магнітнай індукцыі. 4. Можна, напрыклад, наматаць зверху адной з абмотак дадатковую абмотку з вядомым лікам віткоў і вымераць напружанне на яе канцах пры падачы на другую абмотку вядомага напружання. 5. Трансфарматар можа згарэць, паколькі супраціўленне абмоткі пастаяннаму току намнога меншае, чым пераменнаму. 6. Супраціўленне аднаго вітка вельмі малое. У вітку ўзнікае вялікі індукцыйны ток. Таму вылучаецца значная колькасць цеплыні, што прыводзіць да разбурэння трансфарматара. 7. 1/10; 22/7; 35/6; 300/11.
Практыкаванне 4. 1. Ад М « 92 м да Хг« 565 м 2. Паколькі антэна гарызантальная, вектар напружанасці электрычнага поля таксама размешчаны гарызантальна. Значыць, вектар магнітнай індукцыі вертыкальны. 3. На Месяцы адсутнічае іанасфера.
Практыкаванне 5. 1. Светлавы пучок не будзе бачны. 2. З’ява абумоўлена прамалінейнасцю распаўсюджвання святла скрозь малую адтуліну ў аканіцы. 3. Размеры паўценю залежаць ад адлегласці ад непразрыстай перашкоды да экрана. Пры малой адлегласці (ногі) паўцень малы, а пры вялікай (галава) вялікі. Калі б ліхтар быў кропкавай крыніцай, цені ад галавы і ног былі б аднолькава рэзкімі. 4. «Ь 528 аб/с (дзе fe = 1, 2, 3, ...). 6. х = 2/ sin a = 10 cm. 8. Я/2. Ніжні край люстэрка павінен знаходзіцца на адлегласці ад падлогі, роўнай палавіне адлегласці ад вачэй да падлогі. Верхні край люстэрка павінен знаходзіцца на вышыні, меншай за рост чалавека на велічыню, роўную палавіне адлегласці ад вачэй да макушкі. 9. 0,55; 1,24. 10. 1,4 см. 11. У бок вяршыні праламляючага вугла прызмы. 12. He выйдзе. 13. п = 2.
Практыкаванне 6. 1. Светлая пляма. 4. 5,2 107 м.
Практыкаванне 7. 1. 3 пункту гледжання назіральніка на зямлі удар маланкі ў пункце В (ззаду поезда) адбыўся раней. 2. Скорасць электрона меншая за скорасць святла прыблізна на 10 см/с. 3. Прыблізна на 2,3 1012 кг.
Практыкаванне 8. 2. «1,5. 3. 410'9 Дж. 4. «2,510“7 м. 5. «бЮ'4 Гц. 6. «3,8 10“19 Дж. 7. «1,325 IO*27 кг • м/с.
Практыкаванне 9. 1. у « 2 • ІО6 м/с; a« 1023 м/с2. 2. «6,9 10*14 м. 3. «4,9 X X Ю7 м. 4. Е,= 13,55 эВ.
Практыкаванне 10. 1. Восем aператварэнняў, шэсць рператварэнняў. 2. Праз 3200 гадоў. 3. У 1,41 раза. 5. «2,2 МэВ. 7. «200 МэВ.
276
ПРАДМЕТНАІМЯННЫ ПАКАЗАЛЬНІК
Адбіццё поўнае 118
— святла 112
Адваротная сувязь 58
Адноснасць адлегласці 160
— адначасовасці 55
— прамежкаў часу 160
Адроны 257
Альфапрамені 219
Альфачасціцы 219
Амплітуда 36
Анігіляцыя 258
Антэна 55, 89
Антынейтрон 259
Антырэчыва 259
Антыпратон 259
Арцымовіч A. A. 244
Атам 255
Атамная фізіка 199
Атамнае ядро 201
Атамы мечаныя 248
Аўтаваганні 56
Аўтавагальная сістэма 56
Балдзін A. М. 257
Бальмер I. Я 205
Басаў М. Г. 207
Бекерэль А. Э. 217
Бор Н. 203, 204
Бэтапрамені 219
Вавілаў С. I. 169, 191
Ваганні вымушаныя 26
— гарманічныя 36
— затухаючыя 36
— свабодныя 26
— электрамагнітныя 28
Вагальны контур 30
— — адкрыты 83
— — закрыты 83
Вібратар Герца 83
Відэасігнал 101
Вугал адбіцця 112
— падзення 112
— поўнага адбіцця гранічны 119
— праламлення 114
Выпраменьванне індуцыраванае 207
— інфрачырвонае 176
— цеплавое 167
— ультрафіялетавае 177
Гамапрамені 219
Ган О. 235
Гейзенбере В. 229
ГелМанон М. 257
Генератар індукцыйны 64
— на транзістары 57
Генры (адзінка індуктыўнасЦі) 79
Герц Г. 38, 82, 83, 84, 149, 185
Герц (адзінка частаты) 38
Гіпотэза Максвела 22
277
— Планка 184
Глейзер Д. 215
Грэй (адзінка паглынутай дозы выпраменьвання) 251
Гюйгенс X. 111
Даўжыня хвалі 78
— — светлавой 134
Дзірак П. 258
Дзяленне ядзер 206
Доза выпраменьвання 251
паглынутая 251
Дослед Майкельсана і Марлі 155
— Фізо 109
— Юнга 139
Доследы Герца 84
— Рэзерфорда 199, 200
Дысперсія святла 125, 126
Дыфракцыйная карціна 141
— рашотка 143
Дыфракцыя хваль 138
— рэнтгенаўскіх праме
няў 179
— святла 139
Дэйтэрый 226
Дэмакрыт 221, 255
Дэтэктар 93
Дэтэкціраванне 92, 93
Дэфект мас 231
Дэфектаскапія 180
ЖаліоКюры 1. 228
ЖаліоЖюры Ф. 228, 229
Жданау А. П. 216
Закон адбіцця святла 111, 112, 113
— Ома 49
— праламлення святла 114, 115
— радыеактыўнага распаду 224
— складання скорасцей рэлятывісцкі 160, 161
Законы геаметрычнай оптыкі 107
— фотаэфекту 186, 187
Затрымліваючае напружанне 187
Зрух фаз 41
Іанасфера 36
Іваненка Д. Д. 229
Ізатопы 226
— радыеактыўныя 248
Іканаскоп 100
Індуктыўнасць (каэфіцыент самаіндукцыі) 19
Інтэнсіўнасць хвалі 86
Інтэрферэнцыйная карціна 128
Інтэрферэнцыя святла 131
— хваль 128, 129
Інтэрферометр 155
Камера Вільсана 214
— пузырковая 215
Капіца 17. Л. 215
Карпускулярнахвалевы дуалізм 191
Каэфіцыент размнажэння нейтронаў 238
— трансфармацыі 67
— узнаўлення 241
Квант 184, 190
Квантавая механіка 190
Кваркі 257
Кінескоп 101
Кольцы Ньютана 133
Крыніца выпраменьвання пунктавая 86
Курчатаў 1. В. 242, 243
Кюры 17. 218
278
Лазер 206
Лаўэ М. 179
Леантовіч М. А. 244
Лебедзеў П. М. 194
Ленін У. I. 73, 256
Лептоны 258
Лічыльнік Гейгера 213
Лорэнц X. 154
Магнітны паток (паток магнітнай індукцыі) 7
Магутнасць 45
— імгненная 45
— сярэдняя 45
Мадуляцыя 90, 91
— амплітудная 91
Мадэль атама планетарная 202
па Бору 204
— пратоннанейтронная 230
— — Томсана 199
— ядра кропельная 236
Майкельсан А. 110, 155
Максвел Д. К 12, 21, 79, 107, 149, 154, 192
Марконі Г. 90
Маса крытычная 240
— спакою 162, 165
Масавы лік 230
Мейтнер Л. 235
Метад мечаных атамаў 248 — таўстаслойных фотаэмульсій 215, 216
Мікрафон 17
Морлі Э. 155
Мысоўскі Л. В. 216
Нейтрон 228, 229
Нейтрына 255
Нуклон 230
Ньютан I. 106, 125
Оптыка 105
— валаконная 119
— геаметрычная 107
— фізічная 107
Пазітрон 255, 258
Паказчык праламлення абсалютны 115
— — адносны 115
Паляроіды 148
Палярызацыя святла 146
Папоў A. С. 88, 89, 90
Пара электроннапазітронная 258
Пастаянная Планка 184
Пастулаты Бора 203
— тэорыі адноснасці 156 Перыяд дыфракцыйнай рашоткі 144
КНІГІ ОНЛАЙН
