КНІГІ ОНЛАЙН
ЗАПІСЫ БЕЛАРУСКІІНСТЫТУТ НАВУКІ Й МАСТАЦТВА BELARUSAN INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES ZAPISY 39 ЗАПІСЫ БЕЛАРУСКІІНСТЫТУТ НАВУКІ Й МАСТАЦТВА BELARUSAN INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES ZAPISY 39 РЭДАКЦЫЙНАЯ КАЛЕГІЯ Натальля Гардзіенка (галоўны рэдактар), Лявон Юрэвіч; Томас Э. Бэрд, Янка Запруднік, Вітаўт Кіпель, Генадзь Сагановіч, Сяргей Шупа Выдаецца пры фінансавай дапамозе Фундацыі імя Пётры Крэчэўскага УВАГА: Гэты том працягвае сэрыйнае выданьне ЗАПІСЫ, запачаткаванае ў 1952 г. Першыя 6 тамоў у 1952—1954 гг. выйшлі ў Нью-Ёрку; 5 наступных — у 1962—1970 гг. друкаваліся ў Мюнхэне. 3 12-га (1974) да 24-га (1999) тому ЗАПІСЫ друкаваліся ў Нью^Ёрку. Ад 2002 г. ЗАПІСЫ — сумесны нью-ёркска-менскі праект. ADDRESS Belarusan Institute of Arts and Sciences 166—34 Gothic Drive, Jamaica, NY. 11432, U.S.A zapisybinim@gmail.com © 2017 by the Belarusan Institute of Arts and Sciences in the U. S.A ЗЬМЕСТ Тэма нумару: Італійская мазаіка Стэфана БЯНКІ [Вітальнае слова] 8 Да творчай спадчыны Пётры Татарыновіча Пётра ТАТАРЫНОВІЧ Лісты 10 Пётра ТАТАРЫНОВІЧ Спогады 39 Эванэлія паводля сьв. Марка ў перакладзе кс. Пётры Татарыновіча 69 Публічная дыскусія адносна тэрміналёгіі й наватвораў кс. Пётры Татарыновіча ў ягоным часопісе “Зьніч” і перакладах Бібліі 76 Міхаліна ТАТАРЫНОВІЧ Лісты да Вітаўта Тумаша 119 Эпісталярыі Пётра КОНЮХ Лісты да Вітаўта Тумаша 124 Янка МОЙСІК Лісты да Янкі Запрудніка 127 Часлаў СІПОВІЧ Лісты да Янкі Запрудніка 131 Выданьне Лявон ЮРЭВІЧ “Znic” 138 Бібліяграфія часопісу “Znic” (укладаньне Алеся Аўдзеюка) 141 Установа Беларуская рэдакцыя Ватыканскага радыё (гутарка Натальлі Гардзіенкі з супрацоўнікамі) 154 Месца на мапе Натальля ГАРДЗІЕНКА Царква, збудаваная беларусам, у Флярэнцыі 168 Літаратура АксанаДАНІЛЬЧЫК Вершы 171 Вакол кнігі Уладзімер КАЛУПАЕЎ Джузэпэ Месіна й інфармацыйнае забесьпячэньне беларускіх дасьледаваньняў у Італіі ў 1950-я гг 173 Аксана ДАНІЛЬЧЫК Улісэ Алесіё Фларыдзі й ягоная рэцэнзія на кнігу Джузэпэ Месіны “Беларуская літаратура” 181 Публікацыі Юры ГРЫБОЎСКІ Вайскоўцы-беларусы ў Італіі падчас Другой сусьветнай вайны 190 Уладзімер КАЛУПАЕЎ Крыніцы па гісторыі Беларусі ў зборах італьянскага цэнтру “Хрысьціянская Расея” 219 Аксана ДАНІЛЬ ЧЫК Артыкулы Яўгена Ляцкага пра беларускую літаратуру ў італьянскім друку 228 Надзея СТАРАВОЙТАВА Аб’ектыўнасьць дасьледаваньня беларускага “Трышчана” ў замежжы (на матэрыяле італьянскіх і амэрыканскіх выданьняў) 244 Лявон ЮРЭВІЧ Varia 249 Будучыя кнігі Макар КРАЎЦОЎ Выбранае 287 Успаміны Зіна ГІМПЕЛЕВІЧ Дзьмітры Раманавіч Камінскі (1906—1989): жыцьцё й музычная творчасьць 311 Дзьмітры КАМІНСКІ Пра майго бацьку й сябе. Успаміны пра найлепшага чалавека ў маім жыцьці 320 Архіваліі Лявон ЮРЭВІЧ Блізкія кантакты трэцяй ступені 376 Юрка ВІЦЬБІЧ Юры ГРЫБОЎСКІ Лісты ў “Новое Русское Слово” 394 Лісты Франца Куіпаля й Натальлі Арсеньневай да сваякоў у Польшчы (1963—1965 гг.) 405 Эміграцыязнаўчая сэкцыя на VI Кангрэсе дасьледчыкаў Беларусі Вольга ЗУБКО Беларуская праская эміграцыя ў новай моўнай прасторы (1921-1939 гг.) 417 Уладзіслаў ГАРБАЦКІ Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур’ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы) 428 Андрэй МАСКВІН Беларуская эміграцыйная пісьмовасьць: на прыкладзе часопісу “Пагоня” ў 1945—1946 гг 434 Сяргей ШАБЕЛЬЦАЎ Грамадзка-палітычная дзейнасьць у Аргентыне беларусаў трэцяй хвалі эміграцыі 450 Алена ІЗЕРГІНА Уплыў зьменаў дзяржаўных межаў на фармаваньне беларускай этнічнай супольнасьці ў Літве (XX пач. XXI ст.) 459 Натальля ГАРДЗІЕНКА Апошняя хваля эміграцыі ў Канаду: колькасныя й якасныя характарыстыкі 471 Угодкі 90-я ўгодкі Янкі Запрудніка й Вітаўта Кіпеля 479 Вітаўт КІПЕЛЬ Заўвагі аб энцыкляпэдычным даведніку пра Янку Купалу 481 Да ўгодкаў Станіслава Станкевіча ... 483 Кніжная паліца Сяргей ГІРЫК Невядомая праца Рыгора (Цві) Фрыдлянда аб левым паалей-цыянізьме ў Беларусі 491 Ларыса ДОЎНАР На шляху да набілітацыі эміграцыйнага скарыназнаўства .... 500 Аляксандар ФЯДУТА “Літштудыі” Лявона Юрэвіча 507 ЮрыГРЫБОЎСКІ БеларусыўЗША 511 Валянціна ЛЕБЕДЗЕВА Аб рыцары беларускай свабоды 517 Ганна СЕВЯРЫНЕЦ Гэтак пераможам 525 Натальля ГАРДЗІЕНКА, Яна СЛАВІНА Кніжны агляд 531 Хроніка Выстава “Зь вераю, што зыйдуцца дарогі...” Да 90-годзьдзя Янкі Запрудніка 541 Прэмія Стагановічаў: другі сэзон .... 544 Выстава “Беларуска-італьянскія культурныя сувязі ў гісторыі й сучаснасьці” 546 Удзячнасьць БІНіМу — 2016 548 Віньеткі з выявамі гравюраў Францыска Скарыны 549 Выстава “Зора і Вітаўт” да 90-х угодкаў беларускіх дзеячаў у ЗША Зоры і Вітаўта Кіпеляў 550 Натальля Гардзіенка: “Беларускае замежжа ў гісторыі й сучаснасьці” (даклад) 552 Выстава “За пчалою Скарыны: друкаваная спадчына беларускай эміграцыі на Захадзе” 558 Эміграцыязнаўчая сэкцыя і прэміі Кангрэсу дасьледчыкаў Беларусі ўВаршаве 561 Прэзэнтацыі выданьняў БІНіМу (2017) 563 Зьвесткі пра аўтараў 564 Summary 570 Кніга ў “Запісах” Натальля ГАРДЗІЕНКА Алесь Вініцкі й ягоныя “Матар’ялы да гісторыі беларускага скаўтынгу” I Алесь ВІНІЦКІ Матар’ялы да гісторыі беларускага скаўтынгу V Cari lettori, sono particolarmente lieto che 1’Anno della cultura italiana in Bielorussia e il 250 anniversario dell’awio ufficiale delle relazioni diplomatiche tra i nostri Paesi coincidano con la pubblicazione di un numero dell'almanacco “Zapisy” dell’Istituto Bielorusso della Scienza e dell’Arte di New York, intitolato “Il mosaico italiano” e dedicate interamente agli scambi cultural! e umani tra Italia e Bielorussia. Tale coincidenza e particolarmente simbolica e testimonia che 1’interesse nello studio delle relazioni italo-bielorusse non ё limitato alle sole istituzioni ufficiali, ma e altresi condiviso dalla comunita scientifica e dalla societa civile. E’ noto che 1'arte e 1’architettura italiane hanno lasciato una notevole traccia nella cultura bielorussa soprattutto dal Cinquecento al Settecento. Il Rinascimento italiano ebbe una grande influenza sullo sviluppo di tutti i settori della vita sociale del Granducato Lituano, grazie anche all’azione della regina Bona Sforza. Le idee del Rinascimento, diffuse in tutta Europa, accrescevano 1’interesse dell elite politica delle terre bielorusse verso la cultura italiana. I contatti tra i nostri Paesi hanno avuto positivo seguito anche in tempi piu recenti. Proprio alia loro analisi e dedicata la maggior parte dell’almanacco. I tragici eventi del XX secolo hanno nonostante tutto consolidato i rapporti umani tra Italiani e Bielorussi. Noto con interesse tra i material! inseriti nell’almanacco quelli relativi alia vita e all’eredita creativa del prelato Piotr Tatarynovic, fondatore della Direzione bielorussa della Radio Vaticana ed editore della rivista bielorussa in Italia “Znic”, le lettere dei Bielorussi che hanno vissuto in Italia nella seconda meta del XX secolo, e altri testi che valorizzano i legami tra le letterature bielorussa e italiana. L’impegno dell’Ambasciata d'ltalia rimane costante nel sostenere simili iniziative e nel promuovere nuovi progetti di collaborazione e di dialogo fra i nostri popoli, anche con il concorso degli enti e delle associazioni private espressione della comunita imprenditoriale e della cultura. Sono certo che 1’almanacco sara una fonte importante di informazione nello studio comparato dei nostri patrimoni cultural! e del loro ruolo nello spazio europeo. S. E. Stefano Bianchi, Ambasciatore Straordinario e Plenipotenziario della Repubblica Italiana nella Repubblica di Belarus Дарагія чытачы, мне асабліва прыемна, што выхад чарговага нумару альманаху “Запісы” Беларускага інстытуту навукі й мастацтва (Нью-Ёрк), які мае назву “Італьянская мазаіка” й цалкам прысьвечаны беларускаітальянскім культурным і чалавечым кантактам, прыпадае на Год італьянскай культуры ў Беларусі й 25-годзьдзе фармальнага ўсталяваньня дыпляматычных стасункаў паміж нашымі краінамі. Гэтае супадзеньне асабліва сымбалічнае й сьведчыць пра тое, што цікавасьць да вывучэньня беларуска-італьянскіх сувязяў не абмяжоўваецца толькі афіцыйнымі ўстановамі, але таксама падзяляецца навуковай і грамадзкай супольнасьцю. Вядома, што італьянскія мастацтва й архітэктура пакінулі значны сьлед у беларускай культуры найперш XVI—XVIII стст. Культура італьянскага Адраджэньня зрабіла вялікі ўплыў на разьвіцьцё ўсіх сфэраў сацыяльнага жыцьця Вялікага Княства Літоўскага ў тым ліку й дзякуючы высілкам каралевы Боны Сфорца. Ідэі Адраджэньня, распаўсюджаныя па ўсёй Эўропе, узмацнялі цікавасьць палітычнай эліты беларускіх земляў да італьянскай культуры. Кантакты паміж нашымі краінамі працягваліся і ў больш позьні час. Менавіта іх асьвятленьне складае асноўны зьмест новага выпуску альманаху. Трагічныя падзеі XX стагодзьдзя, не зважаючы ні на што, умацавалі чалавечыя стасункі паміж італьянцамі й беларусамі. Зь цікавасьцю адзначаю, што сярод публікацыяў, зьмешчаных на старонках альманаху, матэрыялы да жыцьця й творчай спадчыны заснавальніка беларускай рэдакцыі Радыё Ватыкана, выдаўца беларускага часопісу ў Італіі “Зьніч” прэлата Пётры Татарыновіча, лісты беларусаў, што жылі ў Італіі ў друтой палове XX ст., і іншыя тэксты, прысьвечаныя сувязям паміж беларускай і італьянскай літаратурамі. Пасольства пастаянна прыкладае намаганьні для падтрымкі падобных ініцыятываў і для прамоцыі новых праектаў супрацоўніцтва й дыялёгу, у тым ліку й з удзелам прыватных арганізацый і аб’яднаньняў, прыналежных да прадпрымальніцкіх і кулыурніцкіх асяродкаў. Упэўнены, што альманах стане важнай крыніцай інфармацыі для кампаратыўнага вывучэньня нашай агульнай культурнай спадчыны й яе ролі ў эўрапейскай прасторы. Я. Э. Стэфана Б’янкі, Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Італьянскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь Пераклад з італьянскай Аксаны Данільчык Тэма нумару: Італійская мазаіка Да творчай спадчыны Пётры Татарыновіча Пётра Татарыновіч ЛІСТЫ Пётра Татарыновіч (02.06.1896, в. Гайнін Слуцкага пав., цяпер Ляхавіцкі раён Берасцейскай вобл. — 03.09.1978, Рым, Італія), рэлігійны дзеяч, каталіцкі сьвятар, пэдагог, перакладчык, публіцыст. У1921 г. высьвячаны на сьвятара. Працаваў у парафіях Заходняй Беларусі. Ад лета 1944 г. — на эміграцыі. У1945—1949 г. вучыўся ў Рыме, абараніў доктарскую дысэртацыю, прысьвечаную Кірылу Тураўскаму. У1950 г. заснаваў беларускі каталіцкі часопіс “Znic”, які й рэдагаваў цягам 1950—1975 гг. Заснаваў Беларускую рэдакцыю Радыё Ватыкану й быў галоўным яе супрацоўнікам.