Казка пра Івана-ганчара і пачвару-цара

ПРА ІВАНА-ГАНЧАРА I ПАЧВАРУ-ЦАРА

Анатоль Грачанікаў

'КАЗКА

ПРА ІВАНА-ГАНЧАРА I ПАЧВАРУ-ЦАРА

Мінск «Мастацкая літаратура» 1980

Бел 2

Г 78

Мастак

Таццяна Беразенская

70881—168

Г---------- 178—80 4803010000

М 302(05)—80

© Выдавецтва «Мастацкая літаратура», 1980.

ыў-быў у нейкім царстве цар — Усемагутнейшы ўладар.

Цар як цар:

Адных любіў, Тых, хто супраць быў,— Забіў.

У гэтым царстве кожны пан Па тры скуры драў з сялян.

Тлусцелі сытыя вяльможы, Крычалі:

— Цар у нас харошы!

Хаця навокал жабракоў Было, як летам камароў.

Штогод касіў прыгонных мор, Ды весяліўся царскі двор.

Музыкі гралі.

Танцавалі

Там і паненкі, і панкі.

I на ўвесь свет Цара ўслаўлялі Прыдворныя пісарчукі.

I кожны ў дрыжыках глядзеў На церам, дзе сам цар сядзеў.

Але «намеснік бога» — цар Нікому не паказваў твар. Ніхто з вяльможнага двара He бачыў у жыцці цара. He зналі нават плеткары: Ці малады ён, Ці стары?

Хацеў пранырлівец аднойчы Спазнаць:

Каму ж пяюць хвалу?

Дык ранкам на гандлёвай плошчы Знайшлі нябогу на калу.

Прыціхлі тлустыя вяльможы, Шапталі:

— Цар у нас харошы! Ніхто асмеліцца не мог Убачыць:

Хто ж зямны іх бог?

На свеце, што ні гавары, Старэюць нават і цары.

I вось, як цар пачаў старэць

I ўсё часцей прыгадваць смерць, Рашыў займець ён свой партрэт, Перш чым пакінуць гэты свет.

Каб на яго маліўся люд

У царстве вечна там і тут.

Усемагутны цар зароў:

— А ну, падаць мне мастакоў! Пара нахлебнікам, пара Намаляваць свайго цара!

I стражнікі цягнулі іх, Каму урэзаўшы пад дых, Karo агрэўшы бізуном.

Пад царскім стоячы акном, Чакаў, гадаў прыдворны люд: Які ім вынес цар прысуд?

Ды ад вышэйшага указу — Намаляваць цара партрэт — Яны ўсе пачалі адразу Смялей глядзець на белы свет.

I кожны думаў: «Мо мяне

Вялікі шанец не міне?

У царскай міласці і ласцы Я буду жыць тады, Бы ў казцы...»

I выбар ганаровы паў На мастака, што маляваў Вяльмож, іх жонак і сынкоў, Паслоў заморскіх і купцоў. Яшчэ — ён гэтым ганарыцца — Намаляваў саму царыцу.

На люд зірнуў ён пераможна I — юрк у церам асцярожна.

Нібы з вясновага загону Чарвяк які, але шпарчэй, Падпоўз лісліва ён да трону, Нат не ўзнімаючы вачэй.

А калі глянуў, то заенчыў: — О, божа!

Хто ж цябе скалечыў?!

Была ў цара адна нага, Нібы зламаная дуга.

I вока выперла на лоб... He цар, крый божа, А цыклоп!

— Малюй! —

Сказаў пагрозна цар, Усемагутнейшы ўладар.

— Я намалюю, намалюю, Цара ад сораму ўратую. Ці ж можа быць пачварай цар, Нам богам дадзены ўладар?

 

Ці мала-доўга маляваў —

I вось партрэт цару падаў.

Быў на партрэце гэтым цар — Hi даць ні ўзяць — Намеснік бога.

I вочы, ажывіўшы твар, Глядзелі ўзвышана і строга. Яго кульгавая нага — He паламаная дуга, А трону добрая падпорка. Адразу бачна: Калі дзе

Хто пад пяту ёй

Пападзе — Таму навекі Стане горка...

Ды цар пазелянеў ад злосці, Аж затрашчалі ў целе косці: — Ты не мастак!

Ты — хлус, лайдак!

Дык вось ты марыш пра якога Усемагутнага цара!..

Ну, што ж,

Ідзі служыць да бога!

I кат, пакліканы з двара, Рукой нядрогкай— Раз і два!—

I паляцела галава...

Пасля — у дрыжыках ад страху, Ўжо не хаваючы тугі, Папоўз да трона, як на плаху, 3 прыдворных мастакоў— другі.

Прыкінуў ён і так і сяк, Лічыўся ж неблагі мастак,

I ледзь не выкрыкнуў:

— Ура! —

Рашыўшы маляваць цара

Такім, як ёсць на самай справе: Пачвару хіжага ў няславе.

 

 

Зрабіў адно суровым вока, А сапсаванае бяльмом Прыўзняў ён трошкі над ілбом, Каб людзі бачылі здалёку, Што цар і цешыць, і карае, Што ласку ён і сілу мае.

А той, засохлаю нагою, Нібыта косткаю якою, Ён можа кожнага агрэць, Ды так, што можна адубець...

Калі ж

Зірнуў цар на малюнак

Адным крывавым вокам коса, Мастак адчуў, што паратунак Яго чакае на нябёсах:

Ці ж можа быць пачварай цар, Усемагутнейшы ўладар?

Цар скаланаўся ўвесь ад гневу, Нібыта ў навальніцу дрэва. Вяльможаў трэсла, як чарот... Ад замка ў розныя канцы

3 шырокіх крапасных варот Ляцелі стражнікі-ганцы.

— Хто намалюе з вас цара? — Амаль у кожнага пыталі.

I людзі ў жудасці маўчалі. Ганцы далей, Далей скакалі:

— Хто намалюе з вас цара?

— А што, мо паміраць пара Яго вялікасці?

To трэба

Старога падсадзіць на неба,— Сказаў хлапец, Ганчар Іван.

— Чакайце, Дамайструю збан, Сваёй нявесце падару, Тады вядзіце ўжо к цару.

Ганцы раней, вядома, хлопца Цягнулі б сілай на вяроўцы, Паддаўшы добрага ляшча. Цяпер жа, нібы паніча, Ды на каня — за рукі, ногі, А ўсім астатнім — Прэч з дарогі!

I быў прывезены Іван У замак, як заморскі пан.

— Ты будзеш цар? Здароў, здароў!

Ты, мабыць, Як дзіцёнак роў. Бач, твар распух. Ці хворы мо? Тады адвар травы дамо. Пап'еш яго ты дзень ці два, I прасвятлее галава.

Чаму нягеглы ты, худы? I з вокам, бачу, нелады. I нешта левая нага, Нібы зламаная дуга.

Ты, кажуць, Хочаш мець партрэт, Які б уславіў на ўвесь свет Цябе, цара-уладара?

Цар здрыгануўся, як гара, I на Івана так зірнуў, Нібы стралой яго праткнуў.

А што Іван?

Іван — не пан.

Да справы прыступіў Іван. Цара круціў ён так і сяк, Нібы ў сваёй ганчарні гляк.

— Дакруцішся! — Аж буркнуў цар, Усемагутнейшы ўладар.

«Калі ўжо ўзяўся, як тут быць, Які з цябе партрэт зрабіць? — Стаяў у одуме Іван:

Усё-ткі цар жа, а не збан...—

Што гэта?

На падлозе кроў.

Відаць, галовы мастакоў Ляцелі тут, як качаны...

Ці ж вінаватыя яны?»

I думы хлопца залуналі, Што з веку ў век

I з года ў год

Цары народ свой абіралі

I прыгняталі свой народ.

I цараванне,

Панаванне,

Твая вялікасць, дабрадзей, Па сутнасці, ёсць паляванне, Ёсць паляванне на людзей.

Ганчар так думаў.

Маляваў.

А сярод залы— чорным ліхам

Цар на адной назе стаяў

I злосна соп, і цяжка дыхаў.

— Ну, вось і ўсё! — Сказаў ганчар.— Прымай, гатовы мой тавар.

Зірнуў цар коса.

I ажыў.

Малюнак незвычайны быў.

Цар выглядаў на тым малюнку, Як бог, Адменнага гатунку.

На кургане стаяў там цар, Усемагутнейшы ўладар. Прыжмурыўшы сляпое вока, Ён з лука цэліўся высока У неба, дзе жывая цэль, Плыў урачыста журавель.

А той засохлаю нагою, Што выпіналася дугою, Ён абапёрся на валун... Быў грозны цар, Нібы Пярун.

He дзеля царскага вар'яцтва Іван карціну маляваў.

Усёю сілаю мастацтва Ганчар з пачварай ваяваў.

Аслупянеў і ўбачыў цар, Што у мастацтве цар — ганчар. У царстве побач два цары?! — Памры!—усклікнуў цар. Памры!

I са сцяны свой лук схапіў. Але Івана не забіў, Сам пасінеў, замармытаў, Упаў ад злосці

I сканаў.

Цары трухлеюць і царкі.

Ды ўсемагутна, несціхана Легендамі цераз вякі Сягае слава

Пра Івана.

35 к.