Аўтаномія Беларусі

Язэп Лёсік

Памер: 16с.

Мінск 1990

3.28 МБ

-U-АДХ'ЗА ДА 2-ГА ВЫНАНІЖ Гэтую кнікачку вы ня знойдзеп.е ні у воднай бібліятэкм на Бэларусі, нават у "спепхранах" "Ленінкі" і "Акадэмкі”. Тыраж зьнішчанч япічэ у 1922 годзе. "Кннга Леснка "Аутаномія Беларусі" бнла запреіцена к распространенйю как "шовіністіческого характера" 26Ді1-22г." павачамляу чэкіст Апанскі сакратару ЦК КПБ/б/ Крнніпкаму. Артыкул "Аутаномія Беларусі" быу ч лісаны Язэпам Лесікам у верасьні 1917 г. і внйшау асобнай брашурай праз месяц, у кастрычніку... Думаю, што гэтая гграна аднаго з буйнейшнх дзеячоу наыага Адраджэньня будзе гучань даволі актуальна’ зараэ, калі праблемн незалежнасыіі, сувэрэнітэту Баларусі хвалююць уса нашае грамадэтва. Трэба толькі памятаііь, што артыкул пісауся тадн, калі у беларускіх кайнянальных колах пераважала ідэя аутаномі і, а не поунай незалежнасыіі. Яшчэ на адбнлася Вялікая Кастрычнінкая рэвалтоцкя і разгон Усебеларускага Кянгрэсу у сьнежяі 17-га, япічз ня было Берасьпейскага мірнага дагавору, дзе улічвалісл любыя Інтарэсы, аггроч бсіларускіх... 1 япічз адна камтоунасьпь кнігі.У І7-м годзе яшчэ не існавала агульнапрынятага б-іларускага прарапісу. Гэтн варіютт бну створаны са^ім Я.ЛЗсікам і ім вндавалася газэта "Вольная Беларусь". 3-за кеіюкага захазаньня аркгіналу нэмагчыма было (іаксімільнае узнауленьне знданьш'. ІІадаоонства захоувае толькі воклацка. Тэкст жа перабраны на м:йі;ынг'і з супадзеяыіем старспак, радкоу, пераносау 1 правапісу. Толькі груоня наборння паммкі бнлі віяг?':улеян прн агг ’нсіьк. Алось Тннкін I, Магутннм рухам народау Pac і 1 эруйнованы муры маскоускага царызму. Апалі кайданы пякельнай павуты, паламаны ёрма няволі й нядолі і уса народа Расіі вншлі на вольнн шлях жыпыія. Празваніу звон волі I ўстае з руін заняпаду наша айчйна, наша бацькаушчына Беларусь. Заруніцца яна жытам-пшаніцаю і заквітнея цьветам-каліна»! Але ні усе яшчэ разумвюць у нас.на што здаліся нам новыя парадкі. Hi кожнаму зразумелы інтарэсы народа. Hi усім відна выгода ад самабытнасьці і аутаномі 1. Шмат Зсьць і да гэтага часу прыхільнікау ансталасвді і русіфікаіші Беларусі. Шмат каму ні пад густ наша алраджэньне, I часта можна чуць, як варадуюць ворагі нашы і Гфычаць хвалывывыя заступнікі долі народнай, пратэстувчы проці нацыанальнай нізалежнасьці надай і асьветы народа у яго роднай, спрадвечнай мові. Алв гісторыя, сьведчыць, што ня было тае справы, ня бнло такой ідэі, якая-б не няжыла сабе ворагау. Гэта яны, гасіцвлі прауды, распіналі Хрыста, палілі Гуса і білі прарокау... Зауважыушы гэта, мм павінны памятаць і заусюды трымаць на уваз і, што беларусы народ асобны і кіпацобны ні ла расійнау, ні да палякоу, ‘‘ а, значывца, і патробн мы маем асобныя, свае беларускія, адмвтныя і нават нізгодння с патрэбаді расійцау, палякоу ці якога імага народу. Ко;«ны раэвакав свае справй па-своему, на карнсьць свайго у?'аснага жыпьця, дзеля гэтага і мы павінн.ч мяркавашіа с тш.;, што вымагаецца варункамі нашага жыцьпА, што карысна нам і што спрыяе нашаму нацыанальнаму, культурнаму і гаспадарскаму дабрабнту. Але што ж б"цзе, калі мы забудзямся аб сваіх беларускіх патрэбах і сапрауды згодзімся с тымі, каторыя кажуць, што у дзяржаві Расійскай трэба зрабіць адзін парадак, аднакі для усіх народау Pacti? А будзе тое, што маскоуцы пябудуюць гэты парадак на свой густ, дапасуаь, ягс да патрэб свайго жыцьця і зямлю, напрыклад, падзеляць так, як яны звчклі карыстацца ёй спакон веку. Усэ гэта трапіцца з намі, калі мы станем слухаць тых "дабрадэеяу", што ня прызнаюць нас за асобны народ, ня лічаць нас за беларусау, каторня кажуць, што у нас свае мовы німа і нам ніпатрэбна яна, што. мы павійнк парабіода расійцамі або палякамі, дзеля чаго, моу, будуйцв у сябе піколы расійскія ці польскія, а ні свае, беларускія. Іншыя кажупь гэта наумысьля, а другія, проста, па нідавумству і глупству. A то бывае I так, што чалавек, як расійскі сацыаліст, напрыклад няведае ні нас, ні жыцьця напага. Ен нават і шчыра ха«еу-бы зрабіць нам дабро, дык ня можа і сваёю фатнгай толькі псуе нам і нарабляе ііікода, бо, ня ведаючы ці нас, ні StHUbUH нашага, шые абутак лля пас на свой уласнн, маскоускі капыл. Разум-зяцца, такі абутак будзо заусодц д'улявь пам і дапокань пры ужнэанні. Шхто лепяй ня ведае нашых патрэб як саі«і: ніхто ні завядзэ лепшага парадку у vacua- дарцы, як сам гаспадар. Калі ш папусьцімся і аадамо развагу сваіх патрэб у рукі чужынцау, або сваіх вырадкау, што адракліся і нас і мовы нашае, дык яш усё зробяць так, як гэта добра ддя жьшьня на Жскоушчыні, або дзе небудзв у Польшчн. Канец канцом мы сьдамім і схамяномся па часі, што варабілі оабе бвды, але будзе позна, Ііас заусюды запнняць I ^кажуць: "Ня вяоадуй, васпан, скачы, уражз, як пан кажэ!.." Вось дзеля таго, каб ухілізда ад усіх гэтых прыкрых зьявішч.каб ня папасьціся пад загад I кірауяіцтва чу.танвдм, каб потым ні скардзіцца, ні вяралаваць, праклінаючы жіліьцё сваё па часі.’каб ні клялі нас дзеткі нашн, апыніушыся праз нас праз нідавумства І нідбаласьць нашу, у нацыанальным палоні у чужннцаў маскоуцау або ііалякоу, дзеля усяго гэтага мы I павінны дш/агалца аутанош{ для свайго краю, аутаномі і Ьеларусі. у вольнай дзяржаві ніхто н! мае~~права забараняць жыіть так, як народ саі/ таго хоча. абы ня перашіэджала гэта вольнаму жыцьцо другога наР°ДУ, бо кажуць, што кожы народ мае права на са.-.;аадзначэньне, т.-e. мець свае парздкі, вучнцца і гаварыць сваёю моваю, словам, жыкь уласным ■ мліьцём, раэвіваючч сваю культуру і своіі гаспадарскі дабрабыт. I калі яарод у Вдржав! адве сваім уласнвм жнцьцём, калі 8н гав свае парадкі, „нае законц і уотановя у сваём ролным краю 1 н!хто W ні церадкаджае, днк і ка..-:уть, ;цто ГЙТЫ народ жыве аутаномяа. Аутаноадга адве Ір- ландзія,Трансваль/буры/ у Англіі, на грунц! аутаяомН пабудавана жішьцё усіх краёу у Амарнцы. Усе культурныя, асьвечння лвдзі дамагаювда аутаноміі, а гэта знача, што t мы, беларусы, ні павінны прыставаць ад іх, каб ня заблудзіць, дн ня згінуць у цемрн. Хто хоча сабе дабра, той ня скажа, што яму ні патрэбна аутаномія. Толькі цёмны, забіты народ можа гэта сказаць... Нады селяне на зьездах-выслауляліся у там сэнсі, піто Лм ні патрэбна аутаномія, ала-ж рабіл! яны гэта па нідавумству і пямнаце сваёй, а найбольш па падашуканству, бо разам з гэтам янн казалі.што і мова іх ім ні патрэбна.Ніхто на сьвеЦі яі адрэкаенпа ад свае мовы, — і намцн; і пранцузы, і пал.чкі, і расійцы, чзхі і баугары йануюць і ліобяць сваю мову, а нашн селяне адрэкаюіэда. Значывь, робяць яны гэта па нідавумству і цемнапе. Ведаючн, што ната селянства забіта і цёмна, ворагі Беларусі карнстаюйь з гэтіга і кажуць: "запытайце у народу". А’ хіба, спытаем мы іх, рэвалюцыанэры пыталіся у 'народу, як ушчнналі рэвалюцыю? Хіба яны ні ведалі, што народ, па цемнаге оваёй мог спалохавііа, выславіцпа за Т09, каб цара ні чапалі? Яны гэта ведалі і рабілі так, як яно па разумнаму дасьледу внходзе лепяй і карноней. Яшчэ ворагі беларушчыны кажуць, ка што буцаваць беларуекія піколн, калі нароц іх ні хоча? Народ... Як жа народ запатрэбуе сваіх беларускіх школау, кал і ён іх нікмі ні бачыу ! нічагутка у гэтай справі ні цяміць? Дзіуная гэта звычка у людзей пасылацца на народ там, дзе яно саусім ні да рэчы. У ваусіх іншых пытаннях мы зьвяртаемся да знаудау і спэнналістау, а вот пры дзяржауным адбудаванні здавальняемся думкамі такіх майстрау, як цёмны, нікультурны народ, каторы у халерны год забівау дактароу, а у час рэакцыі ла■ віу да выдавау . царснай палівді рзвалюцыанерау, паламаушы ім рэбры... Народ добрая рэч, але яму трэба расказаць, растлумачыць, яго трэба спачатку . асьвяціць, навучыпь, а ужо потым ялікаць да ся'бе на параду... . Н. Да гэтага часу Расія была і покі што зас' таецпа дзяржаваю ні дауруснаю, або, як кажуць, ні фэдэратыунаю. Hi водзін народ у Расіі ня меу аутаноміі, а жыу так, як загадвалі яму с Пвтраграду пар і яго служкі. -Манархічная Расія уяуляла с аябе вялізарную казарму, дзе павінны былі .тапь адншл парадкам, слухаць аднае камаяды. Усе народы і краі Расіі былі цесна зьвязаны па1 між сабою, алэ ні добрахвотным пярэвяслам бра• тэрскага пачуцьця, а прымусам і пранукал, ланпугамі парскага самадзяржавія, на кпталт таго, як зьвязывалі колісь катаржнікау, заганяючы іх у Сібір. ' Німа чаго казаць, што такое супольнае жыцьце наредау ні мае жаднай вартасыіі, і пры першай прыгодзі‘рвецца, як гнілая нітка. Толькі дабрахвотная/ палюбоуная супольнасьць моцна зьвяз' свае jcix Ангсваю у Іэта ад батам на прыкладз і Ангчіі ' С-й »aX”X“:Zf"”“ парадкі, свае законы j уОТановн. Раней зразумела патрэбу і ніухільнаомп. =n .s лія Пп=п™ «'Ухільнасьць аутаноміі „ Прауда, дорага гэта вй каштавала за навуку яна зашшціла стратаю багатае калЗнн’ауночн. Амэрык. Злучаных Штатау, але раз дась ™ О1л««ж Hte т »»яр„у.,а на , _ ' «“ "»ьга. опр«я« 1 ““ S’ ZL Т* т « «- Т Прылучаных да сябе вайною бура? v Афршш. За цяперашнюю вайну гэтыя га дапамаглі Англіі грашмі., отдзші /^^7 прыладамі, хоць жглі і ня рабіць се гэтня прнклады сВведчуць цра tos аутаномны лад дзяртава ня аслабляа 1 ня разлу чае дзяржаву, а, наадварот, сітоыяе талу кіо жв узмавдялася дн зноу злучалася ; распац ужо пачауся. Знавэ, тая людзі, л2уСГ™ Д35ГМ ПрЫ »ЭНН1 ^таномZ п/ ЦЬ Пад сабоп ^яага гвунту або кепска дасьввцчанн у т mwl ^7 нау^еьля, майчн на увазі Уудамую рахуючы выкарыстаць чужую нідасьведчнасыіь, пускаяць байк! пра шкадлівы уплау аўтанокяага ладу. Гэта трэба запамятаць і, адхіліушм усялякія нагаворы, як мага дамагаіша аутаномнага ладу для свайгс роднага храв. *& павіннв мапь свой беларускі парлямэят, сваю Беларускую Краёвую Раду, цалкам нізалежную у межак свайго краёвага законадауства ад цэнтральнага.агульнадзяржаунага ураду, Толькі такія справн, як зносіны з загранічнймі дэяржавамі , ьятна, грашавая сыстэма, вярхоунае кірауніцтва ваеннымі сіламі, важнейшыя залезнвя дарогіпавіннн знаходзівда пад загаЛам агульнадзяржаунай уласьці,катбрая, гртак сама, павінна складашіа с прэдстаунікау усіх яаішй і краау. Агульнадзяржаўная уласьпь павінна бннь прэдстаунінай усіх лэдзей, убіх народау і краау t іх аб’еднань. Мала дабіцца рэспублікі, трэба дамагацца яшчэ і таго, кеб рэспуоліка была I фэдэратаунай, або хауруснай па латан і, кояна край, колмк асобня нароц каб мэу свая ауталомію. У Франіші рэспубліка істнуе ужо больаі соткі год, ме яна ■цэнтралістнчна. Там, яг> і у нас йяпер і як бнло гэта пры пдрнзму, усім загадваюпь міністрн с Парцжу, а міністрау вызначае агулыіа-дзяргаунн парлямэні1. Пры кожнай ларамані болыііасьді у парлямэнці, зьмянязлша і міністры. Улпьйэ валтузіШіД кожны раз лры зьмені загадчнкау-міністрау. У самнх дробнях мейсновнх сппавах трэба чакаць дазволу і ласкі пэнтральнаса правіцельства.