Аўтаномія Беларусі
Язэп Лёсік
Памер: 16с.
Мінск 1990
9 -
Такая рэспубліка нас ня здавольняэ. Мы усе патаміліся страшннм 1 прнкрым пэнтраліэмам старога, окінутага рэжыму і ня хочам, каб ён жну цаляй, хоць 6ьі і пад рэспубліканскім чырвоным сьцягам. Мй хочам, каб у нашнм краю будавалі сваё жшыіё нашы людзі t каб у наша бвларускія справн не мешалася цэнтральная уласыхь з Масквы ці с Яетраграду. Ма хочам, каб зьнікла нарэсьці тая абрыдлая.да сьмерпі шкадлівая, розьніпа паміж дзяржаунаю 1 нідзяржаунаю напыяй, каторая высмоктвала э нас усе нашн сілн. хочам, каб уое народн былі дзяржауннмі на сваёй ЗЯГЛЛІ.
' Усе у адзін голас кажуць, што Беларусь самы белны край, а народ наш самн цёмнн пасярод народау Расіі, ала ніхто далэдне яя расказау, чаму гэта так, чаму Беларусь, колісь складаўтпая магутнае Літоуска-Рускае гасударства, ня ведаушая татаршчыны, дыктаваушая свяю волю Маскве, прылучыушая да сябе усю багатую Украіну. чму цяпер даіігола да такога занапапу? Бвларусь наша бедна, а народ наш цёмны ні за тьм. што ен горшн за другіх. або ня мае здатнасьці да навукі t прасьветы. Нядоля наша у тж> ‘Sro стра піўшн сваю нізалежнасыіь, па пяжкім умовам г сторні, ня здолялі адотаяпь сваю напыанальнуто оакаоытнасьпь і сталі папасам для суселзяу.
жвткаунаю ніваю для чужнпау. Янн высмоктвалі з нас апошнія сокі, адбіралі у нас нашых лепшнх людэей /Міцковіч, Касьшшка, дастаеускі/ * эруу
вавал! краіну гэта мінулася, вінны даб Іпття
сваім пакав
нашу да сучаснага становішча. Але н< дарма настала свабода. ;*> паW Г= ’ «•
уласннм беларускім жыцьпём. Годэі ™
^/^Лабе на
край, калі жадаем любім свой
Утварыушы аутаномны ляп no г станем поўнамоттнймі ад Ка Бела₽Ус*> мы —
• .7» % ім як па напыа—
Il
нальнасыіі, так I па культуры,I дзеля развіцьця гэтай чуяой культурн,дастануць змогу выйсьці на вольнн шлях эканамічнага ! культурнага раэвіцьця І збавяцца ад свайго занвпапу матэрьяльнымі ! ду~ хоунымі скарбамі свае зямлі. Тагда мотяа будзе ужнць уоіх бэгатнх эаходау дзеля развіцьця усёй поунаты беларускага культурнага І палітнчнага жыцьця, далучыушы да гэтага шырокія народнмя масы, увзсь працоукы народ, коштам каторага да гэ~ тага часу вырастелі толькі чужакультурння стаяы і іх эканамічныя і палітычныя уплнвы.
3 эканамічнага боку вельмі важна, каб дастаткі < ‘ ларускае зяші і людзкая сіла нашага краю hr марнаваліся дарвмна ды ня перавягваліся наумысьля на чужн бок рознымі йітучны.-лі 1 пркватнымі эканамічнымі рахункамі э' вяліка» шкодап для краю і дарэмнаю стратаю цля усяго нашага кароду., а каб ужйваліся мудра, і®ючн на увазі інтарэсн овайго краж 1 дабрабнт свайго народу. Баларусь уяуляе с сябе асобную краіну, с сваім уласным внразным тварам і жшіыіёвым укладамі Яна.як трэба.абдарованя.уваяяжіші:чрнродюмі увовамі для эканамічнага разьвіцьня поступу. Яна мае свае рэчкі, горы, радзючы грунт, многа лугоу .цля гадоулі гавядн, вялікія запасы лееу, a перв за усё і важней за усё народ працавітм, стараннн, крэпкі, здольнн і ітаувчы, ето прн сашх ряжкіх умовэх свде гістарнчнае долі здолау паставіць сваё земляробетва вышэй за усіх у Расіі. Ня гледзлчн ua сЬой пмічанн грунт, эямля наша ро-
дзіць добра і, цзякуючы разумнай прапавітасьці народу нашага, Беларусь ня бачйла павальнай галадоўлі, гісторня ня ведае такога здарэньня, каб дзяржауная казна прыходзіла да нас на дапамогу сваімі коштамі, як гэта рабілася на ’.'аскоуычын і і па іншых куткох Расіі. Зямля там бадай што і лепаая, ураджайнейшая за нашу, але народ маскоускі/вялікарусы/ да таго нікультурны.нідоалы і ніумелы, зто галадау амаль ня ко.таае пакаленьне. Пры cawx пяжкіх варунках беларус ні трапіу датэнпнасьні і быу гаспадаром свайво становішча.Адннгг словам, Беларусь мае усё пвтрэбчае, каб зрабіцпа юае:.: цьвітучым і багатым, а ні такім занепалым і занедбаным.якім ртауся ан пад загадам маскоускай дзяржаунасьпі. I мы усе грамадзяне зямлі беларускай павінны далажыпь усіх сіл, каб скінуць с сябе апякунства чужннцау і збавіць край нал ад кірауніцтва маскоупау. Гэта »лы павінны зрабінь. бо грубре.нікультурнае улаларства .’.Ьсквы зьніпічыгь край наш да шчэнту і прывядзе яго да sari белі, як яно вынішчнло і загубіло дзяржаву Расійскуа. Нам трэба лабіцца, каб кірауніцтва эканамічннмі і грамадзянскімі справамі належыла ца самага краю, да яго аутаномнага краёвага Сойму. Тагды Краёвая Рада, кіруючнся інтарэсамі і дабрабытау свайго народу.ні цазволіць.каб пэнтральны уэад рознымі тарыфндмі штукамі і мцтнаю палітмкай калечыу разьвіцыіе нашае прамысловасыіі і гандлю; тагды кразвы урад ні папусьцііпіа, каб нашу эканамічную энэргію і сыровы прадукт пера-
цягвалі штучна да розных поза-!фаавых фабрычна-прамнсловых районау; тагдн ня будзе таго, каб цалн край, заеелзны народам с сьветлай і вялікай гісторыяй, пазбаулен быу вшэйшых яав;чных інстытуішй і праз соткі год ня мог вярнуць таго, WTO у яго адабралі гвалтоуна /Віленскі унівэрсіі іэг/. Лзеля усяго гэтага нам патрэбна аутаномія. Над? патрзбна аутаномія, каб эапэуніць беларускаму хлебаробу як найбольшы прыбытак, а белару^каму пралетарыю як найвышзйшы заработак, каб даць сваім людзям работу дома, на мейсцы, на грунці уласнай б_е_л_а_р_у с к а й прашсловасьц[ і каб пашы людзі ня вакцравал!, шукаючы заработкау, у сьвет на чужыну, дзе і сам работнік 1 ЯГО рабочая сіла прапздалі для нашага краю. I мала таго, што наяі паботпік, траг.іушв у чузта край, перайжуся чужнншчыяа» і навекі гінуу для роднага краю, але, аларт таго, вярнуушыся да до-
эн нараблду шмат шкоды, пашыраючн дэнацнаналіэатарскую заразу.
С логляду ня культурн.ае становішча нашага краю становкюа ясяа, што толькі пры аутаномш® лацзі пачне расьці і квітнець цультура.навука.літэратура і утласьць здольнага 1 багата абдараван..і а машага народу. Толькі пад загалам аутаномнага ла.'іу народ наш, с прнйгчэпу да агульнадзяржау.чага будаунідава, внрасьце у міігутвуп асобнуо рюьліну заяаюе спбе дачэснаэ квйсца у сьвеці, ста^ы поплвч 3 народамі Эуропн. Узгадавчушя культупу бапітух), моюную і apur інальную, разгар-
нуушы усю сваю вялікуто здольнасьць, народ наш стане пэнтрам у сваём краю і сваёю літэратураю, навукаю і мастаптвам звяжа шчыраю любоую ус° народнасьці Беларусі,каторыя, у сваю чаргу, ядпядуць усе свае сілы і рсзум на карысьпь супольнай айчыны, на дабро і пыху роднага краю. Усё гэта так важне, проста і ясна, што сапрауды, трэба улажнпь усэ сваю душу, аддаць усе свае сілы, каб утварыць сьветлую будучыну сваёй бапькаушчыні, здабнушы шнрокую нацаанальна — тэрнтоіжальную аутаномію для Беларусі. "Падумайцэ,"піша праі.Гзушэускі"якая гэта будзе эка’номія часу і энэргіі.колькі адпадзе дарэмных турботау...Адпадзе уся барацьба за нацыанальнае права, якая пастаянна валтузіла і затрымоувала эканамічны і палітнчнн поступ... Ня трэ’ будзе пакладавь свае здольнасьці і энзргіі на заходы каля папагоджэньня сваіх напыанальных і краёвых спрау у агульнадзяржауяым гтардамэгЛп, ні патрэбны бу~ дупь хітрыя партайныя камбінапні, каб правасыіі сваю справу, ня трэ' будзе "абрабляць" расійскае лібэральнае грамадзянства і іншыя расійскія партыі, каб прыхіліць іх да сваіх напыанаггьных і краёвыхпатрэб. Даволі гэтага! Даволі мн мелі гэтага пры змарлым рэ’кымі і доора ведаем, як прыемна стасавалца да расійскага грамадзянства’ Ніхай яно :<нве, здарона, як само хоча, а нам трэОа свае справы развакань у сябе дома, у сваём краёвым соймі і толькі тое нівялічкае, што датычшніа усяа дэяржавы, мы pasBani'^ супольна на агульннм
прэдстауніцтві Расійскай фэдэратыунай рэспублікі?
Але ня цосшіь адтрымаць аутаномію хоць-бы f самую поуную. Трэба яшчэ падбаць аб там, каб сама дзяржава, у склад каторай Беларусь мае увайсьці, была пабуцавана на цьвёрдым фзцэрацнйным грунці.каб гэта была дзяржава д э м а к р а т ы чS-2-3—1 фэдэратыуная. Чаму-ж гэта важна і дзеля чаго гэта трэба?
"Рэч простая," піша вышзй памянёны проф. Грушэускі у сваёй брашурц "Якой мы хочам аутаномі1 I фэдэрайні”, "калі мець нават шырокую палітычную аутаномію свае нацыанальнае тэрыторыі, але калі дзяржава, с катораю яна оудэе злучана, эастанецца дзяржавай цэнтралізованаю, днк хоцьбы аутан\:ія бнла забязпачана на моцы констйтуцлінай хгртыі, тым часам стгловішча яе ня будзе пэунав і одяосіны яа да лэяржавы ня будуць добрыя. Наша старая гэтманокая Украіна, чнта&м мы даляй, мела шырокую аутаномію, бнла праудзіва» дэяржаваю, а як зьвязалася с цэнтрал 1 отнчнаю ?Ла— скоускаю цзяржаваю, дык яе аутаяомія стала на дркгвяную плошчу. Ла таго часу тая аутаяомія трывала, покі маскоускі урэд /ііетраі/ ня пачуу . сябе дужым ды ні намгкыуся зламаль свой "трактат з Багдакам Х-гальніш<ім". I зламау." Гэ-ак сама было і з Баларусыо. На моцы Люблінскай уніі /1569 г./ яна злучылася с Польачай у адну Рэчсйалітую /дэяржаву/ як роуная з роунай f вольная з вольнай, а тым часам стрэу яе ацнакі лёс з гістарычнай доляй Украіны. Тов самае мы бачнм !
на' прыкладзі Фінляндзіі. Яна мела сваю канстытуімю.покі расійскі урад яе ня скасавау.Нават Катарына 11, прылучаючы прнмусам Беларусь a Маскоушчнны, дакляравала захаваць яе вольнасміі 1 права павэллуг старнх звычаяу і ггрнвілеяу "на вечныя часы", але усім нач ведама, колькі трнвалі гэтня "вічныя времена". Скончылася тнм, што паступовая русіфікапыя БеларусІ, аб якой Катарына II пісала графу Разумоускаму, была укветчана страшэнным у сьвепі гвалтоуствам, забаронаю ужываць белявускуто мову.
Яа мопы гэтага гістарычнага іпалітнчнага дасьледу, глы павінны дамагаіша, каб усе часткі Расійскай Рэспублікі былі ні тслькі аутаномнймі правінцнямі, а і дзяр.жавамі, злучаннмі паміж сабою ф э д э р а ц ы й н ы м /хаурусным/ леравяслам на грунці агульнага інтарэсу, супольнае патрэбы і узаемнай дапа/логі.І толькі таг"н становігача :.аларусі будзе забязпечана і адносінк яе да Расіііскай Рэспублікі будуць аччрыя і пэуныя, калі гэта стаHeiraa, або калі справн ауталокнага жьшьця злучань усе народы Расіі у алзіч волыш цзяр'лауны хаурус фэдэрашпо. А гэта будзе, бо яно вымагаеіша і жліьцём і гістарычным поступам народау Эуропы. Так, гэта будзэ, бо пазінна бнйь, яаЛ! хоча таго жыгьцё.калі у гэтнмпр-агрэс і культура усяго чалаэептва.
КНІГІ ОНЛАЙН
