КНІГІ ОНЛАЙН
Біблія
Факс, ўзнаўленне Бібліі, выд. Ф. Скарынаю ў 1517—1519 гг.: У 3 т. Т. 1
Біблія
Факс, ўзнаўленне Бібліі, выд. Ф. Скарынаю ў 1517—1519 гг.: У 3 т. Т. 3
ФАКСІМІЛЬНАЕ ЎЗНАЎЛЕННЕ ПЕРШАЙ БЕЛАРУСКАЙ I ЎСХОДНЕСЛАВЯНСКАЙ ДРУКАВАНАЙ КНІГІ ЗДЗЕЙСНЕНА 3 НАГОДЫ 500 ГОДДЗЯ 3 ДНЯ НАРАДЖЭННЯ ФРАНЦЫСКА, СЫНА СКАРЫНІНА 3 ПОЛАЦКА, У НАВУКАХ ВЫЗВАЛЕНЫХ I ЛЕКАРСКІХ ДОКТАРА — ДРУКАРА, АСВЕТНІКА, ШСЬМЕНШКА I МАСТАКА ЭПОХІ АДРАДЖЭННЯ. Ы5ЛІЯ ФАКСІМІЛЬНАЕ ЎЗНАЎЛЕННЕ БІБЛІІ, ВЫДАДЗЕНАЙ ФРАНЦЫСКАМ СКАРЫНАЮ Ў 1517—1519 ГАДАХ У 3 ТАМАХ томЗ МІНСК «БЕЛАРУСКАЯ ЭНЦЫКЛАПЕДЫЯ» ІМЯ ПЕТРУСЯ БРОЎКІ 1991 Адказны рэдактар кандыдат філасофскіх навук С. В. КУЗЬМІН Навуковы кансультант кандыдат гістарычных навук Г. Я. ГАЛЕНЧАНКА Мастацкае афармленне A. М. ХІЛЬКЕВІЧА У фінансаванні выдання прымалі ўдзел: БЕЛАРУСКІ ФОНД КУЛЬТУРЫ БЕЛАРУСКАЯ ПРАВАСЛАЎНАЯ ЦАРКВА ТАВАРЫСТВА «КНІГА БЕЛАРУСІ» 0403000000 — 34 Б 15—91 М 318(03)—91 ISBN 5 85700 044 0 (т. 3) ISBN 5-85700-041-6 © Афармленне. Выдавецтва <• Беларуская Энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі, 1991. МУМ — Музей украінскага мастацтва (Львоў); УБК — Універсітэцкая бібліятэка (Казань); УБМ — Універсітэцкая бібліятэка (Масква); УЗ — Уладзімірскі дзяржаўны гісторыкаархітэктурны заказнік; ЦДАСА — Цзнтральны дзяржаўны архіў старажытных актаў (Масква). Пецярбурга, Мінска, Кіева, Вільнюса і Іншых гарадоў. Пераважная колькасць зарэгістраваных у бібляграфіі экземпляраў захавалася ў той ці іншай ступені ў дэфэктным стане, найбольш. поўныя экземпляры адлюстраваны ніжэй у табліцы. Да. гэтага варта дадаць, што многія адносна поўныя экземпляры маюць дэфэктныя лісты, сюжэтныя гравюры, ініцыялы і застаўкі ў розных кнігах Скарыны, пазней размаляваныя чытачамі. Гэта патрабавала дадатковых пошукаў больш цэласных экземляраў. У дадзеным выданні пакінуты, для прыкладу, некаторыя аркушы з размаляванымі гравюрамі. Пры падрыхтоўцы тэкстаў Скарыны для 'гэтага выдання выкарыстаны і адзняты ў асноўным наступныя экземпляры пражскіх кніг Бібліі: Псалтыр, ДПБ, шыфр VIII.2.62, ДГМ, Хлуд. 4: “Іоў“, ДПБ, 1.5.4а/3: “ПрытчьГ, ДПБ, 1.5.4а/3; “Ісус СІрахаў", ДПБ, 1.5.4а/3; “Еклесіяст”, ДПБ, 1.5.4а/3, “Песня песням“ ДБ, № 6316: “ЦарствьГ, ДБ, № 6223, “Ісус Навін", ДПБ, 1.5.4а/2: “Юдзіф“, ДБ, № 6529: “Суддзяў", ДПБ, 1.5.4а/2; Пяцікніжжа, ДБ, № 6537, 6533, 6542. ДПБ, 1.5.4а/1, 1,5.4а/3, БАН, 991 сп, ЦДСА 1 ц.п.: “Руф“, ДПБ, 1 5.4а/2, 1.5.4б/3; “Эсфір“, ДБ, 6531, ДПБ, 1.5.4а/2: “Данііл“, ДПБ, 1.5.4а/3; “Плач Ерам1і“, ДПБ, 1.5.4а/3. Даследаванні сучасных кнігазнаўцаў і бібліёграфаў (Я.Л. Неміроўскага, А.С. Зёрнавай, В.І. Лук’яненкі, Ю.А. Лабынцава і інш) і ўласныя назіранні дазваляюць даць сціслае, але даволі дакладнае агульнае апісанне асноўных друкарска-выдавецкіх элёментаў пражскіх інкунабул Скарыны. Усе кнігі пражскай Бібліі выдадзены фарматам у чацвёртую долю ліста, віленскія ў васьмую. Кнігі пазней рэстаўрыраваліся ў бібліятэках, праватных зборах, уразаліся. Максімальныя або блізкія да максімальных памеры ліста захаваліся ў нямногіх экземплярах: кнігі “Быцця“ (ДПБ, 1.5.4а) — 197 х 141, “Прамудрасці божай“ (БАН, 994 сп) — 215 х 154, “Прытчаў" (ДБ, 6314) — 219 х 169, “Царстваў" (ДБ № 6222, ЦДСА, 3 ц.п.) — 226 х 158, 227 х 168, 1ова‘ (ДБ, № 6518, 6334) — 219 х 166, 242 х 174 і г.д. Фармат паласы набора — 161 х 106/107 (вьжлючэнне Псалтыр 1517 г. — першае, у пэўнай ступені эксперыментальнае выданне, 145 х 85), або (уключна з калонтытуламі) — 169 х 106. 3 вядомых нам пражскіх экземпляраў найбольш шырокія палі захаваліся ў кнігах “Прытчы" (БАН, 994 сп) — 15 (уверсе), 44/45 (унізе), 36/37 (злева), 39 (справа), каля 36 мм. паміж суседнімі палосамі набору (у развароце на дзве старонкі); “Прытчы" (ДБ, 6314) — адпаведна 3, 45, 40, 40, каля 38: “Песня песням" (ДБ, 6316) — 18, 41, 43, 45, каля 36; “Іоў“ (БАН, 994 сп, ДБ, № 6334) — 15/12, 38/41, 32, 33: 28, 53, 50, 51, каля 38. Максімальныя палі дасягаюць 50 і болей мм унізе, злева (на левай старонцы ў развароце) і справа (на правай старонцы) — 40—50 (радзей — больш за 50). Аб'ём асобных выданняў і склад сшыткаў (паводле даследаванняў Я.Л. Неміроўскага і А.С. Зёрнавай): Кніга Іова. /I/10 /2/8 — /5/3 /б/10^ = л. 51 (з апошнім пустым 52). “Прытчы“. /I/8 — /6/8 = л. 48. “Ісус Сірахаў“. /I/8 — /9/8 /1О/10 = л. 82. “Еклесіяст“. /I/18 = л. 18. “Песня песням". /I/12 = л 12. “Прамудрасць“. /I/8 — /4/8 = л. 32. “Царстваў". /I/8 /14/8 /15/6 /16/8 /29/8 /30/6 /31/6 = 242. “Ісус Навін“. /1/8 _/6/8 48 “Юдзіф“ /1/8 _ /2/8 /3/10 = л 26 “Суддзяў" /I/8 — /6/8 = л. 48. “Быццё". /I/8 — /II/8 /12/6 = л. 94. “Выхад". /I/8 — /8/8 /9/6 — /10/6 = л. 76. “Левіт“. /I/8 — /6/8 /7/6 = л. 54. “Лічбы". /I/8 — /8/8 /9/10 =л. 74. “Другі закон". /I/8 — /7/8 /9/10 = л.66. “Руф“ /I/8 = л. 8. “Эсфір". /I/8 — /2/8 /З/10 = л. 26. “Плач ЕраміГ. /I/12 = л. 12. “Прарока Данііла". /I/8 — /5/8 = л. 40. Фаліяцыя: Псалтыр — на пярэдняй старонцы унізе справа. Кніга “Прамудрасць божая" — на адваротным баку ліста ўверсе справа. У кнігах “Іоў“, “Царствы", “Ісус Навін", “Юдзіф“, “Суддзяў", “Быццё", "Выхад", “Левіт“, “Лічбы", “Другі закон", “Руф“, "Эсфір“, “Плач Ераміі", “Данііл" фаліяцыя на пярэдняй старонцы ўверсе справа. У астатніх уверсе злева. Усе лічбы пад цітламі, справа двукроп’е з хвалістай рыскай. У фаліяцыі зрэдку сустракаюцца памылкі, выпраўленыя, здаецца, у друкарні Скарыны. Сігнатуры адсутнічаюць. Паласа набору ўключае 22 радкі, у Псалтыру — У пражскіх выданнях Скарыны вьжарыстоўваецца адна гарнітура з шасцю асноўнымі тыпапамерамі: вялікі 1 сярэдні прапісныя, малы прапісны і радковы шрыфты, з надрадковымі знакамі і лігатурны. Графіка шрыфтаў у асноўным адлюстроўвае асаблівасці паўустаўнога пісьма беларускіх рукапісаў канца XV — пачатку XVI ст. Але шрыфты Скарыны прадстаўляюць нармалізаваную графіку і канкрэтна не звязваюцца ні з адным рукапісам. Звесткі аб тым, што шрыфты Скарыны ўзыходзяць да кніг Метрыкі Вялікага княства Літоўскага, безумоўна, памылковыя. Вышыня 10-ці радкоў пражскай гарнітуры — 75 мм. Большасць пражскіх выданняў надрукавана чорнай фарбай, выключаючы “Песню песням" і тытульны ліст да ўсёй Бібліі. Кнігі багата ўпрыгожаны шматлікімі ілюстрацыямі (44 гравюры з 38 дошак). Усе ксілаграфіі, акрамя “партрэта Скарыны“ у кнігах “Ісус Сірахаў" і “ЦарствьГ, дапасаваны да тэкста ў Бібліі. Некаторыя з іх (як і асобныя ініцыялы) маюць “выдавецкі знак“ Скарыны — сонца і наплываючы на яго месяц. У пражскіх выданнях выкарыстаны 22 застаўкі, канцоўкі і віньеткі, 766 вялікіх ксілаграфічных ініцыялаў з розным арнаментам. Па стылявых прыкметах у пражскіх ксілаграфічных ініцыялах дамінуюць адзнакі позняй готьжі або высокага рэнесанса, адчуваюцца ўплывы маньерызму. Больш падрабязна пра наватарства 1 мастацкае упрыгожанне выданняў Скарыны можна даведацца з кніг М. Шчакаціхіна, Я.Л. Неміроўскага, В.Ф. Шматава 1 іншых вядомых даследчьжаў. Неабходна адзначыць таксама памылкова пастаўлены аркуш у кнізе “Левіт" (с. 425—426 павінны ісці перад с. 423—424) і ўзнавіць тэкст, які падаецца ў значна пашкоджаным выглядзе. У кнізе “Ісус Навін", л. I, надпіс над гравюрай чытаецца так: “Ісус Навін ведеть людей Ізранлевых через Іордан", апошні радок у назве кнігі — “богу ко чтн н людем к науце пачннаются", загаловак прадмовы — “Предословне доктора Фран'ьцнска Скормны с Полацка в кннгн Нсуса сына Навнна“, чатыры апошнія радкі на тым жа аркушы і пачатак наступнага — “Се ест по рускын, н назвал Момсей Ошеа, сына Навнна, Нсус. Сей уведе сыны Ізранлевы черес Іордан в землю обетованную... сам с Калефом от шестн крать сто тысяіцей мужей вышедшнх нз Егнпта, достонн был вннйтн в ню нншнм всем змершнм в четырдесятн летех на пустынн. Той.переведшн Іордан...“Л.З,апошні радок — “Что бо непослушаннем первый Адам оутратнл", л. 3 адв., унізе — “Тако н спаснтелю нашему І[су]су сыну божню, егда крестяшеся в том же Іордані, н се отверзошеся ему небеса, н вяде дух божнй ясходяш яко голубь, н грядушь...”. Найбольш значны дэфэкт ў кнізе “Ісус Навін" (не захавалася ніводнага поўнага экземпляра) ў дадзеным выданні сустракаецца на л. 6 адв. (с. 744 агульнай пагінацыі 1-га тома). 3 пачатку сёмага радка зверху: “Монсея, тако н тебе слухатн будем. Толнко да будеть г[о]с[по]дь бог с тобою, якоже был ест с Монсеом. Всяк муж, он же бы спротнвнлся тобе, нлн не послушал слов твонх, еже ты пов1>лншн, смертаю да умреть. Толнко ты укрепнся н будн мужный“. Глава В. “Выгледачев послал Ісус до Ернхона, абы град высмотрелн. й Раавженасокрнланхвсебе.Онн же слюбнля ей, яко не нмают загубнтн ея. Того часу послал ест Нсус сын Навнн от Сіхіма дву мужей выгледачев тайне н рече нм — нднте н согледайте землю н град Ернхон. Онн же ндуше прншлн суть в дом жены блудннцн нменем Раавы. Й отпочнваша ту... “ У тэксце Псалтыра, л. 3 адв., восьмы радок знізу: “науках доктор, пов"Ьлел есмн...“. У кнізе “Прадмудрасць божая’* — надпіс над гравюрай на тытульным аркушы: “Премудрость Божня". Г.Я. ГАЛЕНЧАНКА кандыдат гістарычных навук ЗМЕСТ «ПСАЛТЫР» 5—287 «ПРЫТЧЫ САЛАМОНА» .... 289—383 «ЕКЛЕСІЯСТ» 385—419 •«ПЕСНЯ ПЕСНЯУ» 421—443 КНІГА «ПРАМУДРАСЦЬ БОЖАЯ» . 445—507 КНІГА «ІСУС СІРАХАЎ» .... 509—671 КНІГА «ПЛАЧ ЕРАМІІ» 673—695 КНІГА «ПРАРОК ДАНІІЛ» .... 697—775 СУПРАЦОЎНІКІ ВЫДАВЕЦТВА «БЕЛАРУСКАЯ ЭНЦЫКЛАПЕДЫЯ» ІМЯ ПЕТРУСЯ БРОЎКІ, ЯКІЯ ПРЫМАЛІ ЎДЗЕЛ У ПАДРЫХТОЎЦЫ ФАКСІМІЛЬНАГА ЎЗНАЎЛЕННЯ «БІБЛІІ» Ф. СКАРЫНЫ Рэдакцыя філасофіі, права і культурнай спадчыны Выконваючы абавязкі загадчыка рэдакцыі — Г. А. Маслыка, навуковыя рэдактары 1-й катэгорыі: В. В. Краснова, 3. П. Кузьмічэнка, рэдактары М. I. Дарошка, М. У. Маркевіч. Пры падрыхтоўцы факсімільнага ўзнаўлення «Бібліі» Ф. Скарыны ў асноўным выкарыстаны фотаздымкі старонак скарынінскіх выданняў з Дзяржаўнай бібліятэкі СССР імя У. I. Леніна ў Маскве — «Песня песняў» (№ 6316), з Дзяржаўнага гістарычнага музея ў Маскве — «Псалтыр» (Хлуд. 4), з Дзяржаўнай Публічнай біблія тэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына ў СанктПецярбургу — «Псалтыр» (УШ.2.62), «Прытчы Саламона», «Еклесіяст», Кніга «Прамудрасць божая», Кніга «Ісус Сірахаў», Кніга «Плач Ераміі», Кніга «Прарок Данііл» (1.5.4а/з). Біблія: Факс. ўзнаўленне Бібліі, выд. Ф. СкаБ 59 рынаю ў 1517—1519 гг.: У 3 т. Т. 3 / Маст. афармл. A. М. Хількевіча.— Мн.: БелЭ, 1991.— 782 с. ISBN 5-85700-044-0 Бнблня. Гэта выданне з’яўляецца факсімільным узнаўленнем 23 кніг Бібліі, выдадзенай Ф. Скарынаю ў Празе ў 1517—1519 гадах на мове, блізкай да мовы свецкай старажытнабеларускай пісьменнасці, зразумелай простым людзям таго часу, якая застаецца даступнай і для сучаснага чытача.