Чую, бачу, гавару
Анатоль Клышка
Для малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Асар
Памер: 248с.
Мінск 2015
Чую, бачу, гавару
Выданню прысуджаны дыплом «За лепшае выданне года» па выніках XLIV Рэспубліканскага конкурса «Мастацтва кнігі» 2004 г.
Анатоль Клышка
гавару
Вучэбны наглядны дапаможнік для вучняў пачатковых класаў устаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання.
Для работы ў класе.
2-е выданне, перапрацаванае
Рэкамендавана
Навукова-метадычнай установай
«Нацыянальны інстытут адукацыі»
Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь
Мінск «Асар» 2012
УДК 811.161.3(075.2=161.3=161.1)
ББК 81.2Бем-922
К51
Ілюстрацыі М. Р. Казлова і Н. У. Суставай
Клышка A. К.
К51 Чую, бачу, гавару: Вучэб. нагляд. дапаможнік для вучняў пачатковых кл. устаноў агул. сярэд. адукацыі з бел. і рус. мовамі навучання / A. К. Клышка. — 2-е выд. перапрац. — Мн.: Асар, 2012. — 136 с.: іл.
ISBN 978-985-6984-23-8.
Для подпісаў пад малюнкамі ў кнізе выкарыстаны радкі з твораў Я. Купалы, Я. Коласа, М. Багдановіча, А. Александровіча, В. Віткі, Н. Галіноўскай, К. Камейшы, М. Кляшторнай, М. Маляўкі, А. Русака, М. Скрыпкі, А. Ставера.
Дапаможнік ахоплівае найбольш ужывальную, тэматычна згрупаваную лексіку, якая адлюстроўвае навакольны і ўнутраны свет дзіцяці.
Тлумачэнне і засваенне слова даецца не толькі праз малюнак, але і праз жыццё яго ў сказе.
Сказы падабраныя аўтарам так, каб тое ці іншае словаўжыванне выступала выразна і каб там гучалі досціп, гумар, здзіўленне і радасць жыць сярод рэчаў, якія схоплены родным словам, багатым на адценне сэнсу і на красу гучання. Тэматычны лексічны матэрыял можна вывучаць і не прытрымліваючыся прапанаванай паслядоўнасці ў залежнасці ад разумовага ўзроўню і кола зацікаўленняў дзяцей.
Распрацаваны з улікам практычнага вопыту лепшых замежных выданняў падобнага тыпу. Адрасуецца настаўнікам і вучням пачатковых класаў школ з беларускай і рускай мовамі навучання.
УДК 811.161.3(075.2=161.3=161.1)
ББК 81.2Бем-922
ISBN 978-985-6984-23-8
© Клышка A. К., 2003
© Клышка A. К., са змяненнямі, 2012
© Казлоў М. Р., Сустава Н. У., афармленне, ілюстрацыі, 2003
© Мацур Г. I., арыгінал-макет, 2012
© ТАА «Асар», 2012
Дарагі сябар!
Кніга вітаецца з табою: «Добры дзень!»
Многія словы ў гэтай кнізе з далёкіх сівых
часоў, калі нашы тысячагадовыя дубы-волаты
яшчэ нават не былі жалудамі. Што ўжо казаць
пра стагодкі-таполі!
Гэтыя словы — ад нашых прадзедаў
і прабабак, дзядоў і бабуль, бацькаў і матуль.
На іх цяпло вуснаў нашых продкаў. Яны як
пацалунак тых, каго ты ніколі не ўбачыш.
Смакуй гэтыя словы, цешся імі, дзяліся
з сябрамі, каб родная мова, беларуская мова,
гучала з краю ў край, у вёсцы і ў горадзе
на ўсёй Беларусі.
8 Калі ласка, у дом!
70 Сям'я і сваякі
72 Будзь ветлівы!
/4 Я малюю чалавека
76 Дом
78 Кватэра. Пярэдняя
79 Гасцёўня
20 Дан ікаў пакой
22 Кухня
23 У ваннай
29 Смачнаесці!
26 Пітво
28 Майстраванне
30 Кім ты будзеш?
32 Ва ўніверсаме
39 Пошта
36 Дарога. Транспарт
38 Агароджа
90 Збожжа
42 Агародніна
99 У садзе
96 Люблю я лес, адвечны бор...
48 Кветкі ў лясах, палях, лугах
50 Садовыя кветкі
52 Пакаёвыя кветкі
J4 Мушкі, мошкі і мурашкі...
55 Паўзуны
56 Гадзіннік
58 Дзень, тыдзень, месяц, год
60 Поры года
62 Надвор'е
69 Адзенне, абутак
66 На дзіцячай пляцоўцы
68 Аловак і пэндзлік
69 Колеры
70 Сялянскі двор
72 Дзікія птушкі
74 Дзікая жывёла
7^ Вада і вўда
78 У заапарку
80 Вучымся лічыць
82 Фігуры і лініі
89 Ёмістасці: тут захоўваюцца рэчы
86 Кірункі свету
86 Неба, месяц, зоркі
87 Космас
88 Беларускія краявіды
90 Старыя замкі Беларусі
92 У тэатры
99 Народная творчасць
96 Народнае адзенне
97 Нашы арнаменты
98 У мастацкім музеі
100 Наш казачны край
102 Дзень нараджэння
109 Талака
105 Дзяды
106 Калядкі — вясёлыя святкі
107 Новы год!
108 Вялікдзень
109 Купалле
110 Іграем, спяваем, танцуем
112 Сябруем з кнігаю
119 Беларусь і яе суседзі
116 0, край родны...
117 Наш слоўнічак
Калі ласка, у дом!
Раніцою і ўдзень мы вітаемся:
— Добры дзень, мама!
— Добры дзень!
Заходзь, калі ласка!
— Як тваё імя?
— Алеся.
— А прозвішча?
— Станюк.
Дзеці сябруюць. Міша — добры, вясёлы сябар. Ніна і Алеся — сяброўкі.
Ветлівы хлопчык
— Алеся, прачніся, калі ласка, я забыўся сказаць табе «Дабранач».
Увечары мы вітаемся: «Добры вечар!» На развітанне кажам: «Бывайце!», «Бывайце здаровы!», «Да сустрэчы!» «Дабранач!» — кажу ўсім нанач.
Сям'я і сваякі
— мае бацькі. мая сястра. Ян
Тата і мама Вераніка —
мой брат. адна сям’я
Бабуля Наста — мама нашай мамы. Дзядуля Антон — тата нашай мамы Мы іх унукі.
Сястра нашай мамы — нам цёця.
А брат нашай мамы — нам дзядзя.
Мы іх пляменнікі.
пляменнікі
МЫ IX
♦ * .
£• a ІЛА
I ў таты ёсць сястра і брат.
Яны нам таксама дзядзя і цёця
Ласкавыя словы
Мама, мамачка, матуля, матулька, матулечка.
Тата, татка,татачка татуля,татулька, татулечка.
Баба, бабка, бабуля, бабулька, бабулечка.
Дзед, дзедка, дзядуля, дзядулька дзядулечка.
ТомаіМарына — сёстры-блІзняты.
Яны кропля ў кроплю падобныя адна да аднае Дзе ж тут Тома, г—
дзе Марына? <
Будзь ветлівы!
Я малюю чалавека
Я ўзяў аловак і паперу.
Буду маляваць чалавека.
цела,
РУКі,
НОГІ
Вось і ўвесь чалавек.
I — вушы, ( каб чуў
Далем я намаляваў
I ут намалявау вочы,каб ён бачыў.
I — нос, каб нюхаў.
■ "
далей — рот.
намалюю галаву, на галаве — валасы ніжэй бровы.
I выйшаў твар: лоб, бровы, шчокі, вусны, падбародак. А патыліцы не відаць.
шыю,
першы,
Я прыклаў далонь да паперы.
і нарэшце — мёзены.
трэці, чацвёрты, пяты.
вялікі палец,
пасля — указальны, потым — сярэдні далей — безыменны
— А на назе
пальцы называюць:
Кожным ранкам чыста мыю рукі, вушы, твар і шыю.
Дом
Дом для адной сям'і. Дамы пастаўлены
На свой
дзясяты паверх Ніна заўсёды падымаецца на ліфце.
Таня любіць лічыць прыстўпкі.
Ён уздумаў
праехаць лесвічны пралёт на поручнях (парэнчах).
Кватэра. Пярэдняя
Данікаў пакой
Даніку купілі ранец. Ён сёлета пойдзе ў школу.
с ——~ ■—-
Словы-браты
Сняданак, снёданне.
Абед, полудзень.
Калі хто есць, кажы яму:
— Смачна есці! Хлеб ды соль!
Калі табе дзякуюць за яду, кажы: — На здароўе! Еш на здароўе!
сок
малако
кефір
кісель
Кім ты будзеш?
доктар бібліятэкар лётчык
шавёц цырульнік фатограф
3 раніцы і да змяркання
булачка
пёрнік
абаранак сушка
рагалік
паляндвіца кава какава чай кісель
пасылка тэлеграма
=•= ©
ТЭЛЕГРД MA
Гв I нціўю ! гсгсвяіаО рмкдюУЎ'госцП
Л MAMA -I
міжгародні тэлефон тэлефонная картка
паштальён
тэлеграма сяброўцы
Дарога. Транспарт ДаР°га бяжыць праз
лясы, палі, узгоркі,
Будзь уважлівы!
святлафора.
мур
частакол
пляцень
Брама — гэта вароты са стрэшкаю.
Словы-браты
Агароджа, плот
Збожжа
Пшаніца. 3 яе пякуць булкі, батоны, абаранкі.
Прасяная каша з гарбузом.
Аўсяныя шматкі.
Агародніна
морква
бульба
памідоры
перац
часнок
капуста
пятрушка
Бульба не звядзецца, бульба не прыесца!
Нам заўсёды ўсё па густу: бульба, морква і капуста
Збірай акуратна. He падрапай рук, тварыка.
Хваёвыя
дрэвы
У іх на галлі
Хваёвы
лес
Шышка сасны
Шышка елкі
Насенне клёна
Словы-брат
Сасна, хвоя.
Люблю я лес адвечны бор.
ігліца і шышкі
стары густы сасновы лес
Лісцевы лес.
Словы-браты
Z
Буякі, дурніцы.
Буякі растуць заўсёды побач з багуном.
ЧарнічнІк дае ягады трыста гадоў.
Мухамор — атрутны грыб. Але не тапчы яго нагою. Ім любіць паласавацца лось.
Журавіны любяць балота.
ІрынаіМарына збіраюць суніцы.
Кветкі ў лясах, палях, лугах
Расцвілі рамонкі на сцяблінках тонкіх.
У лопуха-дзядоўніка слановыя вушы і далікатны пах фіялетавых кветак.
Васількі- васілёчкі — блакітныя вочкі.
Дзьмухавец
Раніцай. Удзень. Увечары.
Дзьмухавец любіць раніцу.
Потым ён разгортвае
Асцярожна!
Можна апячыся!
залатую сукенку.
А пасля абеду ён у зялёным плашчыку.
Словы-браты
Кветкі, краскі.
Васількі, валошкі.
Цыбулінкі ў зямлі.
Расток з бутончыкам.
Жывы гадзіннік
Раніцай.
Удзень.
Кветка, сцяблінка, лісток.
Увечары.
цюльпаны
у Сцяпана: фіялетавы — бабулі,
жоўтьі — для сястры Настулі, а чырвоны — у бутоне — любай мамачцы Алёне.
Духмяныя суквецці чаромхі, бэзу, язміну таксама цудоўныя букеты.
Пакаёвыя кветкі
Мушкі, мошкі і мурашкі...
аса
хрушч
жук
шэршань
чмель
У якой малечы калені
слімак
Божая кароўка на лісток прысела
0/^
0/0
вышэмшыя за плечы-
—— У коніка
Паўзуны
вуж
Вуж моцным бізуном свайго цела
можа забіць насмёрць ядавітую гадзюку.
А для чалавека
вуж бяскрыўдны.
Лапы, хвост ды галава. А над імі — панцыр.
Яшчарка згубіла хвосцік. Будзе новы гадаваць.
Гадзіннік
Кароткая стрэлка паказвае гадзіны.
Доўгая стрэлка паказвае мінуты.
цыферблат
Тонкая стрэлка паказвае секунды.
VFT —
роўна дзевяць
Секунда — гэта кароценькі час, за які можна вымавіць слова мама.
Мінута — час, за які ты можаш шэсць разоў палічыць ад аднаго да дзесяці. Гадзіна — гэта час, за які мінутная стрэлка пройдзе круг.
чвэртка
на дзясятую
пяць хвілін
на дзясятую
палова дзясятай
Скажыце, калі ласка,
без чвэрткі дзесяць
колькі цяпер гадзін?
Прабачце, каторая цяпер гадзіна?
Словы-браты
Хвіліна, мІнута. -
Дзень, тыдзень, месяц, год
Данік лёг спаць учора, а ўстаў сёння.
Кожны дзень года запісаны ў календары. У годзе дванаццаць месяцаў.
СТУАЗень
$.МАМА
дзень нараджэння.
14.ТАТА
$'ДамТніі\
'&Алесь
с|дрвень
>» р
Жл'ьець
Ш?ьнн ік
^•лц^сз
^Мна.
L
ЛісТа.па^
*«*К
28>Юрлсь
Словы-браты
Май, травень.
Поры года
Самая белая пара года — зіма. Самая зялёная — вясна. Рознакаляровая — лета. Самая жоўтая — восень.
Так
намалявала
Вясна, Вясна! Усе ёй рады... Цвітуць сады. Пачатак мая.
сакавік кРасавік май
Снег з нябёсаў закружыў, белы свет зацерушыў. Белы ганак, белы двор, белы вецер, белы бор.
Белы вечар, белы змрок, белы Юлін кажушок.
на дварэ паказвае
— Камарыкі-таўкачыкі, чаго вы скачаце?
— Ад радасці!
— А якая радасць у вас?
— Заўтра пагода будзе.
мінус пяць градусаў. А ў пакоі цёпла — плюс дваццаць градусаў.
Пагода — добрае надвор'е
Вецер лётаў па зямлі, выў, гукаў, галёкаў.
Залёва — моцны праліўны дождж.
Мы ўцякалі шпарка, ды нас дагнала хмарка.
Вясёлка — рознакаляровы мост. Палічы яе колеры.
Засцярогі пры навальніцы
КНІГІ ОНЛАЙН
