Дэмакратыя i этычнае жыццё
Клаэс Г. Рын
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр, Беларускі Фонд Сораса
Памер: 256с.
Мінск 1996
Шмат хто, асабліва ў Злучаных Штатах, лічыць, што заходняя дэмакратыя знаходзіцца ў добрым здароўі і з’яўляецца мадэллю на будучыню для астатняга свету. Меркаванні такога кшталту часцей за ўсё настолькі далёкія ад сапраўднасці і інтэлектуальнай пераканаўчасці, што самі дэманструюць хісткі стан заходняй дэмакратыі і ўвасабляюць большае ці меншае адмежаванне ад сур’ёзных праблем, якія падрываюць не толькі канстытуцыйную форму кіравання, але і асновы цывілізаванага жыцця.
Я прыводзіў ужо аргументы на карысць таго, што універсальнасць этычных патрабаванняў павінна рэалізоўвацца ў канкрэтных гістарычных абставінах. На што здольная і на што няздольная заходняя дэмакратыя — гэта са сферы здагадак. Хоць дэмакратыя і сутыкаецца сёння з вельмі сур’ёзнымі цяжкасцямі, якія, як можа здавацца, нават пагражаюць яе існаванню, але захоўваецца верагоднасць таго, што праз надзвычайныя этычныя, інтэлектуальныя, культурныя і палітычныя намаганні ў канстытуцыйную дэмакратыю можна ўдыхнуць новае жыццё. Каб выратаваць канстытуцыйны лад, спатрэбяцца і істотныя змены ў існуючых палітычных працэдурах. Толькі моцнае, мужнае і творчае
кіраўніцтва здольнае выцягнуць Захад са стану поўнай самазадаволенасці і змяніць ход падзей на зваротны. Справа ў тым, што дух нашага часу будзе супрацьстаяць любым замахам.
Але адмова ўлічваць далейшы магчымы распад заходняй цывілізацыі і верагоднасць небывалых узрушэнняў, здаецца, сведчаць не аб чым іншым, як аб маральным і інтэлектуальным эскепізме. Магчыма, што вяртанне да рэалістычных поглядаў адбудзецца толькі ў выніку жудасных міжнародных падзей ці наступстваў безадказнасці ў саміх ЗША. Сучасныя плебісцытныя тэндэнцыі і адпаведныя падзеі разбураюць дэмакратыю знутры. «Мяккі» бюракратычны дэспатызм будзе па-ранейшаму прытрымлівацца дэмакратычных фармальнасцяў і тлумачыць сваё распаўзанне і цэнтралізацыю агульнай карысцю. На працягу некаторага часу ён зможа стрымліваць сацыяльны распад з дапамогай выбіральнага парадку, навязанага звонку. Нельга выключаць і тое, што ўнутраная нестабільнасць і пагрозлівыя міжнародныя падзеі ў рэшце рэшт прывядуць у некаторых заходніх краінах да ўсталявання дыктатуры. У Злучаных Штатах адчуванне грамадствам небяспекі і страху завершыцца, хутчэй за ўсё, надзвычайным пашырэннем паўнамоцтваў прэзідэнцкай улады. Незалежна ад зыходу, сучасныя маральныя, інтэлектуальныя і культурныя ўмовы на Захадзе прымушаюць сур’ёзных мысліцеляў лічыцца з магчымасцю канчатковага заняпаду канстытуцыйнай дэмакратыі. Трэба шукаць тыя сродкі, якія рэальна могуць абараніць і захаваць этычнае жыццё ў настолькі адмоўным гістарычным асяроддзі.
Заўвага
1 Апісанне вытокаў амерыканскага канстытуцыйнага парадку ў габрэйскай, старагрэцкай, рымскай, хрысціянскай і ранняй сучаснай цывілізацыях гл. у: Russell Kirk. The Roots of American Order (La Salle, III: Open Court, 1974). Гл. таксама: Forrest McDonald. Novus Ordo Seclorum, The Intellectual Origins of the Constitution (Lawrence, Kansas: University Press of Kansas, 1985).
ПАКАЗАЛЬНІК
Агульная воля: азначэнне 12—14, 93—155; у палітыцы 97; як свабода 113—114; эаснаваная на роўнасці 115—116; як вызначальнік маральнасці 120; яе адрозненне ад волі ўсіх 121; несумяшчальнасць яе з прадстаўніцтвам 123—125; несумяшчальнасць яе з канстытуцыйнымі абмежаваннямі 129-130, 136, 141—142; яе спантаннасць 133—135; як таталітарнасць 140; яе спартанскі аспект 143—144; утапічнасць яе прыроды 151—152; на практыцы 153— 154; групоўкі як пагроэа для яе 216—220
Адвольнасць: абмежаваная законам, 14,168—169,173,176,181; і утапізм 151—152; недапушчальная ў сувяэі з духам канстытуцыяналізму 174,181
Аднародная маса: прыхільнасць да яе Русо 140—141, 192—193, 214—215, 217—220; непрыняцце яе традыцыйнай заходняй этыкай 218—220
Анархія: схільнасць да яе Русо 105; як натуральны стан чалавека паводле Русо 108; як вынік вучэння Русо 153
Арыстоцель: пра абачлівасць і маральнасць 71; пра шчасце 74—79; пра сапраўднае сяброўства 85; пра звычкі і дабрадэейнасць 88, 98, 128—129; як супрацьпастаўленне Русо 139,
Аўтаномныя групоўкі: іх непрыняцце Русо 130—131, 140—141,
219-222; іх вызначэнне Ніэбетам, непрызнанне Русо, ухваленне Бэркам 140; падтрымка ў Канстытуцыі ЗША 192-193, 218— 219; пад пагрозаю мажарытарыэму 193; іх неабходнасць для дэмакратыі 197—198, 217—226
Біхейвіярызм 28
Брэхт Арнольд 4
Бэбіт Ірвінг: пра дуалізм 57—58; пра ўнутранае абмежаванне 69; пра Русо 97, 199—200; пра недасканаласць і аўтарытэтнасць 207
Бэнтлі Артур 29
Бэрк Эдмунд: пра неабходнасць зменаў 89; у параўнанні з Русо 140; пра неабходнасць стрымлівання 153, 174—175; пра прадстаўніцтва 187; пра сацыяльныя прыхільнасці 198
Бэрнс Джэймс Макгрэгар: крытычны разгляд Канстытуцыі ЗША 189—190; пра мадэль Джэферсана 190—191; у суаднясенні з Русо 192—195
Бэрнхэм Джэймс 192
Бэхрач Пітэр 199
Выканаўчая ўлада: яе функцыя ў “Грамадзянскім пагадненні" 121— 123; яе роля паводле Бэрнса 189— 192
Высокае “я”: у вызначэнні Бэбіта і Мора 62—63; народа 165
Вышэйшы закон: канстытуцыя як набліжэнне да яго 173; канстытуцыя як яго праява 177; падпарад-
каванасць яму 202—203; недасканаласпь яго прававой канпэпцыі 226—227, 241—242
Гегель Г.Ф. 59
Грамадзянскае пагадненне: як сродак ад усіх сацыяльных хвароб 110; як аснова грамадзянскай свабоды і маральнасці 113—116
['рамадства: паводле Д’юі 17; паводле Нізбета 19; пабудаванае на этычным сумленні 76, 83; як мэта сацыяльнага жыцця 83; азначэнне 84—86; як мэта палітыкі 163; і народнае вяршэнства 167—168; і свабода 168—169; і дух канстытуцыяналізму 196; і аўтаномныя групоўкі 197—198, 221—224; і ажыўленне дэмакратычнай тэорыі 199—200; заснаванае на прадстаўніцтве 202— 203
Гэлен Арнольд 36 заўв., 39
Д’юі Джон: пра мэты і сродкі 5, 11—12; пра дэмакратыю як лад жыцця 16—19, 41
Даль Роберт: пра дэцэнтралізацыю 197—198; за “дэмакратызацыю" 198—199
Даўнз Энтані 3 заўв., 11
Джэймс Уільям 29
Джэферсан Томас: як прыхільнік плебісцытарызму 186—191; яго погляд на чалавечую прыроду 189; яго мадэль 190
Дзювержэ Марыс 41
Дзюркхэйм Эміль 108
Дух канстытуцыяналізму: азначэнне 173—176, 180-182,196,198; і кіраванне грамадствам 205; і непазбежнасць своекарыслівасці 210
Імпульс: азначэнне 64—65; у Русо 134. Гл. Спантаннасць
Істан Дэвід 3 заўв., 29—30
Канкрэтнасць: як увасабленне
этычнасці 212—220
Канстытуцыйная асоба: азначэнне 195—196, 231; як аснова канстытуцыйнай дэмакратыі 218; знікненне яе ў ЗША 232—234
Канстытуцыйная дэмакратыя: азначэнне 13—16, 95, 156, 195—196, 214; недасканаласць тэорыі 11— 12; у параўнанні з плебісцытнай дэмакратьый 15, 95, 195, 214— 216; найбольш патрабавальная форма кіравання 236; пад пагрозай у ЗША 236—242; як этычны рэалізм 168—174, 232—233
Кансэнсус: як перадумова ўрадавай дэейнасці 161; у Канстытуцыі ЗША 185; яго крытыка Бэрнсам 189—190
Кант Імануіл 127
Кантроль і ўраўнаважванне: і мэдзісанаўская традыцыя 20; як стрымліванне большасці 157—161; на думку Кэлхуна 170—171; Бэрнсава стаўленне да 191
Касірэр Эрнст: пра Animal symbolicum 36— 37, 39; пра праблему грамадства ў Русо ; пра этычнае сумленне ў Русо 135
Каштоўнасны гістарыцызм 212—213 Кельсэн Ханс 3
Керк Расэл 89, 236 заўв.
Крокер Лестэр 142
Кэлхун Джон К.: пра канстытуцыяналіэм 170—172; канстытуцыйная тэорыя суаднесенасці з маральным жыццём 178
Кэндал Уілмар: пра Канстыгуцыю ЗША і мажарытарызм 161; яго крытыка Бэрнса 201 заўв.
Лінкальн Аўраам 159
Ліпман Уолтэр: пра канстытуцыйнае абмежаванне адвольнасці 173, і пошукі вышэйшага закону 177; згадваецца 12, 57 заўв., 214 заўв.
Лок Джон 189 заўв.
Лэнджэр Сьюзэн 36—38
Любоў да сябе: у прыродным ладэе жыцця Русо 107; як аснова маральнасці ў Русо 116—117, 137—138
Міл Джон Сцюарт 16
Мілітарызм: схільнасць да яго Русо 101; і агульная воля 142—146
Маё Генры Б. 4—11
Мажарытарыэм: яго маральная недасканаласць 9—10, 182; у Русо 130; недапушчальны ў Канстытуцыі 3LLIA 157—160; у параўнанні э узгодненай большасцю Кэлхуна 172; у Джэферсана 186—189; у Бэрнса 189—195
Манізм: у Гегеля 59; у поглядзе Русо на чалавечую прыроду 137 — 139
Маральная свабода 72—74, 166— 167
Мары Джон Мідлтан 202
Марэй Джон Кэртні 12
Мор Пол Элмер: пра высокае і нізкае “я” 62—64; пра няўстойлівасць і ўнутранае абмежаванне 68, 69, 112 заўе.; згадваецца 57
Мэдзісан Джэймс 20; яго сістэма ўрэгулявання канфліктаў 20; крытыка яго сістэмы Бэрнсам 190
Мэты і сродкі: у Маё 5—6; у Д'юі 5; у дачыненні да дэмакратыі 5— 7; у Торсана 11; у Крочэ 22—23
Нібур Райнхольд: пра самаперавышэнне 38, 201 заўв.; пра маральныя абмежаванні і дэмакратычнае кіраванне 204; згадваецца 12
Нігілізм: у дэмакратычнай тэорыі 7; яго дагматычнасць 47—48, 55, 67; як перашкода інтэлектуальнаму аздараўленню 200. Гл. Рэлятывізм
Ніэбет Роберт: пра Русо 97; у параўнанні з Русо 140; пра аўтаномныя групоўкі 197—198; згадваецца 19
Народнае вяршэнства: у Русо 114,
126, 128—129,130,140; яго аналіз 161—162; недасканаласць канцэпцыі Русо 162
Нацыяналізм: прыхільнасць да яго Русо 101; і агульная воля 142— 146
Платон: пра дуалізм 57; пра размежаванне духоўнага і цялеснага 59—60, 77-78, 97, 128,173; згадваецца 7, 9, 23
Плебісцытная дэмакратыя : у Русо 13; аэначэнне 95, 195, 214—215; яе ўтапічнасць у вучэнні Русо 154, 156, 182, 194—195; яе карані ў поглядах Джэферсана 186—189; схільнасць да яе Бэрнса 189— 195; паводле Даля і Бэхрача 198— 200; у параўнанні з канстытуцыйнай дэмакратыяй 214—216; яе пашырэнне ў 3LLIA 236—242. Гл. Мажарытарызм і Кантроль і ўраўнаважванне
Прадстаўніптва: адмаўленне яго Русо 123—129; падтрымка яго ў “Публію" 160; паводле Бэрка 187; Джэферсанаў недавер да яго 187—188; двухсэнсоўнасць яго ўспрыняцця Далем 201; яго маральныя перадумовы 203; маральная неабходнасць у ім 203—204; яго суаднесенасць з духам канстытуцыяналізму 205—206
Працэдурная дэмакратыя 3—7, 9— 11
Прыродны лад жыцця: апісанне 105—109; неадназначнасць тэрміну 106—107; і грамадская асоба 114; падабенства да канцэпцыі Хобса 143
Публій 160
Пэйн Томас 182
Размежаванне факту і зместу 3—50 Рос Элф 11
Роўнасць: як аснова маральнасці ў Русо 110—111, 113; яе абстракт-
ная лрырода паводле Русо 126— 127; як палітычная мэта паводле Даля і Бэхрача 198—199
КНІГІ ОНЛАЙН
