Адвечная песня
Янка Купала
Выдавец: Выдавецтва Антона Грыневіча
Памер: 36с.
Пецярбург 1910
М у ж ы к (водзючы блуднымі вачыма).
Што? куды ты мне кажэш ісьці, Лета яснае, жаць і касіць?
Лёгка песьні такіе вясьці.
Але снробуй на дзеле пажыць.
Свой лажок я падчысьціў вясной; Сеяў шнур;—у доўг даў магазын,— Цяпер, глянь! луг занесен вадой, Колас, глянь! ці ёсьць цэлы адзін'
Еў, ня еў, ці адзет, не адзет, Да ўсяго я ахвотны ў людзей;
3 маей сілаю лічыцца сьвет, Чым жэ, чым я на ніве сваей?
He ўзьнімаецца к працьі рука: Апрацівело горэ, жыцьцё.
Эх ты доля-беда мужыка, Ой ты, Лета, ой Лета маё.
ЛІ е т a.
1 ня стыдна-ж табе век вяком, Хоць і дуж, як той дуб векавы, Вясыіі гутарку ўсё су плачом, Ніжэй гнуцца павялай травы!
Нарэканьнем ня зможэш бяды, Хонь дзень, ноч нарэкай, небарак: Шчасьце ходзе гады-у-рады, Абмінаючы вёску ўселяк.
Вось, як ведаеш, я ў цябе госьць, He драмі-ж, як пад лавой тапор, Заработкі ў дварэ, чула, ёсьць, Шнур збірай свой, ды жьтва у двор!
М у w ы к.
Двор я знаю даўно, ой даўно!
3 года ў год я там сілу ўсю ўпёк;
Калі-ж гляну, выходзе адно:
Пуста хата, сьвіронак і ток.
Вынімала мне паншчына дух, Зжыў яе—думаў, воля дасць хлеб, I ці зьвёў ці ня зьвёў той ланцуг, Як за паншчынай, бедзен і сьлеп.
Л ета.
I паехаў жэ, братка ты мой...
He вялікі, знаць, тодк выйдзе ў нас; На! касу, серп—ваюй хоць з бядой! Іду Восені выслаць наказ.
Юдае касу і серп Мужыку пад ногі і адходзе. Мужык вострэ касу, прабуе на ўзьмежку і мінаючы вёску ідзе у двор. Бура пачынаецца на добрае; блыскае маланка; што раз сільней грыміць гром. Бье пярун. Пасыпауся дошч з градам.
VII.
Касьба і жніво.
Сенажаць і поле, што каля груійы. Гарачыня станць нязносная. Мужык разхрыстаўшыся косе. Жонка у ваднэй кашулі жнець; пры ей на казлох, абвешаных пасьцілкай, вісіць у начоўках дзіцянё; двое меньшых поўзае ў сьлед за маткай.
М у ж ы к (абціраючы пот рукавом).
Эх, труды, труды Непаэбытые!
Эх, каса, каса, Потам зьлітая!
I калі-ж с табой
Мы, сталёвая, Здабываць пайдзём Шчасьце новае?
Век зьвініш, сьвішчыш, Атклепаная, Век плыве сьлеза Неўніманая.
Там гудзіц віхор, Лес хістаецца;
Там пяе касец, Пацешаецца.
Эх, труды, труды Непазбытые!
Эх, каса, каса
Потам зьлітая!
Ж о н к а (акручываючы нагу, параненую аржоньнем).
He палі агнём
Гэтак, сонейко!
He калі мне ног Так, аржонейко'.
Трудна сыііну гнуць Спрацаваную, Каласы зьбіраць Паваляные.
Дабрыцом-сьцяной He пахвалішся, Кроў і пот ліеш, Заліваешся.
Усюды Бог гасьціў С сваей ласкаю, Толькі крыў, мінуў Ніву хамскую.
Мужык.
Ужо каса мая Прытупілася: He бярэ сіўца, Замарылася.
Паклепаць пайду Там на межыццэ
I бруском зьвяду, Я к належыцца.
Ды ў ход зноў пушчу Пад песьнь сьлёзную, Хай зноў бачэ сьвет Сілу грозную.
Ж 0 н к а (выцягаваючы стрэмку с пальца)
Дзіцянё ў казлох Адзываецца;
Пагляджу, пайду, Як там маецца.
Ox, каб так шн,рок Свой счырыкалі!
Ужо за пашу ў двор Адбыць клікалі.
Мужык і жонка (разам).
I жыцьцё-ж, жыцьцё
Безпрасьветнае! Ці ня лепей ты
Апраметнаяі
Мужык садзіцца клепаць касу, а жонка йдзе к казлом і корме грудзёй дзіцянё.
\Ш.
Восень.
Досьвітак. Ток. Бледна курыцца на сьцяне газоука. Мужык малоце. Цэп гудзіць. Яму глуха заводзючы падцінае вецер. Дзьверы атчыняюцца, уходзе Восень. У ваднэй руцэ трымае
пук уселякіх павялых зёлак, у другой пусты мех.
Восень.
Я усюдах хадзіла, Я усюдах была, Як дзе што урадзіла, Я рахунак вела.
I к табе во зайшлася Паглядзець, запытаць, Як ты жыў, як спраўляўся, Што відаць, што чуваць?
Весна, Лета блудзілі
Па ўсей чыста зямлі; Ці-ж па роўна дзялілі, Роўна ўроду няслі?
Цябс с краю да краю Было ўсюды ўдаволь; Даказаў дзіваў, знаю, Твой і пот, і мазоль.
Дык як с кормам? як жыта? Двор то мае, чым жыць: Сенам пуня набіта,
3 дабром ток аж трашчыць.
М у ж ы к.
Восень, ясная пані, Глянь! я лгаць не хачу— Да паўзімкі не стане, Як лічу, не лічу.
Німа штосьці ўмалоту, Ды і што малаціць?
Копкі дзьве акалоту, Грэчкі з возік ляжыць.
С копку яркі, ячменю, Трохі сена, аўса...
Вот і хлеб, і насеньне, I за труд плата ўсяі
Пры стале-ж сядзе спора Спажываці дары: Жонка, дзетак сямёра, Ды татуля стары.
В о С е н ь.
Праўду вашэць гамоне: Бог ня вельмі ўспамог, Але ты не сягоньня Так устаў, так і лёг.
Вссь і сёлета трэба Дацягнуць да канца, Прыкупі с пудзік хлеба, Дапажыч з воз сенца,
ІІудзік хлеба з мякінай, і'руцы, бобу крыху, Якой бульбы асьміну— Ці-ж ня дось мужыку?
М у ж ы к.
Ну і рада, ой рада!
Дакупіць, дакупіць!...
Дзе-ж капейка у «гада»?
Дзе яго скарб ляжыць?
На насеньне, на страву Трос вясной кішанёй, Летам штраф за «патраву»; Воласць не за гарой.
В о с е н ь.
Як гляджу, ўсё находжу Недастаткі адны, Будзь здароў! я адходжу Да суседкі Зімы.
Выходзе. На дварэ вецер вые што раз сільней. Каплі сьцюдзёнага дожджу шлёпаюць аб гнілые сьцены. Мужык набірае у рэзьГіні вязку саломы—і йдзе даваць скаціне. Дзьверы са скрыпам зачыняюцца.
IX.
С ь в я т а.
Хата што і вясной. На стале ляжыць стус грычаных бліноў. На палку ляжыць двое хворых дзяцей; другіе босые і ў вадных кашулёнках поўзаюць каля маткі па хаце. На печы крэкчэ бацька стары. Мужык сядзіць на лаве і пад нос мармочэ.
М у Ж Ы К.
Ну, ламака, ну, хамула! Ці-ж стагяаць ня годзе;
Што мінуло, то мінуло, Болей не прыходзе.
Пёкся, пёкся вясну, лета, Аж толькі дзяржыся, А цяпер спачынь за гэта, Дый павесяліся.
Трохі жонка хваравіта, Трохі хворы дзеці,
Вьші чарку! ну і квіта! На што там глядзеці?
Юрку варта-бы да школы, 3 гора, пасылаці;
Ня шлі: будзе як ты голы, Хай сядзіць у хаці!..
Насьце трэба чэравікі, Кажушок Сымонку, Ну, на гэта час вялікі...
Пара-ж і ў карчомку!
Ж о н ка.
Што ты там бурчыш пад носам? Скрабеш каля вуха?
I ўдаеш паглёдам косым Вялікага зуха?
«Пагуляці... да карчомкі...» Вот так малайчына!
А дзе лапці ў тваей жонкі?
Дзе дровы, лучына?
Трэба новае карыта, Каптан Зосі трэба,
Просіць хвэльчэра Мікіта, Ужо ня есьць і хлеба.
He табе спачыць, хамуле,
He табе сьпеваці,
He да сьмеху, не да гуляў, Калі беда ў хаце.
Стараста. (Уходзе трохі падпіўшы з нейкай смешнай важнасьцяй і строгасьцяй).
Вось і трапіў к вам нарэшце...
Ну рыхтуйся, братка!
Кішанёй мусіш патрэсьці:
Трэба нам падаткаў.
Трэба чыншу, трэба «пені»,
Быў прыказ с павету,
Каб за тыдзень непрэменьне
Унесьці дробязь гэту.
Дык спраўляйся-ж, і то лоўкаі Бо ня жыць і ў хатцэ, I з апраткай, і з кароўкай Прыдзецца расстацца.
Магазыньнік. (Уходзе такжэ пьянайаты).
Пахвалёны вам, суседзе!
Як дуж, як здароўе?
Ужо і зімка да нас едзе—
За даўгом прышоў я.
Аўса бочку, цьверць ячменю, Са дзьве цьверці жыта
Аддаць мусіш непрэменьне, Тады будзе квіта.
М у ж ы к.
Ну і што? і больш нічога!'?..
I дакуль так будзе?
Ані сэрца, ані Бога...
Ну жыцьцё, ну людзі!
Хватае за шапку і уцекае са сзаей хаты. Жонка уцірае хусткай сьлёзы. Стараста і магазыньнік высовызаюцца на двор.
3 і м a,
Лес. У нізу на дзерэвах вісіць кругом шэрэнь. Мужык у палатаным кажуху, у лямцовай шапцэ станць па калені ў' сьнягу і сячэ таустую хвойку. Здаля прыбліжаецца Зіма. У яе: у ваднэй руцэ кавадла і молат, у другой жмут жалезных путаў. Як ідзе. молат ударае аб кавадла, а ланцугі бразг'аюць.
3 і м а.
Як жыў, як дуж, як маешся?
Ці жыці не дакучыла? Усюдах я шатаюся, I да цябе во лучыла.
Кандалікамі звонючы, Іду к табе—ўсесільная, На долю тваю помнючы, Іду к табе—-магільная.
Над цэлай, над старонкаю Я паняй разгасьцілася;
Мой сьнег ляжыць пялёнкаю, У мой лёд рэка пакрылася.
Гуляю я з марозамі, Гуляю я са стужамі, Сьмяюся я над сьлёзамі, I ўсіх, і ўсё я дужаю.
Кінь вьігляд акалелага, Прысядзь во на калодаццэ! Крапчэй ты сьвета цэлага, Ну што? каб нам паходацца?
М у ж ы к.
Ой Зімка, пані ясная' He варта наругаціся.
Прьітыкі кінь напрасные: С кім тут за плечы браціся?
Я з сілаю разлучэны:
У палях, лугах загінута... Неўдачамі замучэны, Пацехамі пакінуты.
Рукою чуць пакратаю, Ня муч жэ абарванага!
Пад футры йдзі багатые, У палацы мураваные!
Семья мая галодная, Хаціна мая хіліцца. Ідзі, Зіма нягодная! Ня дуж с табою сіліцца.
3 і м а.
He дам ніколі веры я Тваей брахні апьянчэнай, Што горэ цябе мерае, Што сьлёзамі ты нЯньчэны.
Каму-ж тут хвойкі валюцца Рукою мазалістою?
I шуркі каму стаўлюцца На пасеку, на чыстую.
Ці-ж хата с хвойкі зваленай Ня грэта, не пастаўлена?
Ці-ж пасека ня сеяна, Сахой тваей абнесена?
М у ж ы к.
Туды ў кран далёкіе, Як дні мінуць кароткіе Сасоначкі высокіе
Плывуць ракой—паводкаю.
Гасьцінцамі, дарогамі У горад шуркі цягнуцца, He за маймі парогамі Скарб пасечны хаваецца.
3 і м а.
Табе жыцьцё, зчаць, сьцеліцца, Як бы сама нуда тая;
Пашлю ў дабаў мяцелнцу, Нехай з бядой разсватае.
Адходзіць. ІІачынаецца мяцеліца. Цямнее. Хвойка падсечэная с трэскам і грукам валіцца і забівае мужыка. Стада згаладалых ваўкоў прыбліжаецца к нябошчыку. Лес стогне.
XI.
а у ту р ы.
Хата. Напроць дзьвераў у белай дамавіне ляжыць Мужык. Сталяр раскідае палок, бярэ доскі з яго і робе века к дамавіне. За сталом суседзі пяюць па нябошчыку. Жонка галосе і прыгаварывае. Дзеці хліпочуць. Стары бацька, крэкчучы, злазе с печы. Мяцеліца шуміць. У коміне жаласліва вые венер.
Жон ка.
А мой ты сакалочэк!
А мой ты каралёчэк!
Ляжыш не ўстанеш болей...
О доля-ж мая, доля!
Без часу смерць-магіла Жыцьцё тваё згасіла;
У нсшчасную гадзіну Сіротачак пакінуў.
Сіроткі ўсе малые,
I есьць нс маюць тые,
I дроў німа палена, I ў пуні німа сена.
Як жыў, як ты сьвет бачыў Усё-ж было іначэй,
Ці ў поле ты... ці ў людзі... Што з намі цяпер будзе?
На што на сьвет раджацца, Хто мае з нм разстацца, I горкі жаль кідаці Удаве, бацьком, дзіцяці,
Бацька (уцераючы неўзнак сьлёзы).
Дзяржыць беда старога, Хаваюць маладога;
Забрала дамавіна He бацьку, але сьіна.
Ня места мне у хаце:
Ня дуж я працаваці;
Пры кім дажыць тут веку Нешчаснаму калеку?
Вазьму я хіба ўнука, Ці ў сьвет ісьці навука?— Пайдзём ад хат да хаты, I к бедным, і к багатым.
Зьбірай, стары, хатомкі, I зрыўкі, і атопкі;
1 жыва с хаты роднай На сівер на нязводны! Выцягівае з-за печы лахманы і атонкі.
Сталяр (кончыўшы века да труны).
Як згаварыці слова, I века ўжо гатова. Закрыць дамоўку можна, Падходзь прашчацца кожны.
Падходзь чужы і хатні Заглянуць раз астатні Вось на таго, што дзетак Без часу кінуў гэтак.
КНІГІ ОНЛАЙН
