Астраномія
Выдавец: Народная асвета
Памер: 151с.
Мінск 1977
4. Увосень пры дапамозе рухомай зорнай карты знайсці і запомніць сузор'і Вялікай і Малой Мядзведзіц, Палярную зорку і некаторыя іншыя сузор’і і яркія зоркі. Каб не забыць сузор’і, кожны вучань павінен сам час ад часу знаходзіць іх на небе. Пры гэтым у сшыткі неабходна запісаць, якія сузор'і былі бачны ўвечары ў паўднёвым баку неба.
5. Вясной (а лепш яшчэ і зімой) паглядзець, якія сузор’і бачны ў паўднёвай частцы неба, і пазнаць на небе знаёмыя каляпалярныя сузор’і. Пры адшукванні
139
СУЭОР ЯЎ тРэба зорную карту трымаць так, каб адзнакі поўначы, усходу і г. д. на ём адпавядалі размяшчэнню гэтых пунктаў гарызонта на мясцовасці. Трэба звяртаць увагу на адрозненне бляску зорак, паказаных на карце, і мысленна злучаць іх прамымі лініямі. Знайшоўшы адно сузор'е, пераходзіць ад яго да другога.
6. Пры назіранні сузор'яў трэба звярнуць увагу на колер яркіх зорак, які адпавядае тэмпературы гэтых зорак.
7. У самым пачатку і ў канцы назіранняў сузор'яў заўважыць месца якіхнебудзь яркіх зорак адносна гарызонта ў выніку сутачнага вярчэння неба і ў залежнасці ад адлегласц'і зорак ад полюса свету. Пажадана сфатаграфаваць вярчэнне неба каля полюса так, як гэта апісана ў падручніку.
8. Для заліку паказаць настаўніку, як знайсці Палярную зорку, а па ёй_ асноўныя пункты гарызонта.
9. Па фазе і па становішчу Месяца адносна гарызонта паказаць прыблізнае становішча асноўных пунктаў гарызонта.
10. Карыстаючыся астранамічным календаром і зорнай картай, самастойна або пры дапамозе настаўніка знайсці на небе планеты, якія ў дадзеным месяцы бачны. Гэта назіранне трэба зрабіць у верасні і дакладна замаляваць становішча планеты сярод зорак таго сузор’я, у якім планета бачна. Праз 1—2 месяцы паўтарыць гэту замалёўку і высветліць, як планета перамясцілася.
11. Заўважыць у час вывучэння сузор'яў, як ляцяць па небе метэоры.
12. Назіранні ў тэлескоп або ў бінокль. Бінокль лепш браць прызменны, які дае шасціразовае павелічэнне. У яго можна ўбачыць: 1) буйныя сонечныя плямы, калі яны будуць на Сонцы (праз цёмнае шкло); 1) няроўнасці мяжы дня і ночы на Месяцы і найбуйнейшыя кальцавыя горы на ім; 3) многа зорак у Млечным Шляху і ў зорным скапленні Плеяды, у якім няўзброенае вока бачыць пры нармальным зроку 6 зорак; 4) газавую туманнасць Арыёна (зімой) і туманную пляму — галактыку ў Андрамедзе (увосень), ледзь бачныя вокам; 5) падвойныя зоркі ў Вялікай Мядзведзіцы, у Ліры; 6) іншы раз спадарожнікі Юпітэра (вельмі блізка ад яго).
У тэлескоп або ў падзорную трубу можна ўбачыць значна больш. Замест тэлескопа можна скарыстаць трубу тэадаліта або дальнамера. Вучням рэкамендуецца зрабіць самаробныя тэлескопы са шкла ад акуляраў, устаўленага ў трубку, склееную з паперы.
Экскурсіі ў планетарый або на абсерваторыю вельмі карысныя, але яны не павінны замяняць сабою самастойныя назіранні з’яў прыроды.
Пры назіраннях неба пажадана карыстацца «Вучэбным зорным атласам» А. Д. Марленскага (М., «Просвеіценме», 1970).
ЗМЕСТ
I. УВОДЗІНЫ
1. Прадмет астраноміі.....................................3
2. Астранамічныя назіранні і тэлескопы....................4
1. Назіранні і асаблівасці астранамічных назіранняў................................—
2. Вашы назіранні......................................6
3. Тэлескопы ..........................................—
3. Сузор'і неба. Яго бачнае вярчэнне......................9
1. Сузор'і ............................................—
2. Бляск і колер зорак.................................—
3. Сутачнае вярчэнне неба.............................11
4. Вызначэнне геаграфічнай шыраты.....................13
5. Кульмінацыі.........................................—
4. Экліптыка і «блукаючыя» свяцілы.......................14
5. Зорныя карты, нябесныя каардынаты і час...............16
1. Карты і каардынаты..................................—
2. Вышыня свяціл у кульмінацыі......................18
3. Дакладны час........................................—
4. Лічэнне часу. Вызначэнне геаграфічнай даўгаты. Каляндар...............................................19
II. БУДОВА СОНЕЧНАЙ СІСТЭМЫ
6. Састаў сонечнай сістэмы...............................21
7. Законы руху планет і штучных нябесных цел.............23
1. Форма арбіты і скорасць руху........................—
2. Другі і трэці законы Кеплера.......................25
8. Канфігурацыі і сінадычныя перыяды плакет..............26
1. Канфігурацыі планет.................................—
2. Сінадычныя перыяды.................................27
9. Парушэнні ў руху плане,т. Паняцце аб прылівах. Вызначэнне мас...........................................28
1. Парушэнні ў руху планет.............................—
2. Адкрыццё Нептуна 29
3. Паняцце аб тэорыі прыліваў.........................30
4. Вызначэнне мас нябесных цел........................31
10. Барацьба за навуковы светапогляд.....................33
141
11. Зямля, яе размер і форма, маса, рух.................35
1. Размер і форма Зямлі................................—
2. Маса і шчыльнасць Зямлі...........................38
3. Доказ сутачнага вярчэння Зямлі доследам Фуко...................................................—
4. Доказ абарачэння Зямлі вакол Сонца................39
12. Вызначэнне адлегласцей да цел сонечнай сістэмы і іх размераў..............................................40
1. Вызначэнне адлегласцей ............................ —
2. Вызначэнне размераў свяціл........................42
III. ФІЗІЧНАЯ ПРЫРОДА ЦЕЛ СОНЕЧНАЙ СІСТЭМЫ
13. Прымяненне спектральнага аналізу....................43
14. Метады вывучэння фізічнай прыроды нябесных цел ... 47
1. Аптычныя і радыёназіранні......................... —
2. Абсерваторыі......................................48
3. Даследаванні з дапамогай касманаўтыкі.............49
4. Задачы і метады вывучэння фізічнай прыроды планет ............................................... —
15. Планеты зямной групы і Зямля........................50
1. Характарыстыка планет зямной групы..................—
2. Зямля. Атмасфера..................................52
3. Зямля. Магнітнае поле.............................53
16. Планеты Меркурый, Венера і Марс.....................55
1. Калясонечныя планеты................................—
2. Марс .............................................57
17. Планетыгіганты ....................................59
18. Рух Месяца і спадарожнікаў планет. Зацьменні .... 61
1. Спадарожнікі планет і Месяц.........................—
2. Зацьменні Сонца і Месяца..........................64
19. Фізічныя ўмовы на Месяцы і яго рэльеф................—
1. Фізічныя ўмовы на Месяцы...........................67
2. Рэльеф Месяца ....................................68
20. Астэроіды і метэарыты...............................73
1. Астэроіды..........................................—
2. Баліды і метэарыты................................74
21. Каметы і метэоры....................................75
1. Адкрыццё і рух камет................................—
2. Фізічная прырода камет............................77
3. Паходжанне камет і іх распад на метэорныя патокі . 79
142
IV. СОНЦА I ЗОРКІ
22. Сонца — найбліжэйшая зорка..........................82
1. Энергія Сонца і яго будова.........................—
2. Сонечная атмасфера і сонечная актыўнасць..........85
23. Спектры, тэмпературы, свяцімасці зорак і адлегласці да іх.........................................89
1. Спектры, колер і тэмпература зорак................90
2. Гадавы паралакс і адлегласці да зорак.............91
3. Свяцімасць і абсалютная велічыня зорак............92
24. Падвойныя зоркі. Масы зорак.........................93
1. Візуальнападвойныя зоркі..........................—
2. Спектральнападвойныя зоркі ......................95
3. Зацьменнападвойныя зоркі — алголі................96
2S. Пераменныя і новыя зоркі............................97
1. Пераменныя зоркі...................................—
2. Новыя зоркі ......................................99
3. Звышновыя зоркі..................................100
26. Разнастайнасць зорных характарыстык і іх ,
заканамернасці .....................................102
1. Дыяметры і шчыльнасці зорак........................—
2. Найважнейшыя заканамернасці......................105
V. БУДОВА СУСВЕТУ
27. Наша Галактыка.....................................107
1. Млечны Шлях і Галактыка............................—
2. Зорныя скапленні і асацыяцыі.....................110
28. Дыфузная матэрыя...................................112
1. Міжзорны пыл і цёмныя туманнасці...................—
2. Светлыя пылавыя дыфузныя туманнасці..............113
3. Дыфузныя газавыя туманнасці........................—
4. Нейтральны вадарод...............................115
5. Магнітнае поле, касмічныя праменні і радыёспрамяненне ....................................116
29. Рухі зорак у Галактыцы...............................—
1. Уласныя рухі зорак.................................—
2. Кампаненты прасторавай скорасці зорак............117
3. Рух сонечнай сістэмы.............................118
4. Вярчэнне Галактыкі.................................—
30. Зорныя сістэмы — галактыкі і Метагалактыка...........—
1. Нармальныя галактыкі ..............................—
2. Радыёгалактыкі і квазары.........................123
3. Метагалактыка і касмалогія.......................125
143
УІ. ПАХОДЖАННЕ I РАЗВІЦЦЕ НЯБЕСНЫХ ЦЕЛ
31. Узрост нябесных цеп. Узнікненне галактык і зорак . . .128
1. Узрост нябесных цел................................—
2. Узнікненне галактык і зорак......................129
32. Развіццё зорак......................................130
33. Узнікненне планетных сістэм і Зямлі.................132
34. Праблема пазазямных цывілізацый і матэрыялістычная карціна Сусвету.........................................135
Дадаткі ....................................................136
Бормс Александровмч ВоронцовВельямннов
АСТРОНОММЯ
Учебнмк для 10 класса
На белорусском языке
Рэдактар Л. Э. Г a р а н і н а. Вокладка мастака Г. С. Г р а к а. Мастацкі рэдактар Н. Л. Шаўшукова. Тэхнічны рэдактар В. Н. Ж у к. Карэктар 3. М. Г р ы ш э л і.
КНІГІ ОНЛАЙН
