Хто адгадае?
Зьміцер Санько
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 32с.
Мінск 2017
Эбпо 1
адгадае
Беларускія народныя загадкі
9Сто
адгадае?
Беларускія народныя загадкі
Укладальнік
Зьміцер Санько
Мінск «Тэхналогія»
2017
УДК398.6(=161.3)
ББК 82.3(4Бел)
Х97
Выдадзена коштам
Наталі, Яніны і Кастуся Санько
Хто адгадае? Беларускія народныя загадкі / уклад. і прадм. Зьмітра Х97 Санько. - Мінск : Тэхналогія, 2017. - 32 с.
ISBN 978-985-458-280-1.
У кніжку ўвайшлі традыцыйныя беларускія загадкі, якія здаўна бы-туюць у нашым народзе. Каб лягчэй было карыстацца матэрыялам, ён спарадкаваны ў чатырнаццаць раздзелаў.
Для шырокага кола чытачоў.
УДК 398.6(=161.3)
ББК 82.3 (4Бел)
ISBN 978-985-458-280-1
© Санько 3., укладанне, прадмова, 2017
© Афармленне. НВК «Тэхналогія», 2017
АД УКЛАДАЛЬНІКА
У пару майго маленства, калі яшчэ не было тэлевізіі, доўгія зі-мовыя вечары запаўняліся сямейным чытаннем, аповедамі бацькоў пра даўнейшыя падзеі, рознымі цікавымі і страшнымі гісторыямі і, вядома ж, загадкамі. Прычым загадкі жылі тады яшчэ сваім натуральным жыццём, іх бралі не з кніжак, а з памяці. «Поўна бочачка віна, нідзе дзірачкі няма - што гэта?», «Вакол вада, а з піццём бяда - хто адгадае, дзе так бывае?», «За сцяною касцяною талалайчык брэша» - усё гэта засталося ў памяці з дзяцінства. Памятаю і матэматычныя загадкі: «Ляцелі дзве чарады гусей. Першая чарада кажа: дайце нам адну гусь, тады ў нас з вамі будзе пароўну; а другая кажа: дайце вы нам адну, тады ў нас будзе ўдвая болей. Колькі гусей у кожнай чарадзе?». Загадкі вучылі кемлівасці, развівалі вобразнае мысленне і проста забаўлялі.
Сённяшні свет кардынальна змяніўся. Імклівая ўрбанізацыя, якая ішла ў Беларусі ў пары з татальнай русіфікацыяй, адлучыла масы нашых суайчыннікаў не толькі ад традыцыйнага ладу жыц-ця, але і ад спрадвечнай культуры. Цяпер шмат хто з дзяцей і ўну-каў былых вяскоўцаў востра адчувае гэтую страту. Прыходзіць усведамленне, што і ў сучасным мітуслівым свеце павінна застац-ца месца для тых духоўных набыткаў, з якімі продкі жылі тыся-чы гадоў. Бо яны складаюць нашу адметнасць, даюць права назы-вацца народам, ды, урэшце, гэтым мы цікавыя свету.
Жаданне даць шырэйшаму колу чытачоў менавіта народныя загадкі з’явілася пад час маіх заняткаў з унучкай, значная частка якіх была прысвечаная фальклору. У зборнік увайшлі загадкі, выбраныя з вялікага мноства, запісанага некалькімі пакаленнямі фалькларыстаў. Некаторыя з іх («Ішоў тота каля плота...», «На гары Зажыты ляжаць людзі пабіты...») вельмі старажытныя і таму надта цяжкія для разгадвання. Іншыя («Імчыць конь, вочы -агонь...», «Пасярод хаты вісіць чорт лупаты») паходзяць з новага часу, і з імі разабрацца лягчэй. Спадзяюся, што ўсе яны будуць даступныя для разумення маім маладым сучаснікам.
Дзеля зручнасці карыстання ўвесь матэрыял размеркаваны па тэматычных раздзелах, а ў межах кожнага з іх - у алфавітным па-радку. Адгадкі «зашыфраваныя» беларускай лацінкай, у дадатак перакуленай. Калі хто чаго не адгадае і палянуецца «расшыфроў-ваць», можа знайсці адгадку пры канцы зборніка.
Зычу ўсім прыемнай і карыснай бавы з гэтай кніжкай!
ПРА НЕБА
1. А што чорна не чарнёна, а што сіне не сінёна?
(yaizyn і hvun vgayy)
2. Глянь праз акно: відаць сіняе палатно.
(^9^)
3. 3 высокай дарогі глядзіць бычок крутарогі. (эт$эі%)
4. Каціліся каточкі па чорненькім масточку; як убачылі зару - шмык у нару.
(^о^)
5. Круглёнька, залаценька, усяму свету міленька.
(рэйо^
6. На паляне сіняй пасецца конь сівы.
(эідэш vu зоші^у
7. Пакаціўся клубок, рассыпаўся гарох, пачало світаць - не было чаго збіраць.
(i^mz ‘ovisaij^)
8. Поле не мерана, авечкі не лічаны, пастух рагаты.
(ovisanu ‘іулог ‘vgaijs;)
9. Расхінула птушка крылы, ажно сонца закрыла.
(рлгшуЭ)
10. Свеціць і грэе, весяліць і ззяе -усю зямлю ажыўляе.
(kuos)
11. Toe без агню гарыць, а тое без крылаў ляціць.
(vyvjgoo. ‘vouos)
12. Усе яго любяць, чакаюць, а глянуць-убачаць - адразу заплачуць.
(vouos)
13. Што гэта за вочы: адно свеціць удзень, а другое - уночы?
(ovisaiui і vjuos)
ПРА ЗЯМЛЮ I ВАДУ
14. Адзін кажа - пабяжым, другі кажа - паляжым, трэці кажа - паківаемся.
Oojvj ‘йаішгу ‘v^^)
15. Адно бяжыць, другое ляжыць, а каб усталі, то да неба б дасталі.
(руолур і vyvd,)
16. Баран ляжыць - на ім воўна дрыжыць.
(рлу£л<у)
1 7. Вакол вада, а з піццём бяда.
Хто адгадае, дзе так бывае?
(^ОШ VJtf)
18. Два браты ў ваду глядзяцца, а разам не сыходзяцца.
(іуклаід vKuav^))
19. Колькі ў небе зорачак, столькі на зямлі дзірачак.
(vos^i)
20. Конь бяжыць, а яго шкура ляжыць.
(mvyoy yvd v)vy)
21. Ляжыць Кася, на ўвесь свет расцяглася, а каб устала, то да неба б дастала.
(vyawa)
4 5
22. Ляжыць страла пасярод сяла, да кожнай каморы ёсць падборы.
(tyzaws ‘vyojvqy
23. Па моры імчыцца, пад ветрам гуляе, да берага дойдзе - адразу знікае.
(vyvayj)
24. Усіх корміць, а сама есці не просіць.
(vyiuvyz)
25. Цякло, цякло і лягло пад шкло.
(роу г v^v^)
26. Што бяжыць без повада? Што гарыць без полымя? Што сіняе не сінена?
(vgaiu ‘vjuos ‘vycyj
ПРА З’ЯВЫ ПРЫРОДЫ
27. Адзін лье, другі п’е, трэці расце.
(vmui ‘vijtuviz ‘zyzo@)
28. Бегла ліска каля лесу блізка, ні сцежкі, ні дарожкі, толькі залатыя рожкі.
(tyuvjvw)
29. Без голасу, а вые, без рук, а абрусы сцеле.
(vipnww'z)
30. Гукнеш - адгукаецца, а ад людзей хаваецца.
(vy^)
31. Днём акно разбіта, а за ноч устаўлена.
(fouojvd nyoyj)
32. Ішла паненка ўначы, пагубляла ключы; сонца ўстала - ключы ўкрала.
33. Ляціць, а не птушка, вые, а не звяружка -што за жывёла такая?
Будзе хітры, хто згадае.
(лэіээід,)
34. Ляціць - маўчыць, ляжыць - маўчыць, а як памрэ, дык зараве.
6j3iu$y
35. Мяцеш, мяцеш - не вымецеш, грабеш, грабеш - не выграбеш, пара прыйдзе - сам выйдзе.
(узЮ)
36. На агні не гарыць, у вадзе не тоне, на саломе не шасціць.
(WD)
37. На гары грукаюць, а ўнізе слухаюць.
(шолу)
38. На дварэ гарою, а ў хаце вадою.
(уэш£)
39. He бразгае дзвярыма, у вокны не грукоча, а ў хату зойдзе, калі захоча.
(ojivms)
40. Па саломе ходзіць - не чуваць, па пяску ходзіць - слядоў не знаць.
(У3Ю)
41. Рассыпаўся гарох на сто дарог.
(У^Н)
42. Рук і ног не мае, а дзверы адчыняе. (лзіэзуу)
43. Рыкнўў вол на сто сёл, на сто рэчак, на сто печак, на сто камянёў.
(шоуну
6
44. Футра бела ўвесь свет адзела. (y^ug)
45. Хоць ён побач ідзе, а рукамі не возьмеш. (WO)
46. Хоць зубоў не мае, а балюча кусае. (голр^)
47. Цераз палі, цераз лугі спусціліся канцы дугі. (tyjoisvt^)
48. Як ляцеў, то зіхацеў,
а як ўпаў, то чорны стаў. (7У7°<7)
ПРА ЧАС I ПОРЫ ГОДА
49. Брат да сястры ідзе ў госці, а сястра хаваецца.
(аоп і uaiza)
50. Гаспадар багаты, ды смутны; гаспадыня белая, ды бедная.
(vunz ‘uaiso^j
51. Махнула птушка крылом, накрыла ўвесь свет радном.
(?°М)
52. He чуваць яго і не відаць яго, а бяжыць -не здагоніш.
(^Э)
53. Паня краскамі багата, а пан - з пірагамі ў хату.
(йжол ‘vusvyty
54. Прыйшла чорна маці - усіх паклала спаці.
(7оуц)
55. Пяцьдзясят дзве галіцы, дванаццаць галубоў; хто розум мае, той адгадае.
(aizyoij п ^visaiui t iiyQj)
56. Стаіць дом на дванаццаць вакон, а на тыя вакны па чатыры паны, а ў тых паноў па сем сыноў.
(ійу tyyty ‘iQmsaiiu 'y°JO
57. Стаіць дуб, на тым дубе дванаццаць галіц; хто адгадае, той будзе добры малец.
(^эпкэіш ‘yoyo)
58. У адной маці дваццаць чатыры дзіцяці.
(^uizyvij tying)
59. Чорнае сукно ўлезла ў вакно.
(?°М)
60. Чорная карова ўсіх людзей збарола, а белая ўстала - усіх пападымала.
(uarzy і ауу)
61. Чорная чарнява ўвесь лес паламала, белая бялява ўвесь лес пападымала.
(uaizy і ooyty
62. Шэрае сукно лезе ў вакно.
(aiuuviing)
ПРА РАСЛІННЫ СВЕТ
63. Вісіць - зялёны, ляціць — жоўты, ляжыць - чорны.
(і77)
64. Вырас куст, у кусце домікі, а ў доміках дзеткі; павеяў вецер -домікі разваліліся, а дзеткі пакаціліся.
(tjjojvjy)
9
65. Вясна прыграе — кажух надзяе, зіма наступае - кажух скідае.
(vatup dlvaaijsij)
66. Лата на лаце і шва не знаці.
(vjsndtty)
67. Малы малышак зваліўся з вышак, не так пабіўся, як шапкі пазбыўся.
(j>nJ°Z)
68. Малыя дзеці сядзяць на павеці,
а як падрастаюць, на зямлю злятаюць.
(іуоэл^ rfuvisvyp)
69. На градцы зялёны, а ў бочцы салёны.
(^олпгу^)
70. He агонь, а пячэцца.
(vMdvjyQ
71. Hi вакон, ні дзвярэй - поўна хата людзей.
(zngjvjp)
72. Поўна бочачка круп, а наверсе струп.
(tynvyvw)
73. Рук многа, а нага адна.
(глэлрр)
74. Стаіць дзед над вадою, трасе барадою.
(uuvj)
75. Стаіць у лазе на адной назе.
(9^К)
76. Стаяць слупы бялёныя -на іх шапкі зялёныя.
(vz(iivi&)
77. Сядзіць паненка, чырвоная сукенка, хто ідзе - паклоніцца.
(£эінп$)
78. Сядзіць паня ў чырвоным жупане, хто яе раздзяе, той слёзы лье.
(vyngfo)
79. Усе паны скінулі каптаньі, адзін пан не скінуў каптан.
(^лзлу vfowjijyi і vliGwisij)
80. Хоць у капелюшы, ды галавы не мае.
(9^К)
81. Чырвоны колер, вінны смак, каменнае сэрца - дзе гэта так?
(viUSyp)
ПРА ЖЫВЁЛЬНЫ СВЕТ
82. Без рук, без ног, а поўзае.
(^vzn^)
83. Без рук, без сякеры зроблена хата і дзверы.
(oyzvmjpp
84. Вісіць сіта, не рукамі віта.
(рйіэпыю)
85. Даўганосы, даўганогі, прыляцеў з далёкай дарогі.
(]^п^)
86. Два разы радзілася, ані разу не хрысцілася.
(^прр)
87. Жыве Яўхім - чорт ведае за кім, жыве ў Слабадзе - чорт ведае дзе.
88. За борам баранскім, за лесам лясанскім плакала дзеўчына голасам панскім.
(vijnizvyz)
10
11
89. 3-пад куста шыпуля, за нагу шчыпуля. (vgnizjwjt)
90. Ішоў тота каля плота, пытаўся ў цяпы: “Ці дома ляпа?”
(vgvgvs ‘jog ‘^по^)
91. Крылы ёсць - ды не лятае, ног няма - ды не дагоніш.
(рд^
92. Ляцеў птах цераз папоў дах, сеў на варотах у чырвоных ботах.
(jWn&)
93. Ляціць - вые, сядзе - рые.
(^)
94. Ляціць птах на доўгіх нагах, хто яго заб’е - сваю кроў пралье.
(iviuity)
95. На тым свеце жывы, а на гэтым мёртвы. (^^>)
96. He каваль, а з кляшчамі.
97. He рыба, а плавае, не конь, а ходзіць, не піла, а рэжа.
(joigv®)
98. Паўзун паўзе, іголкі вязе.
СУ?0^)
99. Сямсот муляроў змуравалі царкву без вуглоў.
fgiusvjnj^)
100. Спераду шыльца, ззаду вільца, наверсе чорнае сукно, падыспадам белае палатно.
(vgmjsvj)
101. Стаіць баран у полі, просіць долі: “Дайце долю, над усімі волю!”
102. У краўца іголак сотня, але ніткі аніводнай.
КНІГІ ОНЛАЙН
