КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
аста Мінск «Юнацтва» 2000 УДК 882.6-93 ББК 84/4Бсн/6-5 Г34 Укладальнік У. М. МАЗГО Мастак Г. С. ХІНКА-ЯНУШКЕВІЧ Геніюш Л. Г 34 Ластаўка: Вершы: Для мал. шк. узросту /Уклад. У. М. Мазго; Маст. Г. С. Хінка-Янушкевіч.— Мн.: Юнацтва, 2000.— 63 с.: каляр. іл. ISBN 985-05-0342-4. Зборнік з літаратурнай спадчыны вядомай паэтэсы Ларысы Геніюш /1910—1983/ складаецца з трох раздзелаў: “Казкі для Міхаські”, “Добрай раніцы, АлесьІ”, “Мая крыніца”. Сюды ўвайшлі творы з аднайменных кніжак для дзяцей, а таксама вершы аб радзіме і роднай прыродзе, аб сакавітай беларускай мове і шчырых працавітых людзях нашай зямлі. 28—2000 ISBN 985-05-0342-4 © Мазго У. М., укладанне, 2000 © Хінка-Янушкевнч Г. С., афармленне, 2000 УДУМНЫЯ ВОЧЫ СУСЕДЧЫНЫ Сам лёс наканаваў мне сустрэчу з ёю. Наша сям’я тады якраз атрымала кватэру ў двухпавярховым драўляным доме № 5 па вуліцы Савецкай у Зэльве. А побач, у сёмым доме, жылі Ларыса Антонаўна і Іван Пятровіч Геніюш. Праўда, ад тых часоў у мяне засталося толькі некалькі дзіцячых фотаздымкаў, адзін з якіх, дарэчы, захаваў аблічча суседскай хаты. Але потым я разам з бацькамі пераехаў у Кемераўскую вобласць, а вярнуўшыся пасля на радзіму, жыў у вёсцы Бярэжкі, што на беразе Зальвянкі і побач з Зэльвай... I вось аднойчы, заміраючы ад хвалявання, я стаяў на прыступках адкрытай веранды. Ці то рука, ці то сэрца нясмела пастукалася ў дзверы. Націснуў на кнопку званка і — праз нейкую хвілю — пачуў бадзёрыя крокі. Адчыніла сама гаспадыня... Для мяне — тагачаснага школьніка — раскрыўся сапраўдны Храм літаратуры. Гадзіны шчырай размовы праляталі хвілінамі. Ларыса Антонаўна аказалася надзіва цікавым субяседнікам. Дакладней, гаварыла болей яна, а я ўважліва слухаў і адказваў на шматлікія пытанні. Потым былі новыя сустрэчы. I трэба адзначыць, што гаспадыня ніколі не забывалася пачаставаць госця сваімі прысмакамі і печывам, гарбатаю ці кавай. Тэматычны дыяпазон нашай гаворкі ахопліваў даволі шырокія сферы жыцця: гісторыю і літаратуру, мінуўшчыну і будучыню. Мы чыталі ўслых «Жураўлінае вясло» Уладзіміра Лісіцына, урыўкі з «Вока тайфуна» Уладзіміра Караткевіча, абменьваліся ўражаннямі аб кніжных навінах і новых публікацыях. Ларыса Антонаўна дзялілася набалелым, цікавілася маімі вершамі, а калі чытала свае рукапісныя творы, то, здаецца, святлела з твару, нібы ўсе крыўды і цяжкасці адступалі, а лёд недаверу раставаў пад лагоднымі промнямі сонца. Паэзія і бацькаўшчына былі гаючымі крыніцамі жыцця, выпакутаванага ёю... А жыццё паэтэсы было складаным і нялёгкім. Нарадзілася яна 9 жніўня 1910 года ў маёнтку Жлобаўцы Ваўкавыскага раёна Гродзенскай вобласці і вельмі рана спазнала расстанне з Радзімай. Прычыны на тое былі розныя. Спачатку — у час першай сусветнай вайны — эвакуацыя разам з бацькамі з зоны фронту. Потым — ад’езд з мужам, выпускніком Пражскага (Карлавага) універсітэта ў Прагу. Пасля — зняволенне ў Комі, Варкуце, Мардовіі... 3 1956 года Ларыса Антонаўна і Іван Пятровіч Геніюш жылі на радзіме мужа ў Зэльве. Тут яны і пахаваны побач на мясцовых могілках. Паэтэса пайшла... Але засталіся нашчадкам яе вершы і паэмы. Яе жыццё працягваецца ў творах, бо сапраўдная Паэзія бессмяротная. У розныя гады выдаваліся кнігі Ларысы Геніюш «Ад родных ніў» (1942), «Невадам з Нёмана» (1967), «Казкі для Міхаські» (1972), «Добрай раніцы, Алесь!» (1976), «На чабары настоена» (1982), «Белы сон» (1990), «Споведзь» (1993). Многія яе вершы пакладзены на музыку беларускімі «Песнярамі». Аднойчы ў Зэльве, ідучы каля суседчынай хаты, я спыніўся, адчуўшы нейчы позірк. На мяне глядзелі краскі — светлыя і шчырыя, нібыта вочы Ларысы Антонаўны. I на душы міжволі нарадзіліся вось гэтыя радкі: Зэльва. Савецкая, 5... Шчымйва, Ўспамінна I песенна. Між зорак, Якія не спяць, Пагасла Акно паэтэсіна. Але He забудзецца двор, Маленства пазначаны Рысаю. Як зборнік, Раскрыты прастор, Падпісаны Цёткай Ларысаю. Гасцінны, Прыветлівы дом, Размоваю цёплы I каваю. I песня, Якую нагбом Мы п ’ём Чабарова -гаркавую. Гады Незваротна ляцяць. 3 іх кожны — Радзіме прысвечаны... He краскі Ад ганка глядзяць, — А ўдумныя Вочы суседчыны. Уладзімір МАЗГО Шйхаські ТАРЗАН Наш цюцька Тарзанчык З’еў хлеба акрайчык, Дзве булкі, Пяць бульбін, Адзін абаранчык, Ўсе косці без мяса I скуркі з каўбасак, Курыныя лапкі, Кісель I аладкі. I дрэмле «гаротны» — Як цюцька галодны. ПЕВЕНЬ Бегаў певень па марозе, Грабянёк свой адмарозіў. Пасінелі вушы ў пеўня, Бо не мае шапкі, пэўна. Певунок, He будзь скупы — ВЕРАБЕЙ Верабейка: — Ціў-ціў-ціў! — Муху дзюбаю злавіў А таму, што ён быў добры, To з сябрамі падзяліў. Елі муху ўсе са смакам. Шчабяталі: — Дзякуй! — Дзякуй! ВАРОНА Ляцела варона: гра-гра-гра. Хоць нічога не рабіла, Ды абеду не зварыла, Есці ёй пара. У бабулі каля хаты Шчабяталі кураняты. Каля веснічак прысела — Кураня схапіць хацела. Кураводка дзюб ды дзюб У варонін чорны чуб. Наляцеў Пявун цыбаты: — Дам табе я кураняты! ЗАЙКА Між кустамі, Між густымі, Скок ды скок, Бегаў зайка, прытаміўся. А за дрэвам прытаіўся Люты воўк. Зайка скокнуў без аглядкі, Воўк хацеў хапіць за пяткі Ды за бок. У адчыненыя дзверы Да бабулі зайка шэры Хутка скок. Бабка заіньку пусціда, Прытуліла, накарміла. А дзядуля злога воўка Напалохаў дубальтоўкай. А ты, заінька, глядзі — Ў лес без мамы не хадзі. ПТУШКІ I МІХАСЬКА На дварэ суровы студзень Снег мяце. Птушкі ранкам вас разбудзяць Ў цемнаце: — Мы не маем сваіх хатак, Ціў-ціў-ціў. Мы шукаем тут зярнятак, Ціў-ціў-ціў. Дык ляціце да Міхаські На балкон. Канапелек і зярнятак Дасць вам ён. КУРАЧКА Выйшла курачка на снег, Пагуляла трошкі. Гэта ж гора, а не смех — Босенькія ножкі. Цыпка бегае па снезе, Мёрзне з непрывычкі. На адну нагу прысела: — Дайце чаравічкі! БУСЕЛ На падворку — вечар шэры. Нехта стукае у дзверы. Баба Броня паглядзела: Бачыць — бусел чорна-белы Плача, Дзюбу звесіў з гора — Ўсе сябры яго за морам, Небараку ж не ўзялі — He пусцілі мазалі. Стогне бедны: — Кля-кля-кля! Прападу я без жылля. Адчыніла Броня дзверы, Накарміла, абагрэла Ды дала на ногі боты I з сабою — бутэрброды. I сказала: — Ты ж глядзі, Зімаваць да нас прыйдзі, Будзе і табе, браток, Ў хаце цёпленькі куток. ПРА KATA I КОШКУ У дзеда Мікіты — Коцік сыты-сыты. А ў бабулі Стэпкі — Кошачка, як шчэпка. — Можа, памяняем? — Хітра дзед пытае. — Калі ж я, прызнацца, He хачу мяняцца. Сыты твой — гультаік, Сырадой глытае, А мая — худая, Ды мышэй ганяе. Як агорне скруха Надвячоркам хмурым, Мне пяе на вуха: ЛАСГАЎКА Зелянеў пявучы май, Да зямлі прыпаўшы. Закахаўся папугай Ў ластавачку нашу. He пяюн, а лапатун, Рыжы, як з пажару, Можа ён і прыгажун, Ластаўцы — не пара. Ластавачка над зямлёй Нізка пралятала I на мове, на сваёй, Гэтак шчабятала: — Вопратку тваю хвалю. Гонар — паважаю. Ўсё ж, скажу, Я не люблю Розных папугаяў, Што дзяцей пужаюць. Калі хочаш з намі жыць, Есці нашы мушкі, Навучыся гаварыць Лепш па-беларуску. У БАБУЛІ У маёй бабулі Тканая кашуля, Белая, льняная, Вышыта ў рагулі. — Дзе, скажы, бабуля, Ты яе купляла? — He купляла, ўнучка, Сама сабе ткала. Сама сабе прала, Сама вышывала, Як была дзяўчынай, Яшчэ пры лучыне... Як рукі рабілі, Як вочы свяцілі — Ў час жніўны і росны, Ў мінулыя вёсны. КОЗАЧКА, БАБУЛЯ I ЎНУЧКА Жыла бабуля з унучкай Каля сяла. Беленькая козачка Ў іх была. Брыкнецца козачка Нагою: — Хто мяне ў поле Пагоншь? Устане ўнучка рана, Па pace Разам з сонцам козачку Напасе. А бабуля з сівой Галавой Сопкай бульбы Наварыць ёй. 2. Ластаўка. РАНІЦА Ноч праплыла каля сініх азёр. Сонца з-за бору ўзыходзіць. Пчолка ўключыла маленькі матор I паляцела па мёдзік. Птушка-пяюшка тоненька ціўкнула, Гушкаюць промні ластаўку, Села стракозка на чарацінку, Крыльцамі робіць гімнастыку. Мыюцца гускі ў халоднай вадзе. Дым з каміноў цягнецца. А на заводзе гудок гудзе... Раніца, Раніца! Ра-ні-ца! ЗЯЗЮЛЬКА — Ку-ку, ку-ку, — Кукавала, Усю весну пралятала Зязюлечка ля сяла I гняздзечка не звіла Hi з лісточкаў, Hi з галінкаў, Hi з саломін, Hi з пушынкаў Птушанятка ж хоча жыць. Дзе яечка палажыць? Палажыла салаўісе, Палажыла вераб’ісе, А адно яечка — Дзятлам у гняздзечка. Дзяцел носам: туп-туп-туп. — Што такое? Сын ці ўнук? Усе дзеткі з доўгім носам, А такі адкуль — курносы, Б’е малодшых, Есць за трох, А задзіра — не дай бог. Гадавалі, Бедавалі, Так і вырас — не пазналі. I зязюля кукавала, Але сына не прызнала, Кажа: — Я тут ні пры чым, Гэты дзяцел — твой айчым. МАНЯ У Мані вочкі зіхацяць — У дзённіку яе пяць, пяць. Кажа Мані мамачка: — Вельмі добра, Манечка. Як зіма настане, Купім табе сані. ВАЛЯ Злосны воўк у цёмны вечар Вывалак з хлява авечку. Засталіся так, без маткі, Два маленькія ягняткі. Плачуць: — Ма-ма-а-а, бе-бе-бе, Цяжка жыць нам без цябе. А малая Валя Іх пашкадавала. Соску купіла, Малаком паіла. Калі вырасла трава, Іх на пашу павяла. Завязала банцікі — Яны ў яе «францікі»! Ўсё за ёю бегаюць, Цэлы дзень ёй бекаюць: — Валя, Валя, Валечка, Ты ўжо наша мамачка. — Крум-крум, крум-крум, Крум-крум, крум-крум, — Жабкі у адказ, — Адчапіся, страшны бусел, He палохай нас. Есці ўжо табе ахвота — Соладка пяеш. А як выскачым з балота, Возьмеш праглынеш. Ходзіць, ходзіць, Маршыруе Бусел: — Кля-кля-кля, — Я спачатку пацалую. Праглыну пасля. КУРАНЯТЫ Курачка квактала, Куранят склікала: — Дзеці мае, дзеці! Да мяне бяжыце! Ліс з-за плота паглядае — Вас ён зараз пахапае. Куранят як не было — Ўсе прыбеглі пад крыло. СПІ, АЛЁНКА — Спі, Алёнка, Маленькая, спі. Вунь пад зорамі дрэмлюць палі. Вецер коўдраю іх прыкрывае. — Як мяне? — Як цябе, дарагая. — Хто ім казачку бае? — Бары. — Хто ім песню спявае? — Вятры. — Хто іх туліць? — А туліць зіма. — Хто да працы іх збудзіць? — Вясна. ВОСЬ ДЫК ЕЛКА! Вось дык елка на паляне! Кожны ахне — хто ні гляне! Там танцуюць зайкі, Ўзяўшыся за лапкі. I прынеслі мама з татам Падарункі зайчанятам — Кожнаму па моркве! Замест свечак ззяюць Зоркі. МАРОЗ На дварэ — мароз. Снег да стрэх прырос. Змерзлі рукі, Змерзлі ногі, Стаў чырвоным нос. Ой, мароз, мароз! Шчыпле твар да слёз, Цёпла толькі снежнай бабе Ды не ляскае зубамі Белы Дзед-Мароз.