Мікалай Гайба
Памер: 23с.
Навагрудак 1995
час рэвалюцыі 1905—1907 гг. у павеце прайшлі масавыя выступленні сялян.
С3 жніўня 1915 г. па люты 1918 г. заходняя '^астка павета разам з г. Навагрудкам акупіравана нямецкімі воііскамі. Цераз павет праходзіла т. зв«лінія Гіндэнбурга». На усх. частцы павету ў лістападзе была ўстаноўлена Савецкая ўлада. 3 лютага 1918 г. тэрыторыя павста поўнасціо акупіравана нямецкай арміяй. Па ўмовах Брэсцкага міру 1918 г. Навагрудскі павет адыходзіў да Расіі, з яўляўся прыгранічным. Савсцкая ўлада была ўстаноўлена ў канцы снежня 1918 г. Дзейнічаў павятовы рэўком на чале з А. Залескім. У пачатку лютага 1919 г. адбыўся павятовы з езд Саветаў, на якім выбраны выканком з 17 чалаавек з красавіка 1919 па ліпень 1920 г. павет акупіраваны польскай ■ арміяйУ ліпені 1920 г. адноўлена Савецкая ўлада. Дзейнічаў павятовы рэўком. Старшыня — Лагіновіч, пазней С. А. Мертэнс. 3 кастрычніка 1920 г. ізноў заняты польскай арміяй.
У 1921—1939 гг. знаходзіўся ў складзе Полыпчы на тэрыторыі Заходняй Беларусі. Тэрыторыя—2787 км, 12 гмін насельніцтва—109 820 чал. Беларусаў—58,8%, палякаў — 35,4%, яўрэяў—5,5%. Дзейнічалі прадпрыемствы па перапраі оўцы мясцовай сыравіны і прадуктаў сельскай гаспадарк Найбольш буйнае прадпрыемства шклозавод «Нёман». 91,3% насельніцтва жыло ў вёсцы. Налічвалася 846 гаспадарак асаднікаў (1933 г). У пошуках заробку з павета выехала Ў краіны зах. Еўропы і Амерыкі ў 1926— 1929 гг. 5,53 тыс. чалавек. Адной са значных акцый пратэсту было Асташынскае выступленце сялян 1932 г. Дзейнічала акруговая ўправа ТБШ (да 1929 г.), акруговы камітэт КПЗБ, мясцовыя арганізацыі БСРГ (да 15 тыс. чал.) і іншыя палітычныя партыі і грамадскія арганізацыі.
У чэрвсні 1938 г. распараджэннем міністра ўнутраных спраў у пагранічнуіо зонў з БССР былі ўключаны Люб-
чанская. Карэліцкая’ Пачапаўская, Райцаўская. Цырынская. Шчорсаўская гміны Навагрудскага павета. Пасля ўз’яднання Зах. Беларусі з БССР у снежні 1939 г. Навагрудскі павет уключаны ў Баранавіцкую вобласць. У студзені 1940 гбыў скасаваны. а на яго тэрыторыі ўтвораны раёны.
Храналогія гісторыі г. Навагрудка
канец X ст.—
пачатак засялення тэрыторыі сучаснага Навагрудка
пач. XI ст.—
узнікненне паселішча на Замкавай
сярэдзіна Xj ст,—
гары
паселішча на Замкавай гары абнесена валам і ператварылася ў гарадскук крэпасць
1044 г,—
першыя звесткі пра г. Навагрудак
1117 г —
піаход мінскага князя Глеба Усяславіча на Навагрудскую (Навагародскую) зямлю
пач. XII ст.—
гарадскі пасад (Малы замак) абносіцца валам і ператвараецца ў вакольны горад
XII ст— •
заснаваннс Барысаглебскай царквы
1246 г.—
хрышчэнне ў Навагрудку Міндоўга і прыняцце ім праваслаўя
сярэдзіна ХШ ст.-
-пачатак будаўніцтва Навагрудскага мураванага замка
1251 — 1252 г —
Паход галіцка-валынскіх князёў на Наваградак-
1252 г. (1253)
Карананыя ў Навагрудку вялікага кня-
ліпень
зя Міндоўга на караля Літвы.
1252 г —
Н?падзенне на Навагрудак крыжакоў.
1254 г—
Падпісанне Войшалкам, сынам Міндоўга міра з галіцка-валынскім князем Данілам.
1254—1258
1258 г.—
гг.—
Навагрудкам валодаў Раман Данілавіч Галіцкі.
Нападзенне на Навагрудак манголататар. .
Войшалк і полацкі князь Тауцівіл выганяюць з Наваградка Рамана Галіц-
1258 г —
кага.
канец 50-х
г.—
Будаўніцтва Лаўрышаўскага манасты-
1262 г —
ра.
Дагавор паміж князем Міндоўгам і Ноўгарадскім князем А. Неўскім аб сумеснан барацьбе супраць Лівонскага Ор-
дэна.
1263 г —
Забойства Міндоўга.
1263 г.—
Княжанне ў Вялікім княстве Тройната
1264—1267
гг.—
Княжанне ў Навагрудку і ВКЛ Вой-
шалка.
1268—1270
1270—1282
г.г.—
Княжанне ў Навагрудку і ВКЛ Шварна Данілавіча.
гг.—
Княжанне ў Навагрудку ВКЛ Трай-
дэна.
каля 1270 г.
Знак «ПагОня» упершыню зафіксава-
1274 г.—
ны як герб г. Навагрудка-
Няўдалая аблога Навагрудка аб’ядна-
ным войскам Галіпка-Валынскага княства і мангола-татарамі.
1278 г.—
Нападзенне на Навагрудак манголататар.
12931316
гг.—
Княжанне ў Навагрудку і ВКЛ Віценя
1293 г —
Навагрудскі герб «Пагоня» стяў зна-
кам вялікага князя і гербам Вялікага княствя Літоўскага.
XIV ст.
1314 г —
Няўдзлы штурм НавагруДка крыжакамі ча чале з магістрам Генрыхам
-
Лон Пттоцке. Іх пазгром дружынай гролзрнскага кашталяна Лавыда.
1317 г—
Устанаўленне Канстанцінопальскім патрыяпхам самастойчай НавагпудскаЛітоЎска”’ мітраполіі Першы мітрапаліт Феафіл.
-11-
пач.
XIV ст.—
Будаўніцтва Замкавай царквы.
1321
г.—
Паход крыжакоў на Навагрудчыну.
1323
г.—
Вялікі князь Гедымін перанёс сталіцу дзяржавы ў Вільню.
1341
г.—
Чарговы крыжайкі паход на Навагрудчыну.
1341
г.—
Навагрудкам, як удзельным княствам, пачынае валодаць Карыят Гедымінавіч.
1358
г,—
Наваградак псраходзіць ва ўладанне яго сына Фёдара.
канец XIV ст.—
Наваградак належаў Карыбут Дзмітрыю, пазней—Таўцівілу Кейстутавічу.
1391
г.—
Безпаспяховая аблога Навагрудка крыжацкім войскам магістра Конрада Валенрода.
1394
г.—
Няўдалы штурм Наваградка крыжакамі на чале з магістрам Конрадам фон Юнінгемам і маршалам Вэрнерам Тэцынгерам.
1394
г.—
Навагрудак становіцца адным з цэнтраў вялікакняскага дамена.
1395
г,—
Заснаванне вял. князем Вітаўтам Фарнага касцёла.
1408
г.—
Тзйная сустрэча ў НавагруДку вялікага князя Бітаўта і караля Польшчы Ягайлы лля абмеркавання падрыхтоўкі рашаючай бітвы з 'крыжакамі.
1410
г.—
Удзел навагрудскай дружыны ў разгроме крыжакоў пад Грунвальдам.
1415
г.—
У Навагрудку адбыўся сабор ппаваслаўных епіскапаўна якім быў выб-
раны незалежны ад Масквы мітрапаліт. Ім стаў Грыгорый Цамблак. На-
вагрудак становіцца рэзідэнцыяй праваслаўнага мітрапаліта.
1422 г —
Вянчанне ў Навагрудскім фарным
1428 г—
каспёле караля Польшчы Ягайлы з Соф’яй Гальшанскай.
Гоамата вялікага князя Вітаўта, аб
пепадачы Навагрудка ў пажыццёвае
1444 г.—
гладанне жонпы Юльяне.
Грамата вялікага князя Аляксандог
1448 г.—
Ягелончынка Навагрудку на няпоўнар самакіраванне.
У Навагпудку прайшоў сейм Вялікага
1484 г.—
княства Літоўскага.
Першы ўспамін аб яўрэях у Навагруд-
1505—1506 гг.—
ку.
XVI ст.
Нчўдалыя аблОгі Навагпудка войскам
1507. студзень—
мангола-татар султана Біці-Гірэя.
Утварэнне Навагрчдскага ваяводства з
1508 г.—
Навагрудскім, Ваўкавыскім і Слонімск:м паветамі. Першьтм ваяводаў стаў Твам Глінскі.
У Навагрудку адбыўся сейм Вялікага
1511, 26 ліпеня—
чняства Літоўскага.
Адрыманне Навагрудкам права на са-
1512 г,—
макіраванне — Магдэбургскага права. Стварэнне «Навагрудскага Пралога»—
1519 г —
беларускага рукапіснага помніка.
Пабудова ў Навагрудку Барысаглеб-
1525 г,—
скай царквы па сродкі кн. Канстанціна Астрожскага.
Прывілеем вялікага князя новыя жы-
1535 г.—
ХУрЫ Навагрудка на некальк’ гадоў вызваляліся ад падаткаў.
5' час руска-літоўскай вайны Навагру-
1538 г.
дак часова заняты рускімі войскамі.
’’ HanarpvnKV адбыўся сейм Вялікага
1539 г,—
княства ЛітоЎскага.
Адкрыццё ў Навагрудку першай у ВКЛ
1562, 22 студзеня—
гімназіі.
Панвярджэнне Навагрудку прывілея
на Магдэбургскае права,
1563 г.
30 верасня—
Указ вялікага князя Жыгімонта Аўгуста аб псрасяленні навагрудскіх яўрэяў за межы замка.
1568 г.—
У Навагрудку налічвалася 10 права-
1595 г.—
слаўных цэркваў.
У раёне Навагрудка дзейнічалі казац-
1581 г—
кія атрады С. Налівайкі.
3 гэтага года Навагрудак стаў месцам правядзення сесій I алоўнага Літоўскага Трыбунала — вышэйшага апеляцый-
1595 г.—
нага суда Вялікага княства Літоўскага Прывілеем Жыгімонта III Навагрудку было пацверджана Магдэбургскае праваГораду быў нададзены герб з вывявай Архангела Міхаіла.
1596 г.—
Пасля заключэння Брэсцкай царкоўнап уніі Навагрудак стаў рэзідэнцыяй уніяцкіх мітрапалітаў ВКЛ.
1597 г. сакавік—
Грамата Жыгімонта III аб дазволе правядзення ў Навагрудку двух штогадовых кірмашоў — «Троіцкага» і «Крешенского».
1597 г —
Грамаата Жыгімонта III аб дазволе пабудаваць у Навагрудку цагельню і паліць вапну.
1598 г —
Грамата Жыгімонта Ш аб дазволе вагрудскаму ваяводзе збіраць з гараджан па 50 залатых для брукавання вуліц горада.
. — ..
XVII ст.
1613 г,—
Прывілеем вялікага князя замкавыя мяшчане Навагрчдка падводзіліся пад Магдэбхргскае права.
1613 г.—
Уніяцкім м'трапалітам стаў Ян Вельямін Руцкі. ураджэнец в. Рутка пад г. Навагпудкам.
1613 г., сакавік—
Прывілей вялікага князя з дазволам адкрьшь у Навагрудку і іншых гарадах бызыліянскія школы з навучаннеМ на роднай мове.
1613 г —
Вялікі пажар у Навагрудку. які знішчыў шмат дамоў і культавых пабудоў.
1616 г —
Пры Базыліянскім манастыры Наваг-
1617 г.—
рудка была адчынена школа.
З’езд уніяцкага духавенства ў Руце пад Навагрудкам. на якім было аформ-
1618 г.—
лена стварэнне Базыліянскага Ордэна. У Навагрудку быў зачынены кальвінісцкі храм.
1623 г.—
Яўрэі Навагрудка былі ўключаны пад уладу Брэсцкага кагала.
1624 г —
На сродкі віленскага ваяводы Хрысціяна Хадкевіча заснаваны ў Навагрудку
1624 г —
касцёл Дамініканцаў.
Пры Барысаглебскай царкве заснаваны
1626 г —
бызыліянскі жаночы манастыр.
У Навагрудку адкрыта езуіцкая місія.
1628 г —
Пры Барысаглебскай царкве заснаваньі базыліянскі мужчынскі манастыр.
першая чвXVII ст.— 1631 г —
Барысаглебская царква перабудавана ва уніяцкі храм.
Езуіцкая місія пераўтворана ў рэзідэнцыю.
1633 г —
Грамата вялікага князя і караля Уладзіслава аб вяртанні ў гарадах, у т. л. і ў Навагрудку праваслаўным ад уніятаў па адной царкве.
1635 г-
Грамата Уладзіслава з адменай рашэння 1633 г. аб вяртанні праваслаўным
1643 г—
царквы.
Устаноўка ў капліцы Фарнага касцёла Я. Дусяцкім памятнай дошкі аб Хоцімскай бітве 1621 г.
1644 г.—
Адкрыццё пры езуіцкім касцёле граматычнай школы.
1649 г.—
Заснаванне на сродкі падканцлера Вялікага княства Літоўскага Казіміра
1652 г.—
Сапегі кляштара баніфратаў.
Пажар у г. Навагрудку.
1652 г.—
1655 г.—
Першае ўпамінанне ў дакументах аб Навагрудскай ратушы.
У час вайны паміж Маскоўскай дзяржавай і Рэччу Паспалітай быў захоплены Навагрудак атрадамі Залатарэнкі і Хаванскага і ўтрымліваўся імі да 1660 г.
1661 г.—
Сейм Рэчы Паспалітай, улічваючы бядотнае становішча навагрудчан, пасля вайны, вызваліў Навагрудак ад уплаты ўсіх павіннасцей тэрмінам на 4 гады.
КНІГІ ОНЛАЙН
