Да згоды
Алесь Змагар
Памер: 70с.
Мінск, Кліўлянд 1963
і далёку Айчыну: чырвоны груган.
X»
што мы тут на чужыне? што ў Краіне тыран?
27 студзеня 1947
ВАСІЛЬЛЕВУ ГРЫЦЬКУ
Братоў - украінцаў у знак Дачка Беларусі вітае.
Дружбы народаў
Хай воля Краін, незалежнасьць і сэРцах гараць> расьцьвітаюцьГ
згода
16 чэрвеня 1946 г.
АЛЕСЮ САЛАЎЮ
Калі Пярун грымеў і ляскаў, Калі круціў буран ліхі,— Рукзак, сухар ды скарб каляска Замацавалі нам шляхі.
I мы пакрочылі па горах
Праз Бадэн, Пёльтэн, Вэльс на Рыд
I эўрапейскія прасторы Нагамі ўтоптвалі ў нябыт.
Kirchheim — Аўстрыя. 7 траўня 1945 г.
— 36 —
— 37 —
ДАРАГАЯ НЯ ПЛАЧ
(Прысьвячаю Ані-сяброўцы С. Б. М.)
Чырванеўся усход,
Край гарэў ў барацьбе, Люд няшчасны крывавіўся, гінуў.
Ледзь шаснаццаты год
Прамінуў у Цябе, Пакідала Ты родну Айчыну.
Навакола кусты,
Луг, загоны і сад, Дарагія ўспаміны аб клёнах...
I заплакала Ты
Ды пайшла ля прысад
3 болем сэрца ад крыўды праклёнаў.
Заімшэлася золь.
Сумна ўдалеч глядзіш:
Як сустрэнуць чужацкія людзі?
Але ў думках скрозь боль
Эс-Бэ-Эмаўскі крыж
Упрыгожваў дзявочыя грудзі.
I ўсьміхнулася Ты,
Прашаптала ’’бывай”
Ды махнула рукою скрозь сьлёзы
На бор цёмны, густы,
На палеткі, ручай, На садок, на таполі, бярозы.
Дарагая, ня плач!
На лёс не наракай!
Прыйдзе час і скрыжуе дарогі.
3 дымам зьнікне палач, I мы вернемся ў Край На змагарным шляху перамогі.
Cleveland — З.Ш.А.
27 верасьня 1959 г.
СЛУЦКІХ
— 38 —
СЛУЦКІЯ ПАЛКІ
Ндд зямлёю Слуцкай стараны каханай Уздымаўся ўгюру жўдасны віхор; Налецела хмарай, здрадна захаванай, Азіятаў войска на наш шыр-прастор.
Але ўжо ня згодны беларус гнуць сьпіну; Досыць працярпеў ён шмат гадоў палон; Паўстае ён сьмела за сваю Краіну, За абліты потам дарагі загон.
У вачох бліскучых вызваленьня смага; Хай грымяць гарматы! Надыйшлі вякі, Калі за свабоду з агнявой адвагай ў бітву рвуцца сьмела Слуцкія палкі.
Слуцак.
Лістапад 1920 г.
С Ы H K I MAE
— Сынкі мае! — Гукнуў Бацька Булак - Балаховіч, — Адцуралася нас доля, Шчасьце нам ня зорыць.
Чужынцы ў Краю пануюць, Цэрквы зачыняюдь, Камісары на руінах Баль - тэрор спраўляюць.
r*^ , Huz £*4 £кч
A*. W«,K
£ ім
Ня мінуць нам зноў кайданаў, Ланцугоў няволі.
Край наш родны! Зрабаваны!
Край бяды! Нядолі!
Над Табою навальніца Згушчаецца злосна, Над Табою Ленін з Троцкім Снуюць свае кросны.
Паняволяць, закабаляць, Закуюць навекі,
Адарвуць сыноў ад маткі, Аддадуць на зьдзекі.
Сынкі мае, сакаляты!
Ці - ж нам трэ няволя?
Ці - ж нам трэба паганяты
На нашым - жа полі?
Сынкі мае, сакаляты!
На каня! У зброю!
Бі наезьнікаў праклятых!
Гэй, наўскач! За мною!
Слуцак.
Лістапад 1920 г.
— 42 —
ЗА БАЦЬКАЎШЧЫНУ
ўжо нясуць хлапчука у зямлянку: ў грудзёх рана сьмяртэльна была; Там чакала Матуля ад ранку — Пераведаць сыночка прышла.
Палажылі яго каля ганку. Акрываўлены ён застагнаў, Ў рукі крыжык далі й адразанку Й засьпяшаліся; — Хлопча, бывай!
Ня стрымалася Маці; — Мой сыну!
Дарагі мой! Радзімы ты мой! Ты радзіўся ў ліхую гадзіну. Як мне жыць будзе беднай адной?
Пакажы, ці вялікая рана?
Мабыць, моцна пячэ і баліць?
— Ўжо жыцьцё маё Богам забрана, Родна Матка! Ня доўга мне жыць.
He баліць рана гэтак, як путы, Што прынёс нам з Масквы бальшавік. Ў кайданы зноў Краіна закута, Зноў пад паншчыну трапіў мужык.
Рана, што у грудзёх, мне салодка: Ў ёй ратунак Радзімы мае.
Гуртам зьнішчым аковы-калодкі, Гэта рана нам волю дае.
А цяпер... Мая родная Матка, Паміраю!.. Навекі бывай!
Даруй, Бацькаўшчына! Родна хатка!
Даруй, родны народ!,. Родны Край!..
I памёр наш юнак, і ня ўбачыў, Як крывавіўся Край у асьцёх;
3 цяжкай ранаю, але без плачу ён аддаў маладое жыцьцё.
Слуцак
Лістапад, 1920
— 43 —
У ВАСТРОЗЕ
Загінуў Ты за Край свой родны, За волю, шчасьце, за народ.
Цяпер ляжыш ў зямлі халоднай Сярод дажджоў, агню, грымот.
Ня мог сьцярпець тэрор чырвоных, Глядзець на град народных сьлёз.
На помсту зваў сыноў загонаў, Людзей гаёў, балот, бяроз.
Вучыў іх браць вінтоўкі ў рукі, Да сьмерці свой народ кахаць
I гэраічна ў жорсткіх муках За лёс змагацца і ўміраць.
Цяпер ляжыш, а помста з сэрца Ўзьнялася ўгору, кліча ў бой.
Мы прысягаем нашай сьмерцю Аслабаніць Край родны свой.
Слуцак.
Лістапад, 1920
Сяджу я ў вастрозе, а думкі мае
Імчацца да любае хаткі,
Імчацца да мілых палеткаў, ганей, Да роднай старэнькае маткі.
Збалелыя грудзі ірвуцца ў прастор; Гляджу ў далячынь праз ваконца, I хочацца чуць, як шуміць сіні бор, I хочацца яснага сонца.
Журботна на сэрцы. Сумую ўвесь дзень.
Як радасна, сьветла на волі!
Закрочу із кута у кут, быццам цень, Пакутны самотнага болю.
I зноў із,-за кратаў гляджу у блакіт: Праносяцца вольныя хмары, I ймчацца далёка, да мілых ракіт Маскве непакорныя мары.
Слуцкі астрог 1921 г.
ПЕСЬНЯ ВЯЗЬНЯ
_ 44 _
Ў Краіне ’’свабоднай"
Сяджу я ў турме
I суд ”лжэ-народны”
Чакаю сабе;
Смакую шчасьлівы Саўдэпіі ”рай", А ў вокны нудліва Нясецпа ”слу-шай!..”
Але я ня першы
Папаў ў гэты ”кут”;
Жытнёвыя вершы
Чакаюць прысуд;
Наўкола ад плачу Калоціцца ”рай”, I нудна наўдачу Нясецца ”слу-шай!”
Слуцкі астрог 1921 — 45 —
К А Л 1
Сяджу у лёхах я астрожных;
Наўкола цемра... Цішыняя да болю... А сэрца?.. Грукае трывожна:
Калі? Калі я прычакаю волі?
Слуцкая вязьніца.
1921г.
** * **
* ♦
3 ПАДВАЛУ СЫРОГА
Збалелыя грудзі Занылі ад болю, Сьляьмі затуманіла вочы;
Варожыя людзі, Зьнішчаючы волю, Пануюць над Краем, як хочуць.
3 - 3 A К Р A Т
3 турмы савецкае із карцарнай каморы Ірвуся думкамі да мілых, дарагіх;
Ўжо колькі месяцаў крывавіць сэрца гора; Hi вестак, ні лістоў ня маю я ад іх.
Зірну ў вакно: праз краты бачу хмары;
Нясуцца ў вышыне няведама куды;
I цяжар роспачы прасочваецца ў мары, Ды душу раніць горыччу жуды...
Над ціхаю кручай Пад ліпай шырокай, Дзе з мілай сядзеў аж да раньня,
Праз сьлёзы гаручы У болю глыбокім Угрунь адцьвітае каханьне.
I раптам ластаўка прысела на ўскрай кратаў, Зашчабятала штось ды зьнікла, нібы сон.
Ляці ты, ластаўка, ляці да роднай хаты, Скажы, што сын іх трапіў у палон...
Слуцкі астрог
1921
Гляджу я ў вакенца
3 падвалу сырога;
Пяюць салаўі на прадвесьні,
А ў душу ліецца Каханьне... трывога... Як любы вы, родныя песьні!
I лёгкія мары
Лунаюць да зораў Пад сіні блакіт Беларусі.
Ніякія кары, Ніякае гора Зрачы-ся Радзімы ня змусіць.
Слуцкі астрог
1921
— 46 —
— 47 —
ПЕСЬНЯ АРЫШТАНТА
У падвале пад мокрым скляпеньнем Арыштант галаву ўдол схіліў;
Па твары разьбягаліся сьцені;
Ледзь-ледзь вуснамі ён шавяліў:
— I за што столькі цяжкае мукі Мне ў юнацкія годы цярпець?
Як балюча мне зносіць разлуку!
3 дня на дзень узірацца на сьмерць!
О, мой Божа магутнае сілы, Дай яшчэ колькі дзён мне пажыць! Перад тым,.як зыйду я ў магілу, Дай паслухаць, як пушча шуміць!
Дай пабачыць садок каля хаткі, Пачуць голас сясьцёр і братоў, Прытуліцца да роднае маткі, Рукі сьціснуць сябровак, сяброў!..
I узьняў галаву ў задуменьні — Неба скрылік маркоціў вакно;
Раптам ясныя косы праменьняў Зазірнулі ў вастрог на радно.
Любы тата! Харошы, мой мілы! Каб ты ведаў, як цяжка мне тут, Ты устаў-бы з сырое магілы, Мяне вырваў-бы з гэтых пакут.
I няўжо ты ня чуеш, ня бачыш, Як нязломна стаю ў барацьбе;
He пачуць ім ні енкаў, ні плачу...
Я — твой сын... Я іду-да цябе.
Ўсё цішэй словы з вуснаў зьляталі: — Родны тата, хадзі ка мне ў кут!
Маё сэрца цябе прычакала...
He баюся ніякіх пакут...
Слуцкі астрог 1921 г.
ЯК ПАМРУ
Як памру, дык пахавайце
Ў Случчыне, дзе жыў;
Крыж і стрэльбу ў рукі дайце,
Каб я й там служыў,
Каб мой дух ў блакіце сьнежным
Воляю лунаў,
За Краіны незалежнасыіь
Да змаганьня зваў.
Да змаганьня за спадчыну,
За лясы, палі,
За сум песень тых матчыных
Роднае зямлі.
Над гаямі хмары дымяцца, I пыліцца шлях;
Час надыйдзе і уздымецца
Зноў Пагоні сьцяг.
Слуцкі астрог
1921
У С П A М I Н
3-за сьцен высокіх сумна выглядае Аблуплены цаігельны шэры дом;
Hi сьпеў, ні сьмех з-за крат ня вылятае — Усё агорнута сьмяротным сном.
Схіліўся вечар на гаі, палеткі;
Над домам плямы чорныя ляглі;
Галоўкамі ківалі сонна кветкі, Й здавалася, кудысьці ўдаль паўзьлі.
Раптоўна енк пачуўся за сьцяною; Балючы стогн залоўніў ўвесь харом.
I сьціхла ўсё. I цяжкім сном, журбою Чарнеў з-за сьцен цагельны шэры дом.
Ціхарэцкая — Каўказ 23 чэрвеня 1924 г.
— 49 —
— 48 —
ШАПЕЛЮ ХВЕДАРУ
Хоць каты чырвоныя ў Слуцку ізноў, Хоць мы на далёкай чужыне, Пакуль ў нашых жылах хвалюецца кроў, Датуль Беларусь не загіне.
Kirchheim — Аўстрыя. 30 чэрвеня 1948 г.
К Р А й
О, Край мой прыгожы! Край мілы, каханы! Куды-б мяне лёс ні закінуў — Усюды Табе я бязьмерна адданы, 3 Табою я ў кожнай хвіліне.
Цябе пакахаў я з дзяцінай калыскі, Калі Маці песьню сьпявала, Калі да вакна нахіліўшыся нізка Зязюля ў гальлі кукавала.
3 тых пор я кахаю і сумныя песьні,
I косы іскрыстых праменьняў,
I краскі, што ўсходзяць у нас на прадвесьні I нас ажыўляюць натхненьнем,
Кахаю Краіны крывавыя раны — Ахвяры у Слуцкім паўстаньні, I меч, што для волі з зялеза каваны, I Сьцяг, што лунае змаганьнем.
Скрыбава
8 студзеня 1944 г.
TO НЕСЬМЯРОТНЫ
Абапал ціхае ракі
Грымелі ў Случчыне гарматы; Гайсалі ў вёсках гайдукі — Апрычнікі чырвоных катаў, Ды толькі быў то год дваццаты.
Із-пад саломянай страхі, 3 стагоў, із ямы пад вярбою Случчак выцягваў сваю зброю; Каб бараніць свае шляхі, Адрэз гатовы быў да бою.
Ўзьвіліся вольныя сьцягі Над кожнаю сялянскай хатай; Няволі рвуцца ланцугі, Ушчэнт пакрышаныя краты — У бой крывавы йдзе араты.
За бацькам усхапіўся й сын; Адзеты ў зрэбную кашулю, Хлапец схіліўся да Матулі: — Даруй мне, Мама! Плакаць кінь! Багаславі! Іду пад кулі.
— Даруй, Матуля і бывай!
У крыж чырвоны йдуць дзяўчаты, Ідуць на сьмерць за родны Край... Ўзьнялася Случчына заўзята.... To Несьмяротны Год Двапцаты!
Парыж — Францыя. 20 верасьня 1955 г.
— 50 —
— 51 —
Л I С Т А П А Д
Агарнуў зямельку восеньскім надвор’ем Ў золаце пажоўклы месяц лістапад.
Горасна шапоча колішнім прывольлем Зноў асірацелы паўразьдзеты сад.
Родная зямелька, зноў Ты закавана!
Рэжуць Твае грудзі раўчукі ад сьлёз.
Гоняць Тваіх дзетак ў сьвітках саматканых Ўдалеч ад радзімых імшароў і лоз.
Зморшчылася маці, плача па сыночку, Плача жонка, дзеткі, таты шкода ім. ”Чорны Воран” цёмнай восеньскаю ночкай Роднага іх тату вырваў із сям’і.
КНІГІ ОНЛАЙН
