КНІГІ ОНЛАЙН
ГОДНАСЬЦЬ ВЫДАНЬНЕ ЗГУРТАВАНЬНЯ БЕЛАРУСКАЙ ШЛЯХТЫ ГЭНЕАЛЁГІЯ • ГЭРАЛЬДЫКА ПСТАРЫЧНЫЯ ДОСЬЛЕДЫ 1996 МЕНСК №1(3) ГОДПАСЬЦЬ Выданьне Згуртаваньня Беларускай Шдяхты ЗЬМЕСТ Шляхецкія сьпісы Я.Анішчанка. Шляхецкія ваколіцы ўсходнебеларускіх губерняў. 1783-1785 і 1798-1799............................ 3 С.В.Думйн. Татарскнй уланскмй полк русской арммн. Лнчный состав в 1814-1816 годах............................. 31 Тэрытар'яльныя досьледы А.А.Мйхайлов, А.А.Шумков. Белорусско-лнтовскне й польскме дворяне в родословной кнлге Псковской губерннн. (Продолженяе)........................... 47 Гісторыя родаў С.Рыбчонак. Дварэцкія- Багдановічы: матар‘ялы да гэнеалёгіі..................................... 57 Малы гэрбар І .Шпілеўская. Акінчыцы гэрбу «Акшак»...................... 71 З .Яцкевіч. Бурачкі гэрбу «Наленч»..........................71 У -Вяроўкгн-Шэлюта. Гушчы гэрбу «Пухала» 72 Р .Жаўняркевіч. Жаўняркевічы гэрбу «Ястрабец>>........””"”"" 73 МЖныш. Сікорскія гэрбу «Капасіна».......................... 74 Р .Жаўняркевгч. Туміловічы гэрбу «Астоя».................... 75 Пра аўтараў ........................................ Summary .......................... 77 Годнасьць Выданьне Згуртаваньня Беларускай Шляхты Навукова-папулярны часапіс Рэдакцыйная Рада: Ўладзіслаў Вяроўкін-Шэлюта (рэдактар) Анатоль Грыцкевіч, док. гіст. навук, прафэсар Станіслаў Думін, канд. гіст. навук Малюнкі гэрбаў - Максім Капран Карэктура - Зьміцер ДЗядзенка У падрыхтоўцы нумару бралі ўдзел: Зьміцер Вайцяховіч, Андрэй Вашкевіч, Міхаіл Кацін-Ярцаў, Аляксандар Шымбалёў Усе правы абаронены © «Годнасьць» Рэпрадукаваньне малюнкаў гэрбаў забаронена. Дазваляецца выраб копіяў дзеля прыватных мэтаў. Адрэса: Беларусь 220 102. Менск-102, а.с. 212. «Годнасьць». Address: Hodnasc (Dignity) magazine. P.O.Box 212, Miensk-102. 220 102 Belarus. Наклад 200 асобнікаў Годнасьць: Выданьне Згуртаваньня Беларускай Шляхты. 1997, № 1(3) ШЛЯХЕЦКІЯ СЬПІСЫ ШАЯХЕЦКІЯ ВАКОАІЦЫ ЎСХОДНЕБЕААРУСКІХ ГУБЕРНЯЎ 1783-1785і 1798-1799 ЯЎГЕН АНІШЧАНКА Цяжка ўявіць гістарычны радавод беларускай шляхты ў адрыве ад гэаграфіі яе пражываньня, не гаворачы пра статыстычныя ўяўленьні тых асаблівасьцяў. Таму важна паглядзець на расьсяленьне ваколіч-нан шляхты паводле рэвізіяў 1783-1785 й 1798-1799 гг., праведзеных царскімі ўладамі ў межах Магілёўскай і Полацкай губерняў. Пададзеныя зьвесткі былі сабраны з вусных дэклярацыяў саміх насельнікаў ваколіцаў і вымярэньняў землямераў Гэнеральнага межа-ваньня. Зямельныя плошчы пад ваколіцамі пэўным чынам перабольша-ныя, бо шляхта карысталася палеткамі, у значнай меры, сумесна зь дзяржаваю, царквою, магнатамі. Але на свой час - гэта першыя су-цэльныя й найбольш дакладныя зьвесткі, Са складзенай табліцы вынікае, што на ўсходнебеларускім абшары На“ляхеЧкая супольнасць месьцілася ў Магілёўскай губер-ні. У 1783-1785 г. тут мелася 210 ваколіцаў (72% ад усіх 297) з 1 619 шляхецкімі дымамі (86% ад усіх 1 863 двароў), у якіх пражывала 3 287 сям і або гаспадароў-мужчын (83% ад усіх 3 934 сем'яў). Пры тым, што усюды на шляхецкі дым прыпадала прыблізна 2,2 гаспадары, полапкія "асЯле*ьш б°льш дробныя - па 3 двары і 7 гаспадароў, тады як у Маплеускан губерні ў сярэднім на ваколіцу прыпадае амаль удвая оольш - па 8 дымоу і каля 15 гаспадароў. У межах Полацкай губерні выдзяляецца Полацкі павет, з най-больш бунным характарам пасяленьняў, і Віцебскі - са значнаю коль-касьцю ваколіцаў (19). _ Колькасьцю ваколіцаў у Магілёўскай губерні ўсе паветы пера-узыходзіць Мсьціслаўскі (59). Тут на ваколіцу прыпадае каля 4 ды-моу, 12 жыхароў і 430 дзесяцінаў, або 21 валока. Потым ідзе Чэрыка-ускі павет, дзе на ваколіцу прыходзілася па 8 дымоў, 28 гаспадароў, 680 дзес., або 34 валокі. Пры адноснай малалікасьці самыя буйныя ваколіцы адзначаюцца ў Рагачоўскім павеце. Тут на ваколіцу пры-ходзіцца каля 30 дымоў, 30 гаспадароў і 28 валок. Практычна ад-на-дьімныя ваколіцы былі ў Аршанскім, Сеньненскім і Капыскім паветах Можна меркаваць, што згаданыя паветы былі своеасаблівым памеж-жам паміж паўночнымі ваколіцамі - дробнанаселенымі, і паўднё-вымі - шматдворнымі. 3 Межавыя зьвесткі даводзяць пра гэткія асаблівасьці землекары-станьня ваколічнай шляхты. У Полацкай губерні 92 двары (37%) і 292 гаспадары (37% усіх шляхцічаў) апрацоўвалі сваю зямлю з дапа-могаю ўласных прыгонных сялянаў, прыблізна 20% ваколічных насельнікаў наймалі суседзяў, а амаль палова — 105 двароў (42,6%) і 233 гаспадара (44%) апрацоўвалі свае палеткі самастойна. Прычым з дапамогаю прыгонных апрацоўвалася 3 430 дзес. (18%) ваколічных угоддзяў, тады як самастойна - 13 157 дзес. (68%). Процілеглае назіраецца ў Магілёўскай губерні. Тут каля 67% шляхецкіх двароў і гаспадароў ужывалі для апрацоўкі ральлі прыгон-ных, аднак тыя апрацоўвалі толькі 19% шляхецкага ворыва. Сама-стойна свае палеткі апрацоўвалі каля 20% гаспадароў (352 дымы й 739 насельнікаў). Аднак яны запрацоўвалі пераважную большасьць сваёй зямлі - 75%. Гэткім чынам, па абедзьвюх губернях асноўную частку сваіх па-леткаў усходнебеларуская ваколічная шляхта апрацоўвала самастой-на, чым мала, у эканамічным пляне, адрознівалася ад суседняга ся-лянства. Прыблізна аднолькава й полацкае, й магілёўскае шляхецт-ва карысталася здачаю сваёй зямлі ў наём. Няцяжка растлумачыць і карані адрозненьняў пры ўжыванні працы прыгонных. Тыя, хто сам станавіўся за саху ў Полацкай губерні, мелі па 0,2 сялянскага двара і 0,4 сялянаў-мужчынаў. Менавіта таму прыгонае сялянства апрацоўвала гэткія мізерныя памеры шляхецкага панскага ворыва.Наадварот, тая магілёўская шляхта, якая працавала самастойна, карысталася ўжо па 1,2 сялянскага двара і двума прыгоннымі. Таму яна больш ужывала паншчыну. Гэта відаць і з гэткіх суадносінаў: у сярэднім ваколічны шляхціч Полацкай губерні меў 2,3 сялянскія двары і 3 прыгонных, a магілёўскі - 3 сялянскія двары і каля 5 прыгонных. Трэба адзначыць, што менавіта магілёўская шляхта вылучалася пашыраным цераспалосным трыманьнем зямлі й супольным вало-даньнем прыгоннымі ў агульных уладаньнях з магнатамі. Гэта рабіла ваколічную шляхту надта эканамічна залежнай ад можнаўладцаў, a самыя ваколіцы асяродкам вельмі вострых супярэчнасьцяў. Вынікалі яны найперш з-за запісу часткі шляхты ў склад прыгоннага сялянства. Да прыкладу, у лятыфундыі Дуброўна 6 двароў і 32 чал. запісаныя пры вёсцы Макараўка, з тлумачэньнем, што яны выводзяцца “в шля-хетство”. У вёсцы Засьценак маёнтка Харкава Аршанскага пав. запіса-на 29 чал., якія “доказывают шляхетство”. 3 гэткім-жа тлумачэньнем пазначаны 6 двароў і 42 чал. у вёсцы Засьценак уладаньня Бабынічы, 5 двароў і 41 чал. у вёсцы Каменка, 7 двароў і 45 чал. у засьценку Чурылава маёнтка Пагуляева таго ж павету й інш. Таму складальнікі прыводзімых у табліцы лічбаў хатаў і іх жыхароў маглі ў адным месцы падаць адныя зьвесткі, а ў тлумачальным тэксьце -зусім іншыя, не гаворачы ўжо пра механічныя недарэчнасьці Нарэшце, распаўсюджанасьць саўладаньня зямлёю тлумачыць і тое, што адныя й тыя-ж прозьвішчы сустракаюцца ў розных паселі-шчах. У гэтым няцяжка ўпэўніцца са сьпісу. Напрыклад, у ваколіцы 4 Воранаўшчына Рагачоўскага пав. пазначаныя Лашкевічы, якія поў-насьцю расьпісаныя імёнамі й па бацьку ў вакол.Струмень таго-ж павету. Крыніцы не тлумачаць, у якой ваколіцы ўсапраўднасьці жылі Лашкевічы, а ў якой зямлёю карысталіся ці саўладалі разам зь іншымі жыхарамі. Прыведзеныя зьвесткі сабраны ў часе разбору шляхты на права валоданьня зямлёю, запісу ў расейскае дваранства, вызваленьня ад падаткаў і прыгоннай залежнасьці. Адсюль - іх адноснасьць, неста-більнасьць і супярэчлівасьць. Крыніцы: РГНА. Ф.1350, воп.312, с. 48-52, 94-96- РГАДА Ф 1355 воп.1, с. 8, 14, 16, 22, 24, 28, 32, 702, 705, 709, 713, 716, 719, 721/724, 727,’ ШЛЯХЕЦКІЯ ВАКОЛІЦЫ НА ЎСХОДЗЕ БЕЛАРУСІ (статыстычныя зьвесткі) 1783 - 1785 1798 - 1799 шляхты У ІХ сялян і зямлі шляхты V іх сялян Два муж- два- муж- дзеся- два- муж- муж- Два- -Роў чын роў 1 чын цін роў чын чын роў МАГІЛЁЎСКАЯ ГУБЕРНЯ Аршанскі павет Амбракоўшчына 1 2 83 2 2 Арлоўшчына 1 П 5 19 326 1 11 4 24 Балбасава 1 34 123 24 1 41 130 Выган 1 18 40 183 1812 2 9 42 155 Глекава 1 1 98 1 1 J Жыляева 4 16 12 42 416 4 14 П 64 Зайкоўшчына 2 3 23 2 4 Засьцёнак 205 1 3 Карчаватка 4 9 149 4 6 Пашкі 1 1 79 1 1 5 Руклін 17 62 448 14 45 Шап(ач)кі 1 7 29 105 515 1 3 22 94 Юрцава 1 2 108 358 1989 1 3 96 391 18 70 245 892 6167 21 57 230 909 Бабгнавіцкі павет Браслаў 2 5 32 2 4 Буболева 2 1 85 377 4343 2 4 91 363 Востравіцы 2 15 37 2 15 Карнілаў 1 2 25 90 798 1 1 17 82 Царабабыль 4 4 4 14 337 4 6 2 11 27 114 481 5547 11 30 108 447 5 Беліцкі павет Азарычы 2 21 309 1102 7584 8 24 333 1352 Брылі 2 9 5 25 425 2 12 9 32 Зялёныя Лукі 9 6 5 16 635 9 9 5 21 Лапічы 30 14 3 12 2420 30 29 10 67 Любны 2 7 7 30 370 2 5 11 35 Плёсы 3 13 2 6 516 3 13 3 9 Сяроўка 2 5 36 132 4594 2 5 Цярэшкавічы 11 33 4 65 5520 20 44 18 68 61 108 371 1388 22064 76 141 389 1584 Быхаўскі павет Хачынка 5 3 7 264 5 1 2 Копыскі павет Белалуж 2 2 2 78 2 3 1 Буцькі 6 7 123 6 6 Варанеўшчына 2 7 65 208 2364 2 3 53 196 Грыцкі 12 43 355 14 37 Загацьце 1 4 105 353 2804 1 5 101 242 Каменка 1 1 12 50 507 1 1 9 40 Коранева 3 10 76 274 2712 3 9 82 287 Лешава 1 2 4 13 260 1 2 2 7 Малінаўка 1 4 37 106 1261 2 3 20 78 Пуншы 1 1 16 49 1689 2 4 19 68 Фрузінава 2 8 70 240 2257 2 4 79 213 Халашковічы 1 1 1 2 137 1 1 Харошча 1 3 15 56 1003 1 1 24 92 Хухліны 1 2 4 13 429 1 1 13 52 Шапчына 1 2 4 13 260 1 2 2 7 24 54 421 1422 16239 26 45 418 1320 Клімавіцкі павет Ажогі 20 32 11 42 469 20 46 10 33 Антонаўка 7 27 679 9 36 Арлоўка 2 64 241 1782 2 84 246 Балешын 89 43 70 192 4623 89 71 114 127 Буда 8 14 389 1096 12755 8 17 395 1110 Васкаўка 1 4 8 21 356 1 5 9 6 Ганута 15 40 68 187 2576 15 43 44 138 Гірэвічы 10 21 155 24 32 Ельня 10 39 66 172 2823 10 44 61 163 Зарок 20 83 153 376 5545 20 111 112 337 Заходы 1 2 31 71 929 1 2 15 52 Ігнатоўка 91 260 4775 80 244 Казусёўка 3 24 36 114 1807 3 25 29 111 Касьперка 20 11 20 86 573 20 16 31 66 6 Ніўкі 87 240 2999 94 320