Астраномія
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 224с.
Мінск 2003
ГРЭЧАСКІ АЛФАВІТ
АБРЫС НАЗВА АБРЫС НАЗВА АБРЫС НАЗВА АБРЫС НАЗВА
ЛІТАРЫ ЛІТАРЫ ЛІТАРЫ ЛІТАРЫ ЛІТАРЫ ЛІТАРЫ ЛІТАРЫ ЛІТАРЫ
a альфа п эта V ні т таў
р бёта 0 тэта ксі V і псілбн
Y гама 1 ібта 0 о мікрбн ф фі
8 дэльта к капа я пі Z хі
£ э псілбн X лямбда р ро V псі
дзэта р мі a сігма (0 о мёга
200
ДАДАТАК 2
ДАДАТКІ
ХРАНАЛОПЯ НАЙВАЖКЕЙШЫХ АСТРАНАМІЧНЫХ АДКРЫЦЦЯЎ I ПАДЗЕЙ
ДАТА АДКРЫЦЦІ (KIM 1 ДЗЕ ЗРОБЛЕНЫ) 1 ПАДЗЕІ
4000 г. да н. э. Пачатак астранамічнай дзейнасці шумераў (Месапатамія), егіпцян, майя
1100 г. да н. э. Вымярэнне нахілу экліптыкі да экватара (Кітай)
240 г. да н. э. Вымярэнне памераў зямнога шара [Эратасфен; Александрыя)
150—125 гг. да н. э. Першая тэорыя руху Сонца і Месяца, састаўленне зорнага каталога з падзяленнем зорак на 6 класаў па бляску (Гіпарх’, Грэцыя)
46 г. да н. э. Увядзенне ў Рымскай імперыі юліянскага сонечнага календара з высакоснымі гадамі (Сазіген; Александрыя)
140 г. н. э. Стварэнне геацэнтрычнай сістэмы свету (Пталамей', Александрыя)
1543 г. Апублікавана праца М. Каперніка «Аб абарачэннях нябесных сфер» з выкладам геліяцэнтрычнай сістэмы свету
1609-1610 гг. Пачатак тэлескапічнай астраноміі (Г. Галілей', Італія)
1609-1619 гг. Адкрыты законы руху планет (/. Кеплер; Германія)
1668 г. Выраблены першы люстраны тэлескоп (/. Ньютан', Англія)
1675 г. Упершыню вымерана скорасць святла на аснове назіранняў спадарожнікаў Юпітэра (О. Ромер; Францыя)
1687 г. Апублікавана кніга «Матэматычныя асновы натуральнай філасофіі» з абгрунтаваннем законаў руху і закону сусветнага прыцягнення (/. Ньютан; Англія)
1705 г. Адкрыта перыядычнасць вяртання камет (Э. Галей; Англія)
1761 г. Адкрыта атмасфера на Венеры (М. 8. Ламаносаў; Расія)
1781 г. Адкрыта планета Уран (У. Гершэль; Англія)
1794 г. Устаноўлена касмічнае паходжанне метэарытаў (Э. Хладні; Германія)
1801 г. Адкрыта першая малая планета-астэроід Цэрэра (Дж. Піяцы; Італія)
1814-1817 гг. Апісаны лініі паглынання ў атмасферы Сонца і шэрага яркіх зорак (/. Фраўнгофер-, Германія)
1837-1839 гг. Упершыню вымерана адлегласць да зорак (б. Я. Струвэ, Расія; Ф. Бесель, Германія; Т. Гендэрсан, Англія)
1842 г. Адкрыццё эфекту Доплера (К. Доплер-, Аўстрыя)
201
Заканчэнне дадат. 2
Дата АДКРЫЦЦІ (KIM I ДЗЕ ЗРОБЛЕНЫ) 1 ПАДЗЕІ
1846 г. Адкрыта планета Нептун (У. Левер'е, Францыя; /. Гале, Германія)
1859-1862 гг. Адкрыты спектральны аналіз (Р. Бунзен, Г. Р. Кірхгоф', Германія)
1877 г. Створана тэорыя каметных форм (Ф. А. Брадзіхін; Расія)
1895 г. Упершыню эксперыментальна вызначана тэмпература Сонца (S. К. Цэраскг, Расія)
1905-1913 гг. Адкрыта заканамернасць у свеце зорак: дыяграма «спектр — свяцільнасць» (Э. Герцшпрунг, Данія; Г. Рэсел, ЗША)
1916 г. Створана агульная тэорыя адноснасці (А. Эйнштэйн; Германія)
1916-1918 гг. Створана тэорыя ўнутранай будовы зорак (А. Эдынгтан', Англія)
1922-1924 гг. Тэарэтычна абгрунтавана нестацыянарнасць Сусвету (A. А. Фрыдман; Расія)
1929 г. Адкрыта «чырвонае зрушэнне» ў спектрах галактык (Э. Хабл; ЗША)
1930 г. Адкрыта планета Плутон (К. Томба; ЗША)
1931 г. Адкрыта касмічнае радыёвыпрамяненне (К. Янскі; ЗША)
1937 г. Распрацавана тэорыя тэрмаядзерных рэакцый як крыніцы ўнутрызорнай энергіі (Г. Бетэ; ЗША)
1944 г. Апублікавана касмаганічная тэорыя паходжання Зямлі і планет (0. Ю. Шміт; Расія)
1951 г. Выяўлена радыёвыпрамяненне нейтральнага вадароду ў міжзорнай прасторы на хвалі 21 см (ЗША, Нідэрланды)
1960-1963 гг. Адкрыты квазары (М. Шміт; ЗША)
1965 г. Адкрыта рэліктавае радыёвыпрамяненне з тэмпературай 2,7 К (А. Пензіяс, Р. Вільсан', ЗША)
1967 г. Адкрыты пульсары — нейтронныя вярчальныя зоркі (Д. Бел, Э. Хьюіш; Англія), гіпотэзу аб існаванні якіх прапанаваў Л. Д. Ландау (СССР)
1974 г. Адкрыты рэнтгенаўскія пульсары (ЗША)
1987 г. Упершыню выяўлена нейтрына ад звышновай зоркі
1997 г. Выяўлены карычневыя карлікі — зоркі, якія маюць малую масу (каля 7 % сонечнай масы) і тэмпературу атмасферы, якая не перавышае 2000 К
wimir
202
ДАДАТАК 3
ДАДАЖІ
1. РУХОМАЯ КАРТА ЗОРНАГА НЕБА
Апісанне карты
1. Рухомая карта зорнага неба (гл. укладыш да падручніка) дазваляе вызначыць выгляд зорнага неба ў любы момант сутак адвольнага дня года, а таксама вырашыць шэраг практычных задач на ўмовы бачнасці нябесных свяціл. Рухомая карта складаецца з дзвюх дэталей: уласна карты і наклад-нога круга.
2. На карту нанесены самыя галоўныя сузор'і і Млечны Шлях. У цэнтры карты знаходзіцца паўночны полюс свету, побач з ім — Палярная зорка. Ад паўночнага полюса свету разыходзяцца лініі, якія абазначаюць кругі схілення. Каля асновы кожнага круга схілення стаіць лік, які абазначае .пра-мое ўзыходжанне (а), выражанае ў гадзінах.
3. Канцэнтрычныя акружнасці на карце паказваюць нябесныя пара-лелі, а лікі каля пунктаў іх перасячэння з нулявым (0гадз) і 12-гадзінным кругамі схілення паказваюць вуглавую адлегласць паміж нябеснымі па-ралелямі і нябесным экватарам, г. зн. іх схіленне (5), выражанае ў гра-дусах.
4. Трэцяя па адліку ад полюса свету акружнасць (з абазначэннем 0°) уяўляе сабой нябесны экватар, унутры якога размешчана паўночная ня-бесная паўсфера, а па-за ім — пояс паўднёвай нябеснай паўсферы да схілення -45°.
5. Экліптыка на карце паказана эксцэнтрычным авалам, які перасяка-ецца з нябесным экватарам у пунктах вясенняга СУ) і асенняга (—) раў-надзенства.
6. Уздоўж краю карты нанесены назвы месяцаў года і лімб дат.
7. Уздоўж краю накладнога круга нанесены гадзіны сутак па сярэднім сонечным часе. Авалы, нарысаваныя ўнутры круга, адносяцца да геагра-фічнай шыраты мясцовасці.
Падрыхтоўка карты да работы
1. Наклейце карту і накладны круг на тонкі кардон ці шчыльную па-перу.
2. Акуратна абрэжце аркушы з наклеенымі картай і накладным кру-гам уздоўж іх знешніх контураў. Атрымаюцца 2 дыскі.
3. У накладным крузе выражце адтуліну ўздоўж адной з замкну-тых ліній з вызначанай шыратой месца, дзе мяркуецца карыстацца кар-тай (<р = 40, 45, 50, ..., 65°). Напрыклад, з невялікай хібнасцю для Віцебска гэта будзе шырата 55°, а для Брэста і Гомеля — 50°.
4. Паміж пунктамі Пд і Пн накладнога круга нацягніце тонкую каляро-вую нітку, якая будзе сімвалізаваць мерыдыян.
5. Накладны круг з прарэзанай адтулінай канцэнтрычна накладзіце на карту. Рухомая карта зорнага неба гатовая да работы.
203
Работа з картай
1. Паварочвайце накладны круг на карце так, каб патрэбная вам гадзіна (гадзіны адзначаны ўздоўж краю накладнога круга) апынулася насупраць адпаведнай даты (месяцы і дні адзначаны ўздоўж краю зор-най карты).
2. У адтуліне накладнога круга будуць бачныя тыя сузор'і і зоркі, якія ў дадзены момант часу апынуцца над гарызонтам, прычым менавіта ў адз-начаных на карце напрамках і месцазнаходжаннях адносна гарызонта.
3. На самым контуры адтуліны паміж яго пунктамі Пд, У і Пн размес-цяцца зоркі, якія ўзыходзяць, а паміж пунктамі Пд, 3 і Пн — зоркі, якія заходзяць. Зоркі, закрытыя накладным кругам, у гэты момант не бачныя, таму што знаходзяцца пад гарызонтам.
4. Адпаведнасць паказанняў карты з карцінай зорнага неба, якая назіра-ецца, будзе больш поўнай, калі карту размясціць над сабой гарызантальна і накіраваць яе край з надпісам «поўнач» у бок паўночнага пункта гарызон-та. Калі ж карта ляжыць на стале, то трэба памятаць, што яна адлюстроў-вае размяшчэнне зорак, якія знаходзяцца ўверсе, і ў думках пераносіць іх відарысы на неба ў адпаведнасці з напрамкамі бакоў гарызонта.
5. Трэба памятаць, што сузор'і на карце выяўлены ў некалькі скажо-ным і расцягнутым выглядзе, з-за таго што нябесную сферу, як і зямны шар, нельга перанесці на паперу без скажэнняў.
2. КАРТА ЭКВАТАРЫЯЛЬНАГА ПОЯСА ЗОРНАГА НЕБА
Гэтая карта больш дэталёва адлюстроўвае тыя часткі зорнага неба, якія знаходзяцца паблізу ад нябеснага экватара (яго месцазнаходжанне адзначана па краях 0°) і праз якія пралягае бачны гадавы шлях Сонца па небе. На карце ён паказаны сінусаідальнай лініяй, якая перасякае ня-бесны экватар у пунктах вясенняга і асенняга раўнадзенства. Умоўныя абазначэнні даюцца асобна пад картай.
ДАДАТКІ
204
ДАДАТАК 4
ДАДАТКІ
ГЕАГРАФІЧНЫЯ КААРДЫНАТЫ ГАРАДОЎ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ
ГОРАД ШЫРАТА (пн. ш.) ДАЎГАТА (у. д.) ЧАСАВЫ ПОЯС
Мінск 53“ 54' 27° 33' Гадз 50, Зм 2
Баранавічы 53" 09' 26° 02' ]гадз 44JM 2
Бабруйск 53" 08' 29° 15' Гадз 57,0“ 2
Барысаў 54° 14' 28° 31' Гадз 54,1“ 2
Брэст 52" 06' 23° 42' Гадз 34,8М 2
Віцебск 55" 12' 30° 11' 2гадз 00,8“ 2
Гомель 52° 25' 31° 00' 2гадз 04,1“ 2
Гродна 53° 41' 23° 50' Гадз 35,3“ 2
Ліда 53° 53' 25° 17' 1гадз 41,1“ 2
Магілёў 53° 54' 30° 19' 2гадз 01,Зм 2
Мазыр 52° 08' 29° 16' Гадз 57,1“ 2
Маладзечна 54° 18' 26° 50' Гадз 47,3“ 2
Наваполацк 55° 32' 28° 37' Гадз 54,5“ 2
Орша 54° 30' 30° 26' 2гадз 01,7“ 2
Пінск 52° 07' 26° 07' ігадз 44 $м 2
Полацк 55° 29' 28° 47' Гадз 55,1“ 2
Рэчыца 52° 21' 30° 24' 2гадз 01,6М 2
Салігорск 52° 47' 27° 33' 1гадз 50,2м 2
Светлагорск 52° 39' 29° 43' 1гадз 58,9“ 2
Слуцк 53° 01' 27° 33' Гадз 50,2“ 2
ДАДАТКІ
205 ............
ДАДАТАК 5
НАЙБЛІЖЭЙШЫЯ ПОЎНЫЯ СОНЕЧНЫЯ I МЕСЯЦАВЫЯ ЗАЦЬМЕННІ
1. СОНЕЧНЫЯ ЗАЦЬМЕННІ
Дата ПРАЦЯГЛАСЦЬ ДЗЕ БУДУЦЬ НАЗІРАЦЦА
4 снеж. 2002 г. 4 мін 15 с Паўднёвая Афрыка, Індыйскі акіян, Аўстралія
23 ліст. 2003 г. 1 мін 57 с Антарктыда
8 крас. 2005 г. 0 мін 46 с Ціхі акіян, Паўднёвая Амерыка
29 сак. 2006 г. 4 мін 11 с Атлантычны акіян, Афрыка, Паўночны Каўказ, Казахстан, Паўднёва-Заходняя Сібір
1 жн. 2008 г. 2 мін 30 с Паўночны Ледавіты акіян, Заходняя Сібір, Кітай
22 ліп. 2009 г. 6 мін 44 с Індыя, Кітай, Ціхі акіян
11 ліп. 2010 г. 5 мін 25 с Ціхі акіян, поўдзень Паўднёвай Амерыкі
13 ліст. 2012 г. 4 мін 06 с Поўнач Аўстраліі, Ціхі акіян
3 ліст. 2013 г. 1 мін 44 с Атлантычны акіян, Цэнтральная Афрыка
20 сак. 2015 г. 2 мін 50 с Атлантычны акіян, Шпіцберген, Паўночны Ледавіты акіян
9 сак. 2016 г. 4 мін 14 с Інданезія, Ціхі акіян
21 жн. 2017 г. 2 мін 24 с Ціхі акіян, Паўночная Амерыка, Атлантычны акіян
2 ліп. 2019 г. 4 мін 37 с Ціхі акіян, Паўднёвая Амерыка
14 снеж. 2020 г. 2 мін 14 с Ціхі акіян, Паўднёвая Амерыка, Атлантычны акіян
4 снеж. 2021 г. 1 мін 54 с Антарктыда
20 крас. 2023 г. 1 мін 20 с Індыйскі акіян, Інданезія, Ціхі акіян
КНІГІ ОНЛАЙН
