Астраномія
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 224с.
Мінск 2003
8 крас. 2024 г. 4 мін 32 с Ціхі акіян, Паўночная Амерыка, Атлантычны акіян
12 жн. 2026 г. 2 мін 21 с Грэнландыя, Атлантычны акіян, Іспанія
2 жн. 2027 г. 6 мін 27 с Атлантычны акіян, Гібралтар, поўнач Афрыкі, Аравія, Індыйскі акіян
22 ліп. 2028 г. 5 мін 14 с Індыйскі акіян, Аўстралія, Новая Зеландыя
25 ліст. 2030 г. 3 мін 47 с Поўдзень Афрыкі, Індыйскі акіян, Аўстралія
206
ДАДАТКІ
2. МЕСЯЦАВЫЯ ЗАЦЬМЕННІ
ДАТА СУСВЕТНЫ ЧАС УСТУПЛЕННЯ ВЫХАДУ МЕСЯЦА ДЗЕ БУДУЦЬ НАЗІ₽А^А МЕСЯЦА Ў ПАЎЦЕНЬ 3 ПАЎЦЕНЮ
16 мая 2003 г. 01 гадз 05 мін 21 с 06 гадз 14 мін 50 с У заходніх раёнах Расіі і Беларусі бачны толькі самыя пачатковыя фазы зацьмення
8—9 ліст. 2003 г. 22 гадз 15 мін 08 с 04 гадз 21 мін 53 с Пачатковыя фазы бачныя на ўсёй тэрыторыі Расіі, акрамя Усходняй Сібіры. Заключныя фазы можна назіраць у заходніх і цэнтральных раёнах Расіі і Беларусі
4 мая 2004 г. 17 гадз 50 мін 47 с 23 гадз 09 мін 27 с Пачатковыя фазы бачныя на ўсёй тэрыторыі Расіі і Беларусі, акрамя Крайняй Поўначы і Паўночна-Усходняй Сібіры. Заключныя фазы можна назіраць у еўрапейскай частцы Расіі і ў Беларусі
28 кастр. 2004 г. 00 гадз 05 мін 32 с 06 гадз 02 мін 38 с Пачатковыя фазы бачныя ў еўрапейскай частцы Расіі, у Беларусі і ў Заходняй Сібіры. Заключныя фазы можна назіраць на Чукоцкім паўвостраве
3—4 сак. 2007 г. 20 гадз 16 мін 21 с 02 гадз 25 мін 17 с Пачатковыя фазы бачныя на ўсёй тэрыторыі Расіі і Беларусі, акрамя паўночнага ўсходу. Заключныя фазы можна назіраць толькі ў еўрапейскай частцы Расіі і Беларусі
28 жн. 2007 г. 07 гадз 52 мін 05 с 13 гадз 22 мін 20 с Пачатковыя фазы бачныя толькі на Чукотцы. За-ключныя фазы можна назіраць ва Усходняй Сібіры
21 лют. 2008 г. 00 гадз 34 мін 51 с 06 гадз 17 мін 06 с Пачатковыя фазы бачныя ў еўрапейскай частцы Расіі, у Беларусі і Заходняй Сібіры. Заключныя фазы можна назіраць на Чукоцкім паўвостраве
21 снеж. 2010 г. 05 гадз 27 мін 37 с 11 гадз 05 мін 56 с Пачатковыя фазы бачныя на поўначы Расіі. Заключныя фазы можна назіраць па ўсёй Сібіры і на поўначы еўрапейскай часткі Расіі
15 чэрв. 2011 г. 17 гадз 22 мін 57 с 23 гадз 02 мін 05 с Пачатковыя фазы бачныя на ўсёй тэрыторыі Расіі, акрамя захаду, поўначы і паўночнага ўсходу. Заключныя фазы можна назіраць у еўрапейскай частцы Расіі (акрамя поўначы і паўночнага ўсходу) і Беларусі
10 снеж. 2011 г. 11 гадз 31 мін 42 с 17 гадз 31 мін 34 с Пачатковыя фазы бачныя на поўначы і ўсходзе еўрапейскай часткі Расіі і з усёй Сібіры. Заключныя фазы можна назіраць з усёй тэрыторыі Расіі і Беларусі
207
ДАДАТАК 6
НАЙВАЖНЕЙШЫЯ ЭТАПЫ Ў АСВАЕННІ КАСМІЧНАЙ ПРАСТОРЫ
Дата ПАДЗЕЯ
4 кастр. 1957 г. Запуск першага штучнага спадарожніка Зямлі (СССР)
13 верас. 1959 г. Упершыню КА' «Месяц-2» дасягнуў паверхні Месяца (СССР)
7 кастр. 1959 г. Упершыню перададзены на Зямлю здымкі адваротнага боку Месяца КА «Месяц-3»
1960 г. Створаны першая карта адваротнага боку Месяца і першы ў свеце глобус Месяца пад кіраўніцтвам Ю. Н. Ліпскагд (СССР)
12 крас. 1961 г. Першы палёт чалавека ў касмічную прастору (Ю. А. Гагарын, КК2 «Усход»; СССР)
18 сак. 1965 г. Першы выхад чалавека ў адкрыты космас (А.А. Леонаў, КК «Узыход-2»; СССР)
15 ліп. 1965 г. Атрыманы першыя фатаграфіі Марса з блізкай адлегласці (АМС3 «Марынер-4»; ЗША)
3 лют. 1966 г. Першая мяккая пасадка на паверхню Месяца («Месяц-9»; СССР)
18 кастр. 1967 г. Першае даследаванне атмасферы Венеры са спускальнага апарата «Венера-4» (СССР)
21—24 снеж. 1968 г. Першы аблёт Месяца чалавекам (Ф. Борман, Дж. Ловел, А. Андэрс, КК «Апалон-8»; ЗША)
21 ліп. 1969 г. Першая пасадка чалавека на Месяц з выхадам на месяцавую паверхню (Н. Армстранг, Э. Олдрын, КК «Апалон-11»; ЗША)
15 снеж. 1970 г. Першая мяккая пасадка на паверхню Венеры (АМС «Венера-7»; СССР)
2 снеж. 1971 г. Першая мяккая пасадка на паверхню Марса (АМС «Марс-3»; СССР)
11 снеж. 1973 г. Атрыманы першыя фатаграфіі Юпітэра : яго спадарожнікаў з блізкай адлегласці (АМС «Піянер-10»; ЗША)
16—18 снеж. 1973 г. Першы беларускі касманаўт П. 1. Клімук здзейсніў палёт на КК «Саюз-13» (усяго выканаў 3 палёты агульнай працягласцю 78 сут 18 гадз 18 мін 42 с; СССР)
29-30 сак. 1974 г. Першыя даследаванні Меркурыя з пралётнай траекторыі (КА «Марынер-10»; ЗША)
ДАДАІКІ
208
Заканчэнне дадат. 6
ДАДДІКІ
ДАТА ПАДЗЕЯ
20 ліп. і 4 верас. 1976 г. Першыя эксперыменты па пошуку жыцця на Марсе (АМС «Вікінг-1» і «Вікінг-2»; ЗША)
9-11 кастр. 1977 г. Беларускі касманаўт У. В. Кавалёнак здзейсніў палёт на КК «Саюз-25» (усяго выканаў 3 палёты агульнай працягласцю 216 сут 9 гадз 9 мін 40 с; СССР)
1 верас. 1979 г. Атрыманы першыя фатаграфіі Сатурна і яго спадарожнікаў з блізкай адлегласці (АМС «Піянер-11»; ЗША)
6—9 сак. 1986 г. Атрыманы першыя фатаграфіі ядра каметы Галея («Вега-1» і «Вега-2»; СССР)
Студз. 1986 г. Атрыманы першыя фатаграфіі Урана і яго спадарожнікаў з пралётнай траекторыі (АМС «Вояджэр-2»; ЗША)
Жн. 1989 г. Атрыманы першыя фатаграфіі Нептуна і спадарожнікаў з блізкай адлегласці (АМС «Вояджэр-2»; ЗША)
24 крас. 1990 г. Выведзены на арбіту штучны спадарожнік Зямлі з аптычным Касмічным тэлескопам Хабла (КТХ; ЗША) дыяметрам 2,4 м
29 кастр. 1991 г. Атрыманы першыя фатаграфіі астэроіда Гаспра з блізкай адлегласці (АМС «Галілео»; ЗША)
12 лют. 2000 г. Першая пасадка KA «NEAR» на астэроід Эрас (ЗША)
Заўвагі: ’КА — касмічны апарат.
2КК — касмічны карабель.
3АМС — аўтаматычная міжпланетная станцыя.
209
.......I
ДАДАТАК 7
ДЫНАМІЧНЫЯ ХАРАКТАРЫСТЫК 1 ПЛАНЕТ
ПАРАМЕТРЫ ’Х о. X п ПЛАНЕТЫ X X X >» X О ►—
? X 2 X
Сярэдняя адлегласць да Сонца, а. а. 0,387 0,723 1,000 1,524 5,203 9,54 19,18 30,1 39,4
Сідэрычны перыяд 88,0 224,7 365,26 687,0 11,86 29,46 84,0 164,8 247,7
абарачэння 'У’ сут сут сут года года года года года
Сінадычны перыяд абарачэння, сут 115,9 583,9 — 779,9 398,9 378,1 369,7 367,5 366,7
Эксцэнтрысітэт арбіты 0,207 0,0067 0,0167 0,0934 0,0484 0,0557 0,0471 0,0087 0,247
Нахіл арбіты да экліптыкі 7'01' 3’24' Г51' Г18' 2 29' 0’46' 146' 17’08'
ДАДАТКІ
ФІЗІЧНЫЯ ХАРАКТАРЫСТЫКІ ПЛАНЕТ
ПАРАМЕТРЫ 'X X co ПЛАНЕТЫ X с X X О с
w м co X 2 X >» »— X О.
Маса (у параўнанні з масай Зямлі) 0,055 0,816 1,000 0,107 318 95,1 14,6 17,2 0,0024
Радыус, км 2439 6051 6378 3393 71400 60400 24300 25050 1151
Сярэдняя шчыльнасць, ХІ03 кг/м3 5,4 5,2 5,5 3,9 1,3 0,7 1.6 1,7 2,0
Перыяд вярчэння 58,8 243 23 гадз 24 гадз 9гадз 10 гадз 17 гадз 16гадз 6,4
сут сут 56 мін 37 мін 50 мін 14 мін 14 мін 7 мін сут
Нахіл экватара да плоскасці 7° 3’24' 23“26' 25"12' 3-07' 26=45' 82- 29’ 118"
Колькасць вядомых спадарожнікаў — 1 2 28 30 31 8 1
210
ДАДАТАК 8
ДАДАТКІ
ХІМІЧНЫ САСТАЎ АТМАСФЕР ПЛАНЕТ ЗЯМНОЙ ГРУПЫ, %
ПЛАНЕТА
НАЗВА ГАЗУ
ВЕНЕРА зямля МАРС
со2 96,5 0,03 95
3,5 78 2,5
°2 10’ 25 0,1
Аг 1,5-10-' 0,9 1,5
Сярэдняя малекулярная маса, г/моль 43,5 28,8 43,5
211
ДАДАТАК 9
ДАДАТКІ
ДАВЕДАЧНЫЯ ДАНЫЯ АБ ЗЯМЛІ
ПАРАМЕТРЫ ВЕЛІЧЫНЯ
Экватарыяльны радыус, км 6378,140
Палярны радыус, км 6356,755
Сярэдні радыус, км 6371,004
Паверхня Зямлі, км2 5,0949 ■ 108
Паверхня сушы, % 29,2
Водная паверхня, % 70,8
Маса Зямлі, кг 5,973 1024
Маса вады ва ўсіх яе формах, кг 1,43 ■ 102'
Маса атмасферы Зямлі, кг 5,158 10’8
Лінейная скорасць пункта экватара, м/с 465,12
Сярэдняя скорасць руху Зямлі па арбіце, км/с 29,765
Паскарэнне сілы цяжару на Зямлі (на шыраце 45°), м/с2
9,806
212
ДАДАТКІ
ДАВЕДАЧНЫЯ ДАНЫЯ АБ МЕСЯЦЫ ДАДАТАК 10
ПАРАМЕТРЫ ВЕЛІЧЫНЯ
Мінімальная адлегласць ад Зямлі, км 356 410
Максімальная адлегласць ад Зямлі, км 406 740
Сярэдняя адлегласць ад Зямлі, км 384 400
Эксцэнтрысітэт арбіты 0,0549
Нахіл плоскасці арбіты да экліптыкі 5'08'43"
Перыяд абарачэння па арбіце, сут 27,32
Перыядычнасць змен фаз Месяца, сут 29,53
Сярэдні вуглавы радыус Месяца 15'33"
Маса, кг 7,35 10“
Сярэдняя шчыльнасць, кг/м3 3340
Паскарэнне сілы цяжару, м/с2 1,62
Другая касмічная скорасць, км/с 2,38
Максімальная тэмпература днём, °C +130
Мінімальная тэмпература ноччу, °C -170
Асветленасць ад поўнага Месяца на зямной паверхні, лк 0,25
Асветленасць ад поўнай Зямлі на месяцавай паверхні, лк 16
Сярэдняя адбівальная здольнасць ад усёй месяцавай паверхні, % 12,44
Адбівальная здольнасць мацерыковых зон, % 13,44
Адбівальная здольнасць марскіх зон, % 7,30
Агульная плошча паверхні Месяца, км2 3,8 10'
Плошча мораў на ўсёй паверхні, % 16,9
Плошча мораў на бачным баку, % 31,2
Плошча паверхні, якую можна назіраць у выніку лібрацыі, %
59
213
ДАДАТАК 11
АРБІТАЛЬНЫЯ ХАРАКТАРЫСТЫКІ АСТЭРОІДАЎ, НАЗВЫ ЯКІХ ЗВЯЗАНЫ 3 РЭСПУБЛІКАЙ БЕЛАРУСЬ
IMAVtfVtf
5 о ж Е W о 5 СО 03 о 03 05 " 2 < X _ о ш X tarn < 11 X X ПАХОДЖАННЕ НАЗВЫ
5 X X
807 Цэраскія 10,6 3,019 0,060 11,3 27 Названы ў гонар астранома В. К. Цэраскага, які нарадзіўся ў г. Слуцку Мінскай вобл.
1167 Дубяга 9,9 3,404 0,077 6,3 17 Названы ў гонар астраномаў Дз. I. Дубягі і А. Дз. Дубягі (бацька і сын). Дзмітрый Іванавіч нарадзіўся ў с. Соіна Мсціслаўскага павета (цяпер Магілёўская вобл.)
1734 Жангаловіч 11,4 2,780 0,231 8,34 17 Названы ў гонар астранома I. Д. Жангало-віча, які нарадзіўся ў г. Гродне
1861 Каменскі 11,8 3,017 0,070 10,5 Названы ў гонар прафесара астраноміі Варшаўскага універсітэта М. Камен-скага, які нарадзіўся ў Магілёўскай губерні
1959 Карбышаў 12,7 2,315 0,134 6,2 Названы ў гонар генерал-лейтэнанта інжынерных войскаў Дз. М. Карбышава. Пад яго кіраўніцтвам была рэканструя-вана Брэсцкая крэпасць. Пачатак вайны сустрэў у г. Гродне. Загінуў у фашысцкім палоне ў 1945 г.
2108 Ота Шміт 11,5 2,436 0,006 10,8 16 Названы ў гонар вядомага вучонага О. Ю. Шміта, які нарадзіўся ў г. Магілёве
2132 Жукаў 11,2 2,780 0,082 2,1 Названы ў гонар палкаводца Г. К. Жукава, які каардынаваў узаемадзеянне франтоў пры вызваленні Беларусі ад фашысцкіх захопнікаў у 1944 г.
2170 Беларусь 13,5 2,405 0,181 2,08 Названы ў гонар Беларускай ССР. Адкрыты на Крымскай астрафізічнай абсерваторыі ў 1971 г.
2251 Ціхаў 11,6 2,710 0,149 7,44 16 Названы ў гонар астранома Г. А. Ціхава, які нарадзіўся ў мястэчку Смалявічы пад Мінскам
2296 Хатынь 11,4 3,183 0,166 1,25 Увекавечвае памяць жыхароў в. Хатынь Мінскай вобл. і іншых беларускіх сёл, знішчаных фашыстамі разам з насельніцтвам у 1941—1944 гг.
КНІГІ ОНЛАЙН
