КНІГІ ОНЛАЙН

Беларускія фэстывалі й выстаўкі ў Нью Джэрзі

Янка Запруднік

Выдавец: Беларускі Інстытут Навукі й Мастацтва

Памер: 219с.

Нью Йорк 2013

71.69 МБ

The artistic approach to information dissemination has numerous

advantages over the “academic-bookish” method. It immediately reaches large audiences and crowds, it stimulates almost instantaneous reaction in the media, it is repeatable and it generates numerous “infor­mants.” In fact, each singer, dancer, etc., becomes a Belarus informant. And, their audiences, to a lesser degree, also become informants.
Certainly children and grandchildren of the original performers, depicted in the book, having this illustrious volume in hand, can tell their peers, neighbors and friends about Belarus and their forefathers. Through this book, the original vehicles the performers and shows live on.
The personal contacts, which this book memorializes and facili­tates, are important and very lasting. From my own involvement in Belarusica, I must share a story which highlights the people-to-people approach. While working on the New York City Encyclopedia (1995), one of the editors, Dr. Peter Eisenstadt, noticed that there was no name “Belarusians” under the rubric “Ethnic groups.” This must be an over­sight, commented Dr. Eisenstadt, for I definitely know that there are Belarusians in the city my immediate boss at the New York Public Library (meaning V. K.) was a Belarusian-American (Peter Eisenstadt worked for several years at the NYPL). He called me, and an article on Belarusians for the NYC Encyclopedia was secured and authored by V. K. in the first edition and by Liavon Yurevich in the 2010 edition. So much for the personal contacts.
In addition to being a quality reference tool on Belarusian post WW-1I showmanship in the United States, this pictorial volume is cer­tainly an excellent piece of memorabilia for family archives: an array of photographs will remind younger family members about their par­ents and grandparents as folk-dancers and singers. It is entirely possi­ble and desirable that the publication will inspire younger generations to do a similar deed for Belarus.
Dr. Jan Zaprudnik reflects at the end of his concluding remarks that stage activities contributed to an understanding of the political aspirations of the Belarusian nation to achieve an independent Belarusian Democratic State. I totally concur with such a view and, on my part, will say the following: I hope that the new wave/waves of immigrants from Belarus will follow in the footsteps of their predeces­sors be informants about Belarus in these United States of America.
Vitaut Kipel
ПРА БЕЛАРУСЬ СА СЦЭНЫ, НА ВЫСТАЎЦЫ Уводнае слова
Калі ў Злучаных Штатах Амэрыкі ў 1923 годзе ў горадзе Чыкага адбыўся арганізацыйна-ўстаноўчы зьезд беларускіх эмігрантаў, на якім была заснаваная Беларуска-Амэрыканская Нацыянальная Асацыяцыя першая масавая беларуская арганізацыя ў ЗША, заключнай часткай зьезду быў канцэрт, які прайшоў зь вялікім посьпехам. Вывучаючы беларускую эміграцыю ў Амэрыцы, мне даводзілася бачыць у архівах праграмкі канцэртаў з 1920 і 1928 гадоў. Прыпушчаю, што тагачасныя беларускія лідэры ў Амэрыцы Язэп Варонка, Антон і Янка Чарапукі, Сьцяпан Бубешка й іншыя разумелі важнасьць беларускай эстрады, як спосабу інфармаваньня пра Беларусь, пісалі аб гэтым у друку, аднак у той пэрыяд не хапала мастацка-музычных сілаў, каб разгарнуць канцэртную дзейнасьць.
Карэнным чынам зьмянілася сытуацыя ў лепшы бок, калі па Другой сусьветнай вайне пачалі прыяжджаць у Амэрыку імігранты новае хвалі. Былі гэта сьведамыя беларусы, перакананыя антыкамуністы, апантаныя ідэяй інфармаваць сьвет пра паняволеную Беларусь. Часта, толькі ступіўшы на бераг з карабля, не ўладкаваўшыся з працай, жыльлём, яны засноўвалі свае арганізацыі, знаходзілі ў грамадзкіх памешканьнях месца для танцавальных гурткоў, хораў, каб пасьпець выступіць на “інтэрнацыянальных” фэстывалях “ад Беларусі”. Бытавыя справы былі для іх, здаецца, другараднымі, а на першым пляне стаяла “беларуская справа”. Бясспрэчна, яны тыя з паваеннае хвалі іміграцыі былі інакшыя ад землякоў-папярэднікаў: яны былі незалежнікамі.
Пра беларускую рэпрэзэнтацыйную дзейнасыць у Амэрыцы якраз тае паваеннае хвалі іміграцыі перад Вамі, чытач, і новая кніга. Ініцыятар-стваральнік публікацыі, др. Ян Запруднік, ведамы як гісторык, беларусавед, журналіст, аўтар сотняў аналітычных артыкулаў, улучна з допісамі ў “Нью Ёрк Таймс”, рэпартажоў, аўтар вызначальных кнігаў пра Беларусь — Belarus at a Crossroads in History (1993), Historical Dictionary of Belarus (1998, 2007) y гэтай публікацыі дакумэнтуе й ацэньвае эстраднавыставачную дзейнасьць беларусаў-амэрыканцаў як адной зь вядучых акцыяў у пашырэньні інфармацыі пра Беларусь сярод амэрыканцаў.
Відавочна, што гэтая кніга-альбом (тэрмін абаснованы й цал-
л
At
XVI
кам адпаведны) важная, піянэрская праца зь некалькіх гледзішчаў. Па-першае, візуальна-фатаграфічна дакумэнтуецца дзейнасьць мастацкіх калектываў, хораў ды танцавальных гурткоў з сотнямі ўдзельнікаў у нацыянальных строях пры цудоўных стэндах-стоішчах у розных мясьцінах рэгіёну найбольшае канцэнтрацыі паваенных беларускіх эмігрантаў, а таксама нашчадкаў ранейшых прыбыльцаў зь Беларусі ў ЗША. Быў гэта пэрыяд 1960-я 1970-я гады калі ў штаце Нью Джэрзі дзеілі чатыры беларускія прываслаўныя прыходы. Па-другое, альбом гэты выдатны даведнік як для амэрыканскіх публічных бібліятэкаў, гэтак і для сямейных збораў-архіваў, дзе маладзейшыя змогуць паглядзець, прыпомніць або даведацца пра татаў-мамаў, а часам і дзядоў-бабак, калі тыя сьпявалі, танцавалі на сцэнах тэатраў, у каледжах, парках, на фэстывалях, ушаноўваючы й амэрыканскую культуру, і беларускую, пашыраючы пры гэтым шчодра інфармацыю пра Беларусь.
Меў аўтар, мой сябар зь юнацкіх гадоў, яшчэ й іншую думку, якую я горача-горача вітаю, а менавіта каб гэтая кніга паслужыла стымулам да працы навейшым імігрантам зь Беларусі, сёньняшнім уцекачам ад лукашэнкаўскага зацісканьня свабоды й нацыянальнае культуры ў Беларусі. А пажваўленьне беларускае культурнае дзейнасьці ў Злучаных Штатах зусім магчымае. Ёсьць сярод новых імігрантаў ці мала й артыстаў, і сьпевакоў, і музыкаў, і мастакоў, і патэнцыяльных арганізатараў. Патрэбная толькі ініцыятыва, жаданьне, высілак і адказнасьць сумленьня перад краінай, у якой вытокі роду. Амэрыка край свабоды, тут няма ні гаркамаў, ні райкамаў, ні чыноўніцкай “апекі” тут рабі сам. Адчувай патрэбу перад самім сабой, а суродзічы сьвяткаваць прыдуць.З майго дасьведчаньня ў справе дакумэнтаваньня гісторыі беларускіх імігрантаў у ЗША прыпамінаецца такое. Робячы ў 1972 годзе інтэрв’ю з Аляксандрам Калоткам ён эміграваў з Наваградчыны у 1908 годзе я пачуў ад яго такое:
“Калі я пасьля побыту-агляду на Эліскім абтоку (Ellis Island) прыехаў у горад Ньюўарк у штаце Нью Джэрзі ды папытаўся, як мог, паліцыянта, як мне дабрацца да раёну, дзе жывуць землякі, то паліцыянт, падбіраючы ангельскія словы, адказаў мне прыблізна так: прайдзі па вуліцы кварталаў зь дзесяць і прыслухоўвайся. Як пачуеш сьпеў, дык там і жывуць твае землякі.” Мяркую, што любоў да сьпеву, як у тых землякоў у Ньюўарку, так і ў сёньняшніх імігрантаў можа быць і ў нашых генах, што будзе гарантам будучым хорам, калі знойдуцца энтузіясты-арганізатары.
Заключнае слова ў сваёй новай кнізе др. Ян Запруднік заканчвае
выказваньнем думкі, што, магчыма, мастацка-эстрадная дзейнасьць беларускіх эмігрантаў у ЗША паўплывала, разам зь іншымі фактарамі, на зразуменьне амэрыканскімі палітыкамі жаданьня беларускай нацыі стварыць сваю незалежную дэмакратычную
дзяржаву.
Я асабіста вельмі прыхільны да пазытыўнага пагляду на такое выказваньне. Маючы частавата дачыненьне з палітыкамі на розных узроўнях, я адчуваў, як вырабляліся пагляды на Беларусь пад узьдзеяньнем беларусаў-амэрыканцаў. Прыпамінаецца такое: калі ў 1972 годзе Прэзыдэнт Рычард Ніксан толькі што выйшаў пераможцам на выбарах, у Белым Доме адбылося прыняцьцё для актывістаў выбарчае кампаніі. Запрасілі туды й мяне разам з Зорай, маёй жонкай, бо я быў моцна ўцягнуты ў перадвыбарчую дзейнасьць. Калі нас знаёмілі з Прэзыдэнтам Ніксанам як прадстаўнікоў беларускай дыяспары, то, стаяўшы за намі, Джордж Буш старэйшы тады амэрыканскі амбасадар у ААН шапнуў нам, што хоча з намі пазнаёміцца, пагаварыць. Ясна, мы згадзіліся й правялі ладна часу ў гутарках. I тады ў Белым Доме, і ў пазьнейшых сустрэчах мова ішла заўсёды пра Беларусь: амэрыканскі палітык быў зацікаўлены ў беларускім гледзішчы на стан рэчаў. Ды што мне асабліва запамяталася, дык гэта Бушава зацікаўленьне беларускім пытаньнем, калі ён, быўшы кандыдатам у прэзыдэнты, на сустрэчы ў Кліўлендзе пры беларускім стэндзе ў выставачнай галерэі “Аркейд” (Arcade), ізноў дэтальна распытваў пра Беларусь. Паўтаруся: думка Яна напэўна правільная: беларуская мастацка-выставачная дзейнасьць у ЗША дапамагла Беламу Дому зразумець імкненьні беларускай нацыі да дзяржаўнай незалежнасьці.
Заканчваючы гэтае ўводнае слова, мне прыемна ўсьведамляць, што яшчэ адна дзялянка беларускай дзейнасьці ў ЗША задакумэнтаваная ды, спадзяюся, станецца стымулам для далейшае
XVIII
Design by Caslau Budzka Апрацаваў узор Часлаў Будзька

BELARUSIAN FESTIVALS &
EXHIBITIONS IN NEW JERSEY
Political information Through the Language of Art (1948 2011j
This book is bilingual. However, the English and Belarusian texts, although parallel in content, are not identical.
Note on spelling of the key word Belarus: In the past, the name of the country, BELARUS (adjective, Belarusian, with one s), had been spelled in different ways: Byelorussia, Belorussia, or Bielarus. To dimin­ish confusion, I have unified the spelling by using the contemporary form — Belarus, Belarusian — in excerpts where it was used in previous forms (with the exception of bibliographic titles).
^ratifu^e
Numerous people contributed in different ways towards the collabora­tive effort in preparation of this book. This help came in the forms of memories passed, pictorial history as well as technical and editing support.
In preparation of this book I used the ample recollections and archival assemblage of my wife, Nadja Zaprudnik (maiden name Rahalewicz, and formerly Kudasow). Information, documents and photographs were also provided by Vitaut Kipel, Irene Rahalewicz Dutko, Nicholas Dutko, Alla Orsa-Romano, Natalia Gemat (Rusak), Luda Grant (Rusak), Vera Zaprudnik, Alex and Nina Silwanowicz, Helen King (Silwanowicz), Liza Litarowich, Rev. Ihar Labatsevich, Nadzia Zankavich, and Barys Daniluk. Irene Dutko, Vera Zaprudnik, Natalia Rusak, Thomas Sheridan, Ihar Kazak, Thomas E. Bird, Tamara Warancow and Robert Cupryk con­tributed to the editing of the English-language part of the book. Andrus Padleski helped in transferring the Belarusian-language part of the book into publishing software for formatting. The book layout, design, and for­matting were done by Nicholas Dutko and Irene Dutko.