Гендэрная пралематыка ў паэме Якуба Коласа “Новая Зямля” і ў творах Ё.В. Гётэ, Ф Шылера, і Г. Гэйнэ
Валянціна Выхота
Выдавец: Энцыклапедыкс
Памер: 32с.
Мінск 2002
Загнаўшы ў хлеў на месца статка,
Насеўся Ўладзя на аладкі, Шпурнуўшы лапці і анучы Сярод двара ў пясок сыпучы;
Іх маці зараз падабрала,
Нічога сыну не сказала,
Пайшла ў крыніцы спаласнула,
Сушыцца ўскінула на шула. [16; 18]
Паспачувала маці пастуху. Hi яму, ні яго статку не было спасу ад авадней.
I Маргарыта даглядае сваю немаўля-сястрычку:
Des Kieinen Wiege stand zu Nacht
An meinem Bett: es durfte kaum sich regen, War ich erwacht;
Bald mu₽t’ ich's tranken, bald es zu mir legen, Bald, wenn’s nicht schwieg, vom Bett aufstehn Und tanzelnd in der Kammer auf- und niedergehn, Und fruh am Tage schon am Waschtrog stehn. [4; 592]
Пастаўлю я паблізку
Ўзбоч сябе калыску:
Паварухнецца - я ўстаю,
Кладу дзіця ў пасцель сваю,
Кармлю і ціха калышу,
Альбо ад вечара да ранку, Калі не спіць яно, нашу, Спяваю калыханку
I кожны рух бяру на вочы, А раніцою - зноў за ночвы, [13; 261 -262]
Нагадаем клопаты маці паэта:
Mein liebes Kind! und wirst du auch
Recht sorgsam gepflegt in der Fremde? [5; 349]
13
- Ці даглядаюць там цябе?
Скажы мне шчыра, дзеткі. [12; 1891
Спасылаючыся на кнігу Фрыдан, апублікаваную 30 гадоў назад, Шон Берн указвае, што асноўная праблема складаецца ў тым, што жанчыны ў асноўным абслугоўваюць патрэбы іншых [10; 124], Месца яе «у домашнего очага». быць «храннтельннцей домашнего очага» [10; 124],
«Печ» - гэта месца жанчыны, дзе яна можа нешта параіць мужу адносна паводзін з «Рачком»;
А трэба, часам,агрызнуцца,
Бо так і будзеш заўжды гнуцца. [16; 100]
Але муж яе падсякае:
- Ого! ты смела каля печы. [16; 100]
А яму, кармільцу, разам з сям’ёй не будзе дзе дзецца пасля жончынай парады. Выраз гэты фігуральны.
У значэнні хатняга ачага як сімвала роднага дому, сям’і выступае слова «пячура» [19; 312], а яго захавальніцай «надаеданая кабета» - жонка:
He людская твая натура,
He пахне дом свой і пячура. [16; 115]
Супаставім рэпліку Мефістофеля:
Mephistopheles.
Das Spruchwort sagt: Ein eigner Herd,
Ein braves Weib sind Gold und Perlen wert. [4; 593]
Мефістофель.
Скажу вам шчыра: жонка й печ -
Найдаражэйшая на свеце рэч. [13; 262]
Працягнем выказванне Ганны:
Абы гарэлка на прымеце -
Ты ўсё гатоў забыць на свеце! [16; 115]
14
Марта з трагедыі Ё. В. Гётэ «Фауст» скардзіцца Мефістофелю, што муж яе любіў вандроўніцтва і чужое віно:
Er liebte nur das allzuviele Wandern,
Und fremde Weiber, und fremde Wein,
Und das verfiuchte Wurfelspiel. [4; 586]
A мой ла свеце швэндаўся чагосці,
Любіў чужое піць віно,
Чужых жанок і гульні ў косці. [13; 255]
Нейкі жаль поўняць сэрца чытача радкі песні, якую госці праспявалі на адыход з «мядовага» банкету:
А нашага бацькі ўсё няма - гуляе
I пра сваю хату, пра дзяцей не дбае. [16; 144]
Толькі пасля прачытання і больш, чым прачытання, кнігі Шон Берн, я звярнула ўвагу на паводзіны мужчын, што тычыцца водкі, гарэлкі; на тую лексіку, якая ўжываецца ў кантэксце з гэтымі словамі. Заўважана было 110 слоў. Большасць кантэкстаў, у якіх водку п’юць:
П’юць:
Міхал куляе чарку гожа... [16; 137]
Прымушаюць піць:
- Пі!.. не люблю цябе, маруду! [16; 140]
Пілі:
Але піў чарку ў чарку з імі. [16; 140]
• Для даведкі:
44 44 45 46 46 47 48 51 51 51 51 52 52 52 79 81 82 82 104 106 107 107
113 114 115 115 120 120 120 121 132 133 133 134 135 136 136 137 137
137 137 137 137 137 138 138 138 138 138 138 138 138 138 138 138 138
138 138 139 139 139 139 139 139 139 140 140 140 140 140 140 140 142
142 143 144 150 169 205 213 213 213 227 227 238 238 238 238 238 238
238 251 251 251 251 251 251 288 288 293 293 297 297 299 317 317 317
317 336 339
15
I ап’янелі:
-Ой, я ж п’янею вельмі хутка! [16; 139]
I ўсё пачынаецца ад Ergo bibamus! [4; 73] (А таму выпем!) Цікава, як апісваецца гарэлка ў паэме. Прыязджае Кадушка-Зося і: Глядзіць бутэлька з яе клумка [16; 133]
Дзіўная ўласцівасць бутэлькі! Уласцівасць бутэлькі падкрэсліваюць Алесь і Костусь:
-Там, брат, гарэлка-весялуха. [16; 133]
Далей даецца падбор урыўкаў з паэмы, у якіх малюецца вельмі спрыяльнае стаўленне да гэтага напою.
Антось у ход пусціў далоні
I коркі спрытна выбівае -
Так, што здзіўленне выклікае. [16; 136]
Стаяць, як біскупы, бутэлі, I ласа ўсе на іх глядзелі. [16; 136]
Бутэлька выпіта; другая,
Як бачыш, месца заступае, А госці вокрыкам здзіўлення
Яе вітаюць тут з’яўленне. [16; 138]
Гарэлка, радасць-верялуха
Прыемна булькае да вуха
I гэтак вочы прыцягае,
Ну, як каханка маладая! [16; 213]
А нашча чарачку кульнуць -
Усё адно, што ў рай зірнуць. [16; 317]
Ў камору маці тут тралюе, Нясе прынадную бутэльку. [16; 251]
А «вудка» больш развесяляе... [16; 238]
16
Hi ў каго з гасцей, мужчын «мядовага» банкету не знайшлося слова падзякі персанальна гаспадыне за яе старанне дагадзіць ім, за яе гасціннасць. Затое радасць-весялуха-гарэлка прыцягае вочы, як маладая каханка, і, наогул, прапануецца паназіраць стаўленне мужчын да жанчын.
Бачым, як п’юць і ў творах нямецкіх паэтаў. Дзве, як анёлкі пляменніцы старога і сівога плытніка, што сядзіць у мяккім крэсле, пелагуюць старога. Раюцца, які напой будзе да спадобы хвораму. Яны падаюць яму настоі кветак ліпы і бузіны. Але стары несцярпліва крычыць:
«Keins von beiden will ich saufen»,
«Holt mir Wein, daB ich den Gasten
Einen bessern Trunk kredenze!» [5; 251]
(«Hi адно з ix не хачу я жлукціць,»
«Прынясіце мне віна, каб я мог гасцям
паднесці лепшы трунак!»)
Акрамя піва і віна п’юць у нямецкіх паэтаў і водку. У баладзе Ё.В. Гётэ «Гутман і Гутвайб» засталіся на нач незачыненыя дзверы. Ніхто з гэтай шлюбнай пары не хацеў уставаць з ложка, каб узяць дзверы на засоў. Яны ціхенька залажыліся, хто скажа першае слоўца, той і зачыніць дзверы. Апоўначы зайшлі два вандроўнікі, як у пустую хату. З’елі пудзінг, што прыгатавала гаспадыня. Адзін з іх сказаў, што ў яго ў горле лерасохла. 3 шафы пахла, і ён намацаў пляшачку водкі.
«Wie trocken ist mir den Hals! [4; 138]
(Як сушыць мне ў горле!)
Ein Flaschlein Schnaps ergreif’ ich da...« [4; 139]
(Там я ўзяў пляшачку водкі...»)
I магічнае слова «шнапс» падняло гаспадара з ложка. Ён з пагрозай накінуўся на вандроўнікаў:
“Bezahlen soli mit teurem Geld,
Wer mir den Schnaps vertan!” [4; 139]
(Дорага павінен заплаціць,
Хто мне выпіў водку!)
17
He cnee ў паўночнай зоне вінаград, і не робяць з яго віно. Але:
Doch der Norden auch will leben, Und was lebt, will sich erfreuen; Darum schaffen wir erfindend Ohne Weinstock uns den Wein.
Bleich nur ist’s, was wir bereiten
Auf dem hauslichen Altar; Was Natur lebendig bildet, Glanzend ist’s und ewig klar. [9; 189-190]
(Аднак, поўнач таксама хоча жыць, А што жыве, хоча радавацца;
Таму, вынайшаўшы мы ствараем
Для сябе віно без вінагараднай лазы
Толькі яно безкаляровае, што мы гатуем
На нашым хатнім алтары;
Што натура жывым робіць,
Блішчыць і вечна яснае.)
I называе яго паэт «Feuersaft» - «вогненным сокам». (У побыту -Branntwein m «гарэлка»).
П’юць людзі, напіваюцца і п’янеюць. Адзін можа «...спаць п’яны ў разоры» [16: 44], добры выпівака Абрыцкі
... гарэлку піў сумленна
Ды не валяўся пад платамі,
Хоць скробаў добра капытамі [16; 120]
П’янеюць і жанчыны:
- Ну, выпі ж чысценька-чысцютка!
- Ой, я ж п’янею вельмі хутка!
Язэп мой лысы, унь, сярдуе! -I адмаўленне тым канчае, Што гэту чарку асушае. [16; 139]
У ё.В. Гётэ п’янее жанчына:
18
Sie suagt mit Gier verratrisches Getranke
Unabgesetzt, vom ersten Zug verfuhrt;
Sie fuhlt wohl, und langst sind die Gelenke
Der zarten Beinchen schon paralysiert: [4; 74]
(Яна з прагнасцю смогча здрадлівы напой
Безупынку, спакусіўшыся першым глытком;
Яна адчувае сябе прыемна, і ўжо суставы
Файных ножак адняло...)
У кожнай кампаніі была свая нагода сабрацца. Адна сабралася на хаўтурах ляснічага.
Як пачынала ўжо змяркацца
I пана з плачам пахавалі,
(у карчме)
Ўсе леснікі пілі, гулялі,
А потым сталі барукацца. [16; 81]
Амброжык Кубел разгуляўся і правіў усёю выпіўкаю. Запрашаў усіх:
- Браткі! Гуляйма! Калі свята,
Дыктрэба выпіць хоць багата! [16; 82]
А потым пайшлі пагрозы разарваць вантробы Тэшу і вырваць яму вусы. Нарэшце, кампанія разышлася з песнямі:
I песні зараз панясліся
To тут, то там і лес будзілі,
Як бы ваўкі там галасілі. [16; 82-83]
I закончылася вясялосць песняй:
«Добра мера, хоць без грошай,
Абы празнічак харошы!» [16; 83]
I што тут узяць ад п’яных леснікоў!
Другая вялікая кампанія сабралася на «пчаліным» банкеце. Міхал, як гаспадар, першы налівае чарку і п’е да кума Яхіма з пажаданнямі ўсяго добрага і:
Каб мы пілі, яшчэ прасілі,
Каб на галовах захадзілі. [16; 137]
19
Пайшлі песні і скокі. Яну Пальчыку ў песні і сам чорт не брат, а ў скоках:
Якбы сам чорт яго шугае [16; 143]
I ў абурэнне ўсіх прыводзяць ягоныя рухі нагамі, плячыма, рукамі.
Вясёлая кампанія гуляе ў піўніцы Ауэрбаха ў Лейпцыгу. Ніяк не могуць дайсці да згоды сабутэльнікі. Адзін, нават, другому вылівае на галаву шклянку віна. He да спадобы прыйшліся і новые госці піўніцы -Фауст і Мефістофель. Асабліва абражаюцца за заўвагу Мефістофеля:
Mephistopheles.
Ich tranke gem ein Glas, die Freiheit hoch zu ehren,
Wenn eure Weine nur ein biBchen besser waren. [4; 553]
Мефістофель.
Ушанаваць свабоду мы віном павінны,
Але, на жаль, нясмачныя ў вас віны. [13; 223]
Але Мефістофель чорт і ўмее ўлагодзіць віном кожнага аматара выпіць.
A11 е (indem sie die Propfen ziehen und jedem der verlangte Wein ins Glas lauft).
O schoner Brunnen, der uns flieBt! [4; 555]
У ce (вымаюць каранцы; заказанае кожным віно льецца ў чаркі)
Цудоўная крыніца! Рай! Ура' [13; 225]
Сабутэльнікі п’юць і спяваюць. Учадзіўшы ад віна, якое яны нібы пілі, і пад ачмурэннем Мефістофеля яны ледзь не паадразалі адзін аднаму насы, прымаючы іх за гронкі вінаграду.
Сумны канец жыцця герояў у творах паэтаў.
Міхал у моцным быу абдыму
Хваробы цяжкай і паганай [16; 335]
I хваробу гэтую
...спатайка гадоў праз колькі
...Яежывілі манаполькі... [16; 336]
20
Прыгадаем тую жанчыну з твора Е. В Гётз, што з прагнасцю смактала здрадлівы напой:
So schlurft sie fort, und mitten unterm Saugen
Umnebelt ihr der Tod die tausend Augen. [4; 74]
(Так яна хлебча далей
КНІГІ ОНЛАЙН
