КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
7 Як уяўляецца, самыя светлыя ўражанні мастака былі звязаны са зна-ходжаннем у Адэсе, дзе ён гасцяваў пасля завяршэння вучобы, і зага-раднымі радасцямі, даступнымі Альпяровічу на дачы Ю. Жухавіцкага ў раёне Астрашыцкага гарадка пад Мінскам. Наколькі можна меркаваць па датаванні кампазіцыі «Жанчына ля мора» (1905) і стылістычна блізкіх ёй працах («Рыбак», «Мужчына, які сядзіць», «Параход ля берага», «Ра-монт дарогі»), менавіта тады адбыўся самы ўцешны і, відаць, апошні візіт Альпяровіча ў Адэсу4. Гэтыя эцюды працятыя той спакойнай, салодкай радасцю быцця, калі чалавек бачыць усё быццам у смузе, якая памяк-чае абрысы з’яў і прадметаў, калі ўсё навакольнае здаецца прыязным і спрыяльным. Карціна «Жанчына ля мора» экспанавалася Альпяровічам на некалькіх выставах, што гаворыць пра тое, як сам мастак цаніў гэтую работу. На ёй у бляклым светлапаветраным марыве наказана ціхамірная дама, якая іграе стэкам з хвалямі. Можна выказаць меркаванне, што гэта жонка мастака. I ў гэтай карціне агульны рамантызм выявы ўступае ў па-радаксальнае, калі не супярэчлівае суіснаванне з бытавой дакладнасцю дэталяў. Першыя вядомыя нам пейзажныя спробы Альпяровіча — гэта «Пейзаж», «Восень», «Бераг ракі». Яны напісаны ў першы мінскі перыяд, у сярэдзіне 1900-х гадоў. Іх адрознівае сузіральнасць, стаўленне да прыроды як да люстэрка душы, даволі апісальная манера жывапісу, мутнаваты ка-ларыт. Цэласны, зачаравальна-таямнічы вобраз прысутнічае толькі ў пей-зажы «Бераг ракі». I яго аўтар пазначыў сваім адмысловым подпісам, пе-раборлівай манаграмай, якой адзначаў у пэўны перыяд самыя дарагія яму работы. Да ранніх «дачных» жанравых кампазіцый належаць эцюды «На лаўцы» і «У месячную ноч». Першы падобны на няхітрую фатаграфію, другі, нягледзячы на сваю немудрагелістую сюжэтную «банальную раман-тычнасць», здзіўляе дакладна перададзеным месячным святлом. 4 18 кастрычніка 1905 года ў Адэсе пачаліся пагромы. Было ўведзена ваеннае становішча, якое доўжылася амаль да канца 1909 года. 8 Сярод трох ранніх жывапісных жаночых партрэтаў вылучаецца «Партрэт дзяўчыны ў чырвонай сукенцы», таксама пазначаны манагра-май. Мабыць, гэта жонка або нарачоная мастака. Ва ўсім яе абліччы злу-чаюцца прастата і вытанчанасць, надзея і трывога. Складанасць вобраза перадаецца кантрастамі цёмных і светлых частак карціны, спалучэннем у вопратцы глыбокага вінна-чырвонага колеру сукенкі і цудоўнага белага карункавага каўняра-палярыны, які нібы ўвасабляе чысціню і трапятлі-васць дзяўчыны, што застыла ў прадчуванні, хутчэй трывожным, чым радасным. Своеасаблівым працягам гэтага партрэта з’яўляецца «Жано-чы партрэт» (партрэт жонкі мастака), напісаны ў канцы 1900 — пачатку 1910-х гадоў. Цяпер мадэль выглядае некалькі стомленай, спакойнай, але ў гэтым спакоі бачыцца стаіцызм — трагічнае веданне пра жыццё і су-працьстаянне яму. I калі ў першым партрэце ключ — белыя карункі як сімвал далікатнасці, то ў гэтым — пунсовы шалік як сімвал драмы. 3 работ, створаных у час берлінскай паездкі ў другой палове 1900-х гадоў, дакладна вядомыя дзве: «Берлін увечары. Над Шпрэе» і «Партрэт Ю. Ю. Клевера». Першая праца злучае, здавалася б, неспалучальнае: від горада, набярэжнай з абеліскам, ракі з лодкамі, як яны маглі выгля-даць і стагоддзе таму, і сімвал прагрэсу — цягнік, які імчыць па мосце. Зіхатлівая стужка вокнаў цягніка, святло ліхтароў і адлюстраванне яго ў вадзе, мігаценне хваль, цёплае святло вокнаў, дымы, якія сцелюцца, — усё гэта ўдалося перадаць мастаку і стварыць карціну абсалютна праўдзівую і адначасова фантасмагарычную. На партрэце намаляваны адзін з самых вядомых і папулярных рускіх мастакоў. Альпяровіч з дзіўнай дакладнасцю адлюстраваў Юлія Клевера. У рабоце іскрамётнасць і геданізм асобы мадэлі адступаюць перад драматичным супастаўленнем аблічча энергічнага, але немаладога чалаве-ка, і амаль хаатычна напісанага змрочнага фону. Мабыць, тэты аморфны паўзмрок падкрэслівае дзейсную энергію Клевера, але і з’яўляецца адлю-страваннем хваравітых калізій не заўсёды яго бесклапотнага жыцця. Гэта першая праца Альпяровіча, дзе можна бачыць яго сталы стыль, калі. 9 здаецца, мастак не ведае тэхнічных цяжкасцей, а свабодна перадае свае ўражанні і пачуцці, не задумваючыся аб мастацкіх приёмах. Яны, безумоўна, падпарадкаваныя яго светабачанню. Партрэт быў набыты ў 1972 годзе ў Ленінградзе ва ўнука пейзажыста. На мінскай Мастацка-прамысловай выставе 1910 года Альпяровіч экс-панаваў сярод іншых работ «Партрэт мастака М. Бонч-Асмалоўскага». У 1931 годзе карціна паступіла ў Беларускі дзяржаўны музей ад жонкі Аль-пяровіча як «Партрэт невядомага ў крэсле». У гады вайны была вывезена ў Германію, пасля вернута. Трапіла ў мінскі музей толькі ў пачатку 60-х, страціўшы на доўгім шляху і імя аўтара. Тэты партрэт толькі некалькі га-доў таму быў ідэнтыфікаваны як праца Альпяровіча, і было вызначана імя партрэтаванага. Работа незвычайная для Альпяровіча: спакойная мелан-холія, дэндзізм мадэлі, даволі старанна прапрацаваныя аксесуары і фон. Відавочна, гэта дыктавалася вобразам і настроем Бонч-Асмалоўскага, які нядаўна перажыў смерць бацькі і цяжкае становішча сям’і. Партрэт, ма-быць, быў напісаны Альпяровічам у Мінску, неўзабаве пасля вяртання з-за мяжы, адкуль некалькі раней вярнуўся Мікалай Бонч-Асмалоўскі. У творчай спадчыне Альпяровіча ёсць шэраг эцюдаў, якія можна назваць «малюсенькімі шэдэўрамі». Мяркуючы па асаблівай сталай сва-бодзе мастацкай мовы, яны былі створаны, хутчэй за ўсё, пасля вяртання з Еўропы або часткова падчас гэтай паездкі. У сваёй большасці работы поўныя радасці «сонечнага боку жыцця». Гэта «Пейзаж з агароджай», «Дамок у вёсцы», «Сушка бялізны», «Няня», «Прачка», «Дзяўчына ў белым». У гэтых кампазіцыях Альпяровіч амаль мінімальнымі сродкамі перадаў уражанне ад пейзажа, чалавека ў пейзажы, жанравага матыву. I гэтая дазіраванасць мастацкіх сродкаў дазволіла мастаку замацаваць на палатне шчаслівы момант быцця, яго гармонію і імгненнасць. Асобна сярод гэтых работ стаіць «Дамок» — паралель ранняму «Пейзажу». У ёй намаляваны, відаць, той жа будынак, мабыць, тая ж самая дача Ю. Жухавіцкага. Відавочна, стан прыроды навальнічны, але каб так пера- 10 даць тэты стан, душэўны настрой мастака павінен быў адпавядаць гэтаму трагедыйнаму напружанню, збянтэжанасці. У небе справа бачны прасвет паміж змрочнымі хмарамі, толькі не зразумела: неба вызваляецца ад ix або канчаткова зацягваецца. Уражанне дзіўнай натуральнасці, свабоды пакідае эскіз «Сябры». На жаль, ён не скончаны, але, магчыма, менавіта гэта дало магчымасць у такой дзіўнай ступені захаваць натуральнасць сцэны. Можна выказаць здагадку, што чалавек, чыя выява справа ад гітарыста, — сам Леў Аль-пяровіч. Адчуваннем драмы, дысанансу пры знешняй цэласнасці і завершана-сці поўныя самыя познія яго творы. Гэта «Партрэт жанчыны ў белым», «Пахаванне гімназісткі», «Статак гусей». На карціне «Пахаванне гім-назісткі» характар адлюстраванай архітэктуры дазваляе выказаць здагадку, што падзея адбываецца ля Старажоўскіх могілак у Мінску, непадалёк ад дома, дзе жыў аўтар, на вул. Аляксандраўскай, 36 (цяпер вул. Багда-новіча, 24). Магчыма, сюжэт так ці інакш суадносіцца з трагедыяй, якая адбылася ў Мінску ў сакавіку 1908 года: гімназістка Вера Холмская, калі да яе прыйшла з ператрусам паліцыя, выкінулася з акна. Дзяўчына была «сувязной» паміж эсэрам Ярохіным, што сядзеў у турме, і арганізатара-мі яго ўцёку5. Мабыць, гэта нечуваная для Мінска трагедыя была вядома мастаку. Адлюстраваная сцэна магла быць увасоблена з грамадзянскім пафасам або з рэалістычным драматызмам. Але мастак стварыў кам-пазіцыю сімвалісцкага гучання: да брамы могілак па вузкай дарозе, глуха абмежаванай з бакоў, рухаецца чарада дзяўчын у бела-блакітных гімназіч-ных уборах, са свечкамі ў руках, якая суправаджаецца або падганяецца класнай дамай у чорным жалобным уборы, што ўспрымаецца ў вобразнай сістэме карціны як веснік року. У канцы шляху белыя царква і агароджа могілак ззяюць на фоне бэзава-ружовага захаду сонца. Ідэйна-мастацкі 5 Шибеко 3. В., Шибеко С. Ф. Минск : страницы жизни дореволюционного города. — Минск, 1990. — С. 330. 11 эфект карціны ўзмацняецца экспрэсіянісцкі-завостранымі кампазіцыяй і кантрастамі колеру. Важную частку творчасці, якая па якасці не саступае жывапісу мастака, складаюць яго графічныя творы, большая частка якіх захоўва-ецца таксама ў Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь. Графіка, якая ўспрымаецца часта толькі як дапаможная вобласць у спад-чыне жыванісцаў, на самай справе часам дазваляе выказацца мастаку з найбольшай свабодай і непасрэднасцю. З’яўляючыся мастацтвам больш камерным, чым жывапіс, яна мае меншую дыстанцыю паміж аўтарам і творам, і, такім чынам, паміж аўтарам і гледачом. Акрамя таго, таленту Альпяровіча наогул быў уласцівы некалькі графічны характар , бо і ся-род жывапісу яго асабліва ўдалыя творы, заснаваныя на абмежаванай колькасці асноўных колераў. Калі яны не манахромныя, то ды-, трыабо тэтрахромныя. У сваіх графічных творах мастак адлюстроўваў тое ж кола блізкіх яму людзей, што і ў жывапісе: сваякоў і сяброў. Ёсць таксама і кампазіцыі з «народнымі тыпамі». Калекцыя ўключае цудам захаваныя — зрэшты, як і ўсе астатнія6 — акадэмічныя эскізы, якія дэманструюць не толькі пра-фесійнае ўменне, але і спробу вобразнага рашэння. Дзякуючы графіцы і карціне «Вечар у сям’і», мы маем магчымасць бачыць, як дакладна і тонка адлюстроўваў Альпяровіч дзяцей, а гэта — рэдкі дар. У цэлым графіч-ная спадчына Альпяровіча дэманструе «бездакорнасць і безадноснасць мастацкага ўзроўню. Малюнкі Альпяровіча ў беларускай графіцы па ар-тыстызму выканання можна параўнаць толькі з сяроўскімі ў Расіі»7. Сёння пяць палотнаў Альпяровіча, разам з творамі іншых майстроў пачатку XX стагоддзя, сустракаюць наведвальніка Нацыянальнага мас- 63 18 графічных твораў 10 вернутыя з эвакуацыі ў Саратаўскі мастацкі музей ім. А. М. Радзішчава, астатнія былі вернуты з Германіі. 7Усава Н. М. Малюнкі Л. А. Альпяровіча ў зборах музея П Паведамленні Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь. Вып. 2. — Мінск, 1997. — С. 138. 12 тацкага музея ў пачатку экспазіцыі мастацтва Беларусі канца XIX — па-чатку XXI стагоддзя. Біёграфы 30-х гадоў пісалі пра непадатлівы харак-тар майстра, яго гонар як мастака, нежаданне служыць дрэннаму густу, дагаджаць, паддобрывацца да «гаспадароў жыцця». Гэта тлумачыць і некаторыя жыццёвыя складанасці Альпяровіча, і прывабнасць яго твор-часці — таленавітай і шчырай, адкрыта эмацыйнай і годна стрыманай.