Нічые
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 430с.
Мінск 2009
Еслн Вы за мнр н согласне, зачеркннте НЕТ!
I сорамна, прыкра было чапляць гэтыя хітрыя і разам з тым падлізлівыя да людзей плакаты; Васкевіч разумеў, што лепшай, большай прапаганды і не трэба і дзе-дзе, а тут, на яго радзіме, пагалоўна будуць крэсліць «НЕТ» (напісалі б закрэсліць «ДА» — было б закрэслена «ДА»), а ён, «шчыры незалежнік», беларус Антон Васкевіч, сваімі ўласнымі рукамі памагае праводзіць гэтую агітацыю...
Перад 8 Сакавіка стала асабліва адзінока. Каго павіншаваць? Лену? I гэтае віншаванне не дойдзе, як здарылася хутчэй за ўсё з тым яго вялікім лістом... Васкевіч плюнуў на ўсё і замест бібліятэкі паехаў ранішнім аўтобусам у горад. Дзень урэшце выпаў сонечны, па-веснавому свежы, малады. Лёгкі ветрык цягнуў з Прыпяці, рабацініў ваду, шоргаў аб бераг слабымі хвалямі. Васкевіч палюбаваўся на раку, пазайздросціў дзядзьку, што з лодкі каля самага берага цягаў адну за адной чырвоных тоўстых плотак... Вось у чалавека выхадны, выбраўся на рыбалку, дома жонка, дзеці, прынясе сетку рыбы, дзеці бегаюць вакол, тармосяць, распытваюць, як клявала гэтая, як сарвалася тая, самая большая, просяць і іх узяць другі раз — хоць з берага паглядзець... Жонка бурчыць, што «зноў усю ванну засмярдзеў сваёй рыбаю!», а сама нябось радая, што чалавек дома, а не таўчэцца, як другія, каля магазіна... Вось юшка гатовая, чарку вып’е, тэлевізар паглядзяць ці пойдуць гуляць у гэты ж парк...
Трэба было хоць матку павіншаваць. Нічога не прыдумаў, як купіць ёй новыя галёшы. Заглянуў у кнігарню на плошчы, выбраў святочную адкрытку (?) — самую прыгожую, дарагую, з пазалочаным абадком... Каля кнігарні бабкі прадаюць цюльпаны — цэлыя вёдры якіх хочаш: чорныя, чырвоныя, пярэстыя, жоўтыя...
— Маладой хлопец, купіце!
— Няма мне каму дарыць.
— To што ж ву тады за маладой хлопец?
Да аўтобуса яшчэ было часу, і Васкевіч патуляўся па прывакзальных магазінчыках, купіў яблык, цукерак, у буфеце — бутэль шампанскага з сабою. Вось і цудоўна, што больш трэба? «Паеду зараз у бібліятэку і вып’ю адзін. Шкада, што гарэлкі няма!» У душным аўтобусе прыдрамаў і не заўважыў, як на павароце ад мястэчка да іхніх вёсак села ў аўтобус яго знаёмая. Калі кранулі за плячо, падняў галаву — а, Наташа? Як яе... Данілава.
— Чаму ты не заходзіш? — Ён пасунуўся, дзяўчынка прысела побач, абцягнула на каленях пярэднічак сваёй школьнай формы.— Я даўно ўзяў твайго Думбадзе...
— Цяпер магу заехаць.
I зноў, як і тады, у бібліятэцы, на міг у ім адбылося «змяшэнне часоў»; здалося раптам, што і ён школьнік і вось вяртаецца са сваёй аднакласніцай дамоў... Гэта было здорава, але хутка гэтае адчуванне прайшло.
Трэба было нешта гаварыць. Але пра што? Відаць, пра тое, пра што могуць гаварыць дарослы з дзіцём — паблажліва, паказваючы, што хоць я і даю табе ўвагу, але ў мяне поўна сваіх, дарослых, клопатаў.
— Скончыліся ўрокі? — спытаў ён.
— He, нас адпусцілі — мяне і Наташу — мы лепш за ўсіх дыктант напісалі.
— Дык ты малайчына. На пяцёркі вучышся?
— He, што вы! Дзве чацвёркі і дзве тройкі...
— А чаму ты так добра дыктанты пішаш? Чытаць любіш?
— Люблю.
— А што больш?
— Беларускае ўсё чытаю... тады «Честь» Мядынскага. Там пра Антона, як і вас, звалі.— Яна зірнула на Васкевіча сваімі шэрымі спакойнымі вачыма.
«А яшчэ той Антон нешта краў, сядзеў у турме, і перавыхаваўся, і пайшоў культурна на заводзік, стаў за станочак... Такі ж фальш, як і ў мяне цяпер на душы! Ды не зможаш
ты быць з ёю, як дарослы з дзіцём. Бо ніякі ты не дарослы і ніколі ім сябе не адчуваў, а яна... яна не такое ўжо і дзіця! Вунь пярэднічак вышэй калень, а ногі не горшыя за Леніныя; вунь правая грудка як торгаецца — «сэрцайка б’ецца дзявочае»; вунь пальчыкі сарамліва перабіраюць ніз пярэдніка, а вочы гэтыя шэрыя глядзяць так ласкава, а вусны поўненькія, а шчочкі чырвоныя — усё як у самай звычайнай дарослай дзяўчыны... Яна падабаецца табе, жаданая табе — вось гэта не фальш! I яна бачыць, ведае гэта, ужо адчула, і не памогуць тут ніякія напусканні на сябе дарослай паблажлівасці!»
— Дзе ваша хата? — спытала дзяўчынка, гледзячы ў акно, якраз праязджалі Васкевічаву Сасноўку.
— Там, у другім канцы, каля рэчкі...
«Як нашаптаў мне хто купіць гэтае шампанскае... Калі яна згодзіцца трохі пабыць у бібліятэцы, буду піць, смялець і якнебудзь змагу яе зацікавіць...»
А пакуль на яго напаў маўчун. Моўчкі даехалі да Двароўкі, зайшлі ў бібліятэку, дзяўчынка прысела за стол, паставіла каля ног партфель. Васкевіч, каб пачаставаць яе яблыкам, палез у сумку і ўбачыў адкрытку.
— Во, тое што трэба... На, віншую цябе з жаночым днём.
Яна аж не паверыла:
— Праўда? — узяла, пакруціла ў пальцах і забылася падзякаваць.— А вы сваю дзяўчыну павіншавалі? — спытала яна раптам.
Васкевіч хацеў сказаць — як бабкам на плошчы,— што яму няма каго віншаваць, але вядомая ў такіх выпадках хітрасць шапнула яму, што трэба, каб гэтая дзяўчынка ведала пра Лену.
— He,— адказаў ён.
— Паслязаўтра ж восьмае! А адкуль яна?
— 3 Менску.
— Адбіце тэлеграму.
«А сапраўды... Сам не мог прыдумаць... Лісты правяраюцца, а віншавальная тэлеграма каму трэба! I аб сабе знак падам, і яна вымушана будзе адказаць, хоць пару слоў...»
— Малайчына ты... Давай тады разам прыдумаем тэкст.
Яна з гатоўнасцю, хітравата і задаволена ўсміхаючыся, удзячная, што ў яе папрасілі такой няцяжкай дапамогі, пачала дэкламаваць:
— Пусть солнце нежных глаз коснется, н счастье...
— Усё гэта, мілая Наташа, банальшчына. Ды яна і чытаць па-руску не стане... Самыя прыемныя словы — простыя, звыклыя, шаблонныя... Давай так: «Лена, віншую цябе са Сьвятам. Жадаю шчасьця». I ўсё.
— Лена,—паўтарыла дзяўчынка.
Васкевіч папрасіў яе пасядзець тут трохі, забег на пошту; думаў, управіцца хутка, але там было поўна людзей — якраз давалі пенсію. Вяртацца не стаў, дачакаўся сваёй Bapri, выцерпеў, калі сярод мёртвай цішыні паштарка, знарок няправільна выгаворваючы словы, перапытваючы яго ўвесь час, па тэлефоне прадыктавала яго тэлеграму ў горад, на паштамт... Яму здалося, што пратырчэў тут мо з гадзіну, і ён упэўнены быў, што дзяўчынка пайшла.
Але яна смірненька сядзела на тым жа месцы, дзе й сядзела.
— Усё, Наташа,— будзеш тут са мной да вячэрняга аўтобуса.
— Ну і што. Што мне там дома рабіць?
— Урокі вучыць.
— У нас чатыры дні канікулы.
— Ну, тэлевізар глядзі.
— У нас няма.
Васкевіч уразіўся:
— А радыё?
— Ё. I прыёмнік, «Акіян». Толькі ён адзін «Маяк» ловіць...
— Ты сказала «ё» — вы ж не мясцовыя?
— He, мы з Магілёўшчыны, з «зоны»... Далі тут хату.
— А якая ў вас сям’я?
— Матка, бацька, брат большы, сястра болыпая...
— Знайшлі куды высяляць! Быццам у нас тут меншая «зона»... Ды проста па карце глянуць — мы ж у два разы бліжэй да Чарнобыля, чым Магілёўшчына... Точна тыя ж самыя «грабавыя» плоцяць... А дзе было лепш, Наташа? — спытаў Васкевіч,— Ну, прырода там, людзі...
— У нас, вядома! Мы, можа, будзем назад вяртацца.
Яна ўздыхнула, і Васкевіч раптам адчуў да яе пяшчоту, як да сястры. «Беднае дзіця, любіць сваю Магілёўшчыну, такая вырасце сапраўдная беларусачка...»
Ён убачыў, што адкрытка яго ляжыць перад ёй на стале, акуратна загорнутая ў лісцік са школьнага сшытка.
— Дай, я табе надпішу...
Напісаў — «Мілай Наце на 8 Сакавіка, са шкадаваннем, што яна пазнавата нарадзілася»,— падаў.
На яго здзіўленне, яна, прачытаўшы, як бы і не ўзрадавалася, спытала:
— А колькі вам гадоў?
— Дваццаць адзін.
Яна гмыкнула:
— Мая сястра ў сёмым класе... нарадзіла дзіця, а ён быў старэйшы на дзесяць гадоў. А я за вас усяго на сем.
He яна засаромелася, а Васкевіч; ён не ведаў, што сказаць, уключыў «Сокал», тады спахапіўся:
— Хочаш, вазьмі гэты прыёмнік? Таксама як падарунак. На!..
— Што вы — ніколі! Вы і так добры.
— Вясковая дурная беларуская сціпласць,— прамармытаў Васкевіч, падумаўшы, колькі ён сам паспеў ужо ў жыцці намучыцца з-за гэтай сціпласці.
— Лепш я да вас буду прыходзіць і слухаць,— і падняла на яго шэрыя вочы і не адводзіла іх.
— Прыходзь, толькі пры ўмове — калі перастанеш выкацца.
— Вы ўсё ж старэйшы...
— Ну, дзякуй,— Васкевіч хоць і жартаваў, але нейкая крыўда варухнулася ў ім.— To расказвала пра сястру, а то я ўжо здаюся табе дзедам у дваццаць адзін год.
— He, што... ты! Я так сказала. Як хочаш, так і будзе...
— Тады давай вып’ем — на «ты»,— сказаў ён, дастаючы шампанскае.— Калі ўжо разбэшчваць непаўналетніх, дык да канца... («Якая дзікасць, Божа мой, што я вярзу?!»)
Яна сапраўды прасядзела да самага вячэрняга аўтобуса. Чытачоў ніводнага не было. Васкевіч адзін выпіў усю пляшку, але ап’янеў чуць; язык яго мянціў не перастаючы. Пра такога слухача можна было толькі марыць, і Антон у той вечар адвёў душу за ўсе месяцы, дні і гадзіны свайго змушанага маўчання...
Калі яна паехала, Васкевіч, стоячы каля любімага акна, пазіраючы, як хаваюцца ў лесе агні аўтобуса, думаў: «Дзякуй табе, мілая дзяўчынка!..» Потым спахапіўся, што так і не аддаў кніжку Думбадзе, кніжка ляжала на стале, а на ёй — пластмасавы кубак з недапітым шампанскім...
Абое яны проста забыліся пра класіка Надара Думбадзе.
5. Зак. 2636
65
XIII
Перад 17 сакавіка бабка вымыла вокны, вышаравала падлогу ў калідорах і ў «клубе». Васкевіч памог Івану перанесці з бібліятэкі ў «клуб» сталы; з каморкі з-пад рознага друзу выцягнулі дзве чырвоныя аблупленыя брудныя урны, у кутку «клуба» збілі з фанеры кабіны «для тайнага галасавання», бабка павесіла шторы — «ад тых вубараў», заслала сталы чырвоным паркалем, паабтыркала хваёвымі лапкамі ўваходныя дзверы і кабіны... Бабка была вясёлая, прыбраная, Іван цвярозы, спаважны, у новай шапцы — словам, да рэферэндуму гэтага (ні бабка, ні Іван і слова такога не маглі вымавіць) рыхтаваліся сур’ёзна, урачыста, як да якога вялікага хрысціянскага ці паганскага свята.
Васкевіча падчас гэтых падрыхтовак — а ён воляй-няволяй вымушаны быў памагаць — не пакідала адчуванне, што робіцца нешта несапраўднае, бутафорскае, падманлівае для людзей, нешта, па-руску кажучы, «жалкое»... Точна такое ж ён перажыў ужо адзін раз, у арміі, дзе ўпершыню давялося галасаваць. Як жа іх тады вымучылі, колькі марынавалі на розных сходах, як па адным выклікалі да зампаліта-капітана для інтымных размоў!.. «Падумайце яшчэ, добра падумайце! I лепш адразу прызнайцеся — хто не хоча галасаваць? Можа, хто веруючы, дык скажыце; можа, у каго ў сям’і былі асуджаныя за палітыку — прызнайцеся, не цягніце!» He было такіх ва ўсёй роце, усе хацелі галасаваць, але зноў і зноў збіраліся сходы, і зноў напрамілы бог упрошвалі ў нечым прызнацца, нешта ўспомніць... У час адной з такіх гутарак-упрошванняў, адзін на адзін з зампалітам, асалавелы Васкевіч ледзь не нагаварыў на сябе — маўляў, веру ў Бога, таму не магу галасаваць,— каб толькі адчапіліся ад душы. А як ім хлусілі, што дзень выбараў будзе самым «дэмакратычным» днём! Ніхто не ведаў, што гэта такое. Аказваецца, каманды «пад’ём!» не будзе, могуць спаць колькі ўлезе. «Пад’ёму» сапраўды не было, але без пятнаццаці шэсць ротны ціхенька прывёў у казарму двух украінцаў-музыкаў, з баянам і бубнам, пасадзіў іх побач на табурэціках, даў знак — і музыкі, маладыя хлопцы з вучэбкі, «урэзалі» такога гапака, што палавіна роты пасыпалася з верхніх ярусаў — думалі, «трывога»... Да сямі раніцы ўся, як адзін чалавек, часць прагаласавала. На сняданак далі — сярод рускай траскучай зімы — па добрай порцыі салаты са свежых гуркоў, памідораў і зялёнай цыбулькі ў алеі. Вось тым гапаком ды смачнай салатаю і запомніліся
КНІГІ ОНЛАЙН
