Нічые
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 430с.
Мінск 2009
— He.
— А мой курыць! — I зноў спахапілася: — He, не так каб моцна...
— Ды п’ю і куру я моцна,— незадаволены, прамармытаў сабе пад нос Васкевіч.
Ён з жалем правёў вачыма пляшку ў матчынай руцэ і, калі маці выйшла ў калідор, падміргнуў Рамановічу, узяў яго чарку, што так і стаяла поўненькая і якую маці пасаромелася зліваць у бутэльку, выпіў. Рамановіч апусціў галаву.
Неўзабаве хлопцы выйшлі з хаты і падаліся на Двароўку. Васкевіч знарок павёў госця не шашою, а напрамкі. Майскае сонца грэла па-летняму, дарога была сухая, убітая, усё вакол зелянела. Тут, у вёсцы, а асабліва калі мінулі вёску і паўз дарогу з аднаго боку пацягнуўся лес, а з другога — зялёны, зарослы кустоўем лазы луг, Васкевіч яшчэ больш, чым
у сваёй хаце, адчуў сябе гаспадаром. Рамановіча ўсё цікавіла, ён круціў ва ўсе бакі галавою, голасна захапляўся — ці папраўдзе, ці проста з ветлівасці госця.
— Там што, рэчка? — паказаў ён на луг, на лазовыя карчы, круглыя, як зялёныя шары, бы дэкаратыўныя.
— Рэчка. Тут бабры жылі некалі, плаціна была. Помню, мужчыны злавілі аднаго сеткаю, выцягнулі на бераг — от папаплакаў!
— I што, забілі?
— Яшчэ што... Выпусцілі. Грэх быў
— Якая ўсё ж багатая наша Беларусь! I рыба тут ёсць?
— Была некалі. Хаця і цяпер яшчэ можна злавіць. Ракі былі, налімы — мяні, па-нашаму, вадзіліся ўюны, уюноў за рыбу не лічылі...
Васкевіч расказаў, як колісь, у засушлівае лета, капаў уюноў проста насупраць свае хаты. Рачулка перасохла, толькі на дне асталося мо з метр гразі. I ў гэтай гразі поўна дзірачак — уюны дыхалі. Ён узяў некалькі дошак, вядро, заступ (рыдлёўку), упіхнуў дошкі ў гразь, зрабіўшы як бы загарадку-сценку, і стаў перакідаць гразь за гэтыя дошкі, і яна не спаўзала. Хутка дакапаўся да цвёрдага белага дна, ачысціў гразь паўз бераг, а ў беразе — норы. Засунуў у адну руку — і выхапіў, аж страшна стала; торкнуў туды дзержаком, паварушыў — і пасыпаліся ўюны, як вугры, як гадзюкі, жоўтыя, чорныя, рабыя, штук пяцьдзесят з адной нары! А дно даволі цупкае, чыстае, уцякаць ім няма куды. Набраў вядро за пяць хвілін. А потым прыляцела пчала, заблыталася ў валасах, рукі па локаць у гразі, не згоніш. Укусіла, пачала балець галава — плюнуў і не капаў болып. А ўночы дождж лінуў — і ўсё, напоўнілася рэчка.
— Трэба ж! А я вось ніколі не бачыў жывога ўюна!
— Добра, уюны ўюнамі, раскажы лепш, што там у вас? — спытаў Васкевіч. Яму хацелася, каб Алесь загаварыў пра Лену.
— У нас? Многа чаго... Двума словамі не раскажаш, а так... Я пра другое думаю. Думаю вось пра што — якога чорта мы ўсе скупіліся ў Менску?! Сярод людзей трэба быць, паміж народу! Я скажу шчыра — я зайздрошчу табе, Антон. Рана ці позна цябе ўзновяць, пра гэта нават гаворкі няма, але цяпер — ты ж проста ў ножкі павінен пакланіцца тым, што цябе выгналі! Такая магчымасць — пабыць тут, сярод прыроды, людзей...
— Ага, дзякую,— панура перабіў Васкевіч. Яму чамусьці і не ўспомнілася, што ён сам не так даўно дзякаваў лёсу за сваё выгнанне; проста цяпер яго ўзяло за жывое.— Я і так
усё жыццё сярод гэтых людзей, ведаю іх як аблупленых, як і яны мяне,— што, агітаваць іх? Вось я цябе ўвечары пазнаёмлю з Пульсам ці з Ручкам, пагляджу, як ты іх загітуеш!
— Пры чым тут? Сам факт: чалавек вучыўся ў горадзе, працуе ў бібліятэцы, малады, культурны, а гаворыць па-іхняму! Ужо ў гэтым лепшая агітацыя!
— He ведаю, можа быць...
Васкевічу ўсё карцела пачуць пра Лену, ён зноў спытаў:
— Дык як там нашы?
— Міцура табе прывітанне шле... А, слухай! — засмяяўся Алесь.— У яго нядаўна выйшла кніжка ў бібліятэцы «Маладосці». Здаём мы іспыты па рускай літаратуры. Міцура выцягвае білет, чытае пытанне, і яму не падабаецца фармулёўка — нешта «В чем слла Толстого как художнлка л слабость как мысллтеля?». Падыходзіць да нашай Машы: «Я хачу другі білет».— «Нельзя. Н вообіце, почему вы на экзамене по русской ллтературе разговарлваете по-белорусскн?» — «Адказваць я буду па-расейску, дайце мне, калі ласка, другі білет».— «Нлкакого бллета я вам не дам, это право преподавателя». Ах, так? Ён выходзіць з аўдыторыі і піша заяву, каб дазволілі здаваць другому выкладчыку. Назаўтра выклікаюць да рэктара. «У меня есть сведенля, что вы прлнцлплально не хотлте сдавать русскую ллтературу».— «Я прынцыпова не хачу апускацца да ўзроўню «Толстой в сллу огранлченностл своего млровоззренля»... Што за лухта?» — «Вы хотлте сказать, что Толстой как мысллтель был безупречен?» Ты ж ведаеш Міцуру, той заводзіцца: «Пакуль яго не пачалі выкладаць у школах і ВНУ — зрэшты, як і любога вялікага пісьменніка — так, да тых часоў быў «безупречен»! Ва ўсялякім разе, не Марыі Іванаўне талкаваць пра яго «огранлченность».— «Н тем не менее я все же остаюсь прл том мненлл, что вы спецлально тянете время, на самом же деле просто-напросто не люблте л не хотлте знать русской ллтературы». Міцура злы, вазьмі і ляпні: «Я, калі на тое пайшло, сам гэтую літаратуру раблю!» — «Как это?» — «Так, друкуюся трэці год, вось кніжка» — і выцягвае з кішэні кніжку — ён насіў яе з сабою, як некалі дзед Талаш за поясам «Дрыгву». Ведаеш гэтую гісторыю? Хадзіў па Петрыкаве з «Дрыгвою» за поясам, і не падступіцца было... Дык вось. «Для вас гэта навіна? — пытае Міцура.— Скажыце шчыра — вы чыталі хоць адно маё слова?» Рэктар раптам чырванее, лезе ў шуфлядку, мармыча: «Почему же, я люблю творческлх людей л сам печатаюсь...» — і выцягвае папку, а з яе... дзве ці тры маленькія, на калонку, газетныя выразкі! Яго творчы здабытак за ўсё жыццё!
XX
Васкевічу раптам перастала здавацца гэта смешным. «Ага, вы там жывяце, кніжкі пішаце, а тут...»
— Як Лена? — у адкрытую спытаў ён.
— На дэкрэтным цяпер,— неяк неахвотна адказаў Алесь.— Замуж выйшла. Але так памагае нам, цікавіцца...
Надзіва, гэтая навіна мала ўразіла Васкевіча. Нават гэтая. «Ага,— ізноў падумалася,— жывяце там, замуж выходзіце, а я...»
— У чым заключаецца твая работа, Антон?
— У чым? А вось цягацца гэтай дарогай туды-сюды і гарэлку піць. У гэтым заключаецца.
Рамановіч прапусціў яго з’едлівасць міма вушэй.
— У цябе такая маці цікавая. I мова чыстая, я нават не чакаў, думаў, усё ж Палессе, а ў вас, аказваецца, мова чысцейшая, чым на Міншчыне. А пра маці — вясковая жанчына, а так разважае! Цяпер ясна, адкуль у цябе гэты дух.
— Яна яшчэ не так можа паразважаць,— Васкевіч, аднак, ацаніў гэтую пахвальбу.— Проста яна ўбачыла — чалавек гарадскі, культурны, а вось прыехаў да яе сына, гаворыць папростаму — вось і ўсё.
— Уразіла, што яна ела лыжкаю і хутка... Правільна, у яе ж работа, усё на хаду,— для Рамановіча, відаць, гэта было цэлае адкрыццё.— Давай пасядзім? — прапанаваў ён.
Непадалёку ўжо былі двароўскія хаты. Хлопцы расцягнуліся на траўцы пад цяністай вольхаю, на пагорку, каля старой бетоннай трубы, што была ўкапана пад дарогаю і значыла, што тут некалі цякла рачулка. Цяпер усё зарасло травою і кустоўем без следу.
— Тыповы беларускі краявід! — сказаў Алесь, паказваючы на хаты сярод алешніку, потым спытаў: — Васкевіч, як ты думаеш — ты, які бачыў усю гэту механіку знутры,— чаму так лажануліся з рэферэндумам?
— Правільна зрабілі... Чаго лажануліся? А што яны разбіраюцца! Ды ім усё адно, яны табе за далучэнне да Амерыкі прагаласуюць — як ім скажуць, так і будзе.
— Ты галасаваў?
— He.
— Я галасаваў, але, ведаеш, таксама не разумеў, не прымаў гэтай камедыі. Болын скажу: ніхто б нам гэтай незалежнасці не даў у любым выпадку! Як бы ні прагаласавалі.
Васкевіч гмыкнуў.
— Я разумею, узяць акээм і махнуць у гэты лес! — паўтарыў ён тое, што запісваў некалі ў сшытак.
— Ну, гэта крайнасці. Ёсць больш простыя шляхі.—Алесь гаварыў ціха, пранікнёна і пасля кожнага сказа ляпаў далоняй па траве.— Цяпер — толькі палітыка. Аддзяленне. Будзе цвёрдая незалежнасць — з’явіцца сама сабою і мова, і ўсё іншае. Цяпер гэта — аддзяленне — павінна стаць нацыянальнай ідэяй.
— Цяпер ужо гэта «нацыянальная ідэя»?
— Чаму ты іранізуеш...
— А як жа экспансія з «усходніх абласцей», «адметнасці рэгіёна»?
— Быў час — было актуальна гэтае. Вось калі ў нас тут будзе свая Італія, тады будзем дзяліцца на ўсходнікаў, паўднёвікаў... Ганарыцца гэтым. А цяпер, пакуль мы ўсе «Северо-Запад», трэба кансалідацыя. Цяпер многае змянілася.
«Ну, вядома, змянілася! Ты вунь як апрануты, чысценькі, не п’еш, не курыш, Лена там з нейкім... Міцура кніжкі піша і спрачаецца з рэкгарам, сам хоча выкладчыкаў выбіраць!.. А тут...»
— Ды няма ніякай нацыянальнай ідэі і быць не можа! — пачаў заводзіцца Васкевіч, адчуваючы забытае ўжо, радаснае ўзбуджэнне спрэчкі.— Ва ўсіх людзей ёсць, а ў нас няма! Я перад гэтым рэферэндумам думаў: вось калі б узяліся ўсе за рукі, ад Езярышчаў да нашага Славечна, зрабілі «жывы лянцуг»...
— Можа, яшчэ возьмуцца.
— Ага, зараз!
Рамановіч зморшчыў прыгожы белы лоб, сказаў цвёрда:
— He возьмуцца — нічога страшнага. Жменька нас ёсць, праз выбары возьмем уладу — і ўсё само сабою зробіцца. Ты ж сам сабе супярэчыш, ты ж сам кажаш — нашы людзі рахманыя, як ім загадаеш, так і зробяць.
— А! Ну, вядома, калі лічыць іх за вінцікі, матэрыял... Але тады трэба забыць і згадваць перастаць пра «нацыянальныя ідэі»!
— Ды што ты ўскінуўся, як певень?
— Хочаш ведаць? Калі ласка. Больш чым паўгода я, адзін, тырчэў тут — і каму я быў трэба? Hi слова, ні вестачкі!
— I ты з-за гэтага пакрыўдзіўся?
— А гэтага мала? Што мне аставалася думаць? Быў сярод вас, побач — быў патрэбен як матэрыял. Як і гэтыя людзі, што жывуць вунь у хатах, табе будуць патрэбныя... Знік з вачэй — і ўсё. Значыць, ідэя даражэй за чалавека? Ды вы павінны былі кінуць усё на свеце, не выдаваць кніжкі
ў «Маладосці», не выходзіць замуж, а кінуць усё на свеце і пісаць мне, званіць, біць тэлеграмы, прыязджаць, ратаваць, думаць увесь час пра мяне! А раз ідэя для вас засціць чалавека, дык гэта г... а не ідэя! Такая ж лухта, «балталёгія», як і ўсе іншыя словы...
— Я ж прыехаў,— ціха прамовіў Алесь.
Раней, у Мінску, Антон ніколі не спрачаўся з сябрам, таму для Рамановіча ўсё гэта было нечакана, ён нават неяк сцяўся. Васкевічу стала шкада яго.
— Пайшлі,— сказаў ён і, калі Рамановіч падняўся, паціснуў яму плячо.— He крыўдуй, Алесь, я проста доўга ні з кім як след не гаварыў, вось і прарвала...— Ён тэатральна адвёў убок левую руку і жаргоўна-трагічным голасам прадэкламаваў:
КНІГІ ОНЛАЙН
