Нічые
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 430с.
Мінск 2009
Далей пайшлі яны моўчкі.
Сцежка вілася сярод лазовых кустоў, высокага, мокрага купіння сітняку. Вераснёвы дзень астываў. Шоргалі крокі. Пахла расой, травой, туманам і грыбамі, і аддалёку — ад вёскі — цягнула, так натуральна дапаўняючы гэты водар
восені, дымком ад спаленага картаплішча... Ці мо то ўжо запальвалі ў печах? Як бы яшчэ раз перажыць усё гэта, вярніце мне яго... Бо толькі і ёсць у жыцці сапраўднага, што адзін гэты момант, тое, што перад вачыма, а потым скончыцца сцежка — яна заўсёды канчаецца, прычым там, дзе ёй, а не нам трэба, і не паўторыцца больш ніколі, ні з кім і нідзе менавіта такога вось вечара, такіх малюнкаў і такіх пахаў,— хаця будзе, будзе, магчыма, яшчэ і лепшая сцежка, у іншым месцы, дзе-небудзь у Францыі, у Германіі або ў Лунінецкім раёне, і яшчэ маладзейшая і прыгажэйшая жанчына будзе ступаць побач, і ўмовы, і абставіны, і наваколле — усё, словам, будзе лепшае; ды толькі вось такія, як цяпер,— нідзе і ніколі!..
Але пакуль рана было думаць аб гэтым. Пакуль не канчалася сцежачка. Нямала яе яшчэ наперадзе, а значыць, быў час і ў Трухановіча з Настаю.
Абое ісці стараліся марудна, нібы змовіліся як мага расцягнуць гэты шлях, падоўжыць гэтую магчымасць удваіх астацца. За чатыры дні ўпершыню выпала такая нагода. А пабыць ім адным даўно трэба было б, штосьці звязвала іх... А што? Адзінае, вынесенае Трухановічам яшчэ са шпіталя, было такое ўяўленне іхніх ранейшых нібыта адносін: жыла гэтая Наста, і жыў папярэднік яго, нейкі Трухановіч, разам яны раслі, гадаваліся, потым сябраваць пачалі, потым — пагульваць, потым ён служыць пайшоў, а яна пабралася з Міканорам... Вось і ўся няхітрая гісторыйка. He рэдкасць — хутчэй правіла, чым выключэнне, калі дзяўчына выходзіць замуж за твайго брата ці ты жэнішся з сястрою сваёй каханкі —у многім толькі з-за іх фізічнага падабенства; а ён тварам якраз-такі падобны на Міканора, бачыў гэта і на фотаздымках, і ў люстэрку, калі ўяўляў сябе без барады...
Цяпер самы час быў высветліць, ці так гэта, ці правільныя яго здагадкі. Толькі Трухановіч не ведаў, як пачаць. Наста выручыла яго.
— Добра восенню,— сказала яна.
— Чым?
— Камароў няма. Я іх так цярпець не магу...
— А па мне дык кожная пара добрая. Восенню грыбы, бульба... Ёсць, дарэчы?
— Няма ні халеры. Убілася, пакуль гэты кашэль накапала...
— Цяжка нясці? А я і памагчы не магу...
— От ідзі сабе! Ты ж грыбы нясеш.
I to праўда: што ёй гэтая ноша — так, забаўка. Маладзіца ў самай сіле, пародзістая, рослая — за Міканора, прынамсі, вышэйшая... Такія сем’і, дзе чалавек меншы за жонку, звычайна шчаслівыя, і яшчэ ў такіх (заўважыў Трухановіч) чамусьці часцей нараджаюцца дзяўчынкі.
Гуляючы, несла яна свой цяжкі кашэль. I прытрымліваць не трэба — высокія выпнутыя грудзі не давалі апусціцца шлейцы, рукі былі вольныя; відаць, па сялянскай звычцы, каб не гулялі яны, на хаду адламала галінку і абмахвалася, нібы тыя ж ненавісныя камары дакучалі ёй. Пазіркваючы на яе збоку, такую ладную, дужую, Трухановіч упершыню за гэтыя дні адчуў зайздрасць да Міканора. I яшчэ — зразумеў, што зусім не прырода, не цёплы і пахкі вераснёвы вечар і не абставіны ствараюць гэты ягоны лірычны, нейкі ўзнёслы настрой,— а яна, Наста, блізкая, амаль інтымная прысутнасць яе.
Усплыла ў памяці Нэлі, тое, як яго мінскаму двайніку Трухану заўсёды было неспакойна, трывожна з ёю, які ён быў з ёю напяты, увесь час у чаканні нейкай каверзы, падману, непрыемнасцей... I як — у параўнанні з Нэлі — проста, лёгка, спакойна было цяпер Трухановічу з Настаю.
Яму раптам захацелася вось зараз, бо іншага такога моманту магло і не быць, адкрыцца ёй, адзінаму і ў тым, і ў гэтым яго жыццях чалавеку, якога можна не баяцца, з якім можна адчуваць сябе самім сабою. Расказаць ёй усё-ўсё, як на споведзі, проста і шчыра, без заўсёдных сваіх хітрыкаў і перастраховачнай вечнай асцярогі. Бо так ужо надакучыла насіць усё ў сабе, так жывой, спагадлівай душы захацелася!
— Дык мы даўно знаёмыя з табою, Наста? — без падрыхтоўкі, без дальніх падыходаў адразу пачаў ён.
— А то ты не ведаеш...
— Каб ведаў, не пытаў бы. Ты адно нагадай, дапамажы мне ўспомніць. Мы гулялі з табою — перад тым як у войска я пайшоў? Між намі было што-небудзь? Мы хоць цалаваліся з табою?
Яна толькі хмыкнула. Знайшоў пра што пытацца. I як адказваць на такое?! Калі сам не можаш успомніць, дык толку табе з таго, было штосьці або не?
— Наста, зразумей. Я з вялікай ахвотай і радасцю ўспомніў бы, каб мог! А тым больш такую прыемную рэч, як нашыя... нібыта нашыя! — бо на самай справе то ж быў не я,— адносіны. Прыкрага, саромнага не хочацца ўспамінаць, а тут — цябе, дзяўчыну! Ты стань на маё месца. Нейкі, вы-
бачай, гад, пра якога нават згадваць не хочацца, гэты нібыта Я, ад майго імені ціскаў цябе да плота, шаптаў розныя словы, да вуснаў тваіх прысмоктваўся...
Адказам яму быў смех — нягучны, дзявочы, той самы, які так многа ў сабе тоіць. Яна паказвала гэтым смехам, што разумее яго, нават апраўдвае яго, што ёй цікавы яго маналог.
Падахвочаны, Трухановіч працягваў:
— А можа, ён, гэты нібыта Я, карыстаўся табою, тваім целам, вабнотамі тваімі, распранаў цябе, мацаў дзе хацеў — такую голенькую, белую, цёплую, падатлівую...
Яна ўсё смяялася.
— А мне, у каго нават успамінаў, якія сагравалі б, няма,— мне цяпер за кагосьці адказваць!
Дасюль Трухановіч гаварыў як бы жартуючы, з іроніяй. А тут пачаў сур’ёзна:
— Хаця ўсё адно ж ты мне не верыш. I я б на тваім месцы не верыў...
— Я даўно гэта ведаю,— сказала яна раптам. Спакойна ў яе гэта атрымалася, нават абыякава.— Ты не той. Ты — іншы.
Ён спатыкнуўся, ледзь грыбы не рассыпаў. Вось табе маеш! Варта было ў адчыненыя дзверы ламацца, даказваць штосьці... «Бацька» з «маткаю» не пазналі, і «брат родны» Міканор, а яна — Настачка, першае каханне... He маё нават, чыёсьці, чужое, а адразу ўгадала, сэрцам адчула... Ён быў і ўзрадаваны, і ўзрушаны, і азадачаны.
— Дык... а чым іншы? Чым мы рознімся?
— Проста інакшы ты. Тварамі аднолькавыя, а так... He ведаю!
— Ну, добра. Тады — а з кім табе лепш?
Наста зірнула на яго. Неахвотна сказала:
— 3 тым прасцей неяк было...
— Дзякую.
— А з табою — цікавей.
— Чаму мы раней не пагаварылі так? — шчыра пашкадаваў ён.— Ці ты не хацела?
— Я баялася,— адказала яна проста.— Вінаватая ўсё ж... He дачакалася, за Міканора выйшла...
— Дарэчы, а чаму не дачакалася? Зацяжарала? Ці мо Міканор шантажыраваў (выбірай ты словы!)... ну, пагражаў табе? Можа, казаў — не пойдзеш, дык...
I Трухановіч пачаў пералічваць-перасыпаць вядомыя шаблонныя «вечныя» матывы, не заўважаючы, што заносіць яго,
што пара спыніцца ўжо, бо не дзяўчынка-аднакласніца перад ім, а чужая замужняя жанчына, маці.
— Пайшла чутка, што ён... ну, я — загінуў? Ці што кантузіла і ты з калекам звязвацца пабаялася?
Ён зразумеў, што яна пачырванела, хоць у прыцемках і не бачыў гэтага.
— Каб быў дзеўкаю, дык сам пабачыў бы! Паказаў жа, як гэта робіцца... Паспрабуй пасля такога, вытрымай, пажыві без мужчыны! — адказала яна ўсё з тою ж вясковай грубаватай шчырасцю. Відань, і сорамна ёй было прызнавацца, і сердавала яна на сябе самую, што інакш не ўмее. Але ёй і ў галаву не прыходзіла, што можна быць хітраю, жыць, як Трухановіч жыве, заднімі думкамі, хлусіць, акторстваваць... — Таму і не дачакалася, і выйшла за першага, хто ўзяў!..
Прастата гэтага прызнання і аглушыла Трухановіча, і, як ні дзіўна, супакоіла. Згадаліся развагі свае, запісаныя пазаўчора ў каморцы, пра жанчын, пасля Нэлінага дня нараджэння... Мала ж ён памыляўся. Уся розніца паміж імі, што адна — мінская, дагледжаная, з цыгарэтай у пальчыках, другая — дужая, рослая і з кашалём за плячыма. Ды яшчэ адна больш ламаецца, а другая — менш.
Узнікла была спакуса (пісьменніцкая) «падглядвання ў дзвярную шчыліну»: скарыстаць момант, пралезці гэтай Насце глыбей у душу, паўней, падрабязней распытаць — як гэта дзеўцы без мужчыны? I, магчыма, удасца вывудзіць якіясь пікантныя дэталькі, можа, пад шумок, па інерцыі, яна такога нагаворыць... Але астыў. Наста была не Нэлі. Яна адкрывалася, яна давярала яму — і поўнай подласцю, і здрадай было нават у думках развіваць гэта.
— А я табе магу расказаць нештачкі,— сказала Наста, угадаўшы яго намер змяніць тэму і апярэджваючы яго.
6
— Яшка гэты ўсё ходзіць ды распытвае... Пра цябе,— сказала Наста тым самым голасам, якім прызнавалася ў нецярпячцы жанчыны, што паспытала мужчыны. А мо яна проста хацела, каб Трухановічу было цікава з ёю, і таму гаворку на яго перакінула?
— У каго, у Міканора распытвае?
— У мяне. Мой (так яна звала Міканора) дык, наадварот, усё бароніць цябе.
— А ты яго... Малайчына, добрая жонка,— зрэшты, Трухановічу і праўда цікава стала.— Ну, і што гэты Яшка казаў?
— Што жывеш, як барчук...
— Там — барсук, тут — барчук,— прамармытаў Трухановіч.— Дык а чым я каму замінаю? Каму паспеў дарогу перайсці?
— Кажа, прыдурваешся ты ўсё.
— 3 чаго ён узяў?
— Бо граматы ж не забыўся... Пытаў, што ты ўсё запісваеш там, у каморцы?
— А яшчэ?
— Казаў, што не такі, як усе. He робіш нічога...
— А што яны хочуць, каб я рабіў? I што я зраблю — адной рукою? — крыху разгублена, не столькі ў Насты папытаў, колькі проста так, у паветра вымавіў Трухановіч. A то ён сам не ведае, чаго ад яго хочуць. У адзіноце каб не быў — вось самая страшная правіннасць, яна ж адначасова і небяспека, бо ніяк не можна чалавеку без калектыву!
— ...I што да дзевак не ходзіш і самагонку не п’еш... Матамі не лаешся... I шчэ...
— Ну, ну.
— Ці не чапляешся ты да мяне...
— А можна, Наста? — пацягнула яго раптам на жарты.— Ты не супраць была б? He дужа адбівалася б?..
— Ды ну цябе! Я ж не маню. Гэты Яшка ведаеш які малахольны? Як у бальшавікі запісаўся, дык здурнеў зусім, бацьку роднага неяк пабіў сярод вуліцы, і нагамі, і ў галаву...
— He можа быць,— дурачыўся Трухановіч.
Яго і кранала, і забаўляла чамусьці тое, што ў яе голасе была непадробная шкадоба да таго збітага родным сынам дзядзькі, і страх перад самім сынам — бальшавіком Яшкам.
У двор Трухановіч з Настаю ўваходзілі разам. Хоць і ў прыцемках, але двор яшчэ жыў сваім, поўным сялянскага клопату, жыццём. Каля хлява Маці (Трухановіч у думках так і пісаў з вялікай літары — Маці і Бацька, як імёны ўласныя) адцэджвала малако. Побач рабымі і белымі ценямі матляліся, каўкалі і лезлі ёй пад рукі два ці тры каты. Бацька, прымасціўшыся на ганку, асцярожным прыстукваннем драўлянага малатка насаджваў на цэбрык лазовы абруч. Пад хатаю на прызбе раз-пораз пабліскваў агеньчык. Гэта сядзеў і дыміў цыгаркаю Міканор.
КНІГІ ОНЛАЙН
