КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Між тым Іван Паўлавіч гаварыў ужо. Трухан адарваўся ад сваіх думак і пачаў слухаць. «...Я чытач старамодны,— ціха гаварыў Іван Паўлавіч.— Сачу больш за сюжэтам... У мастацкім творы мне заўсёды цікава, што будзе далей. А ў вас, выбачайце, яшчэ да канца не дачытаўшы, ужо бачу, што скончыцца арыштам і хутчэй за ўсё расстрэлам галоўнага героя... Проста таму, што нельга такога чалавека на свабодзе трымаць... Таксама няма тлумачэння, як ён увогуле ў тых гадах апынуўся? Чытачу цікава гэта. Я б на вашым месцы што зрабіў? Няхай ён памірае ў нашым часе, скажам, на аперацыйным стале (цьфу-цьфу-цьфу!)... He, не памірае, канечне, a — засынае пад наркозам, а прачынаецца ў іншай палаце, на пачатку стагоддзя, чалавекам з іншай біяграфіяй...» Трухан слухаў і не слухаў адначасова. Няўжо яшчэ не так даўно падобная лухта магла яго цікавіць? I як цяпер усё гэта было далёка ад яго. «...Я на вашым месцы што зрабіў бы... У будучае яго перанёс! Уяўляеце? Па-мойму, было б здорава. Тры перыяды: мінулае — потым арышт, расстрэл — і ў нашым часе прачынаецца. Памі... засынае, я хацеў сказаць, пад наркозам — і ў будучыню пераносіцца. Матэрыял, ахоп падзей, прастор! Зрэшты, прабачце... Проста калі-нікалі крыху крыўдна, што сам не пішу. Цікава пачуць вашу думку. Што вы скажаце?» «Я? — схамянуўся Трухан.— Справа ў тым, што будучыня мяне ніколі і ніколькі не цікавіла. I не цікавіць. Мне не хочацца нават у думках, нават у творчасці туды пераносіцца. He ведаю чаму. Мне здаецца, там усё тое ж будзе: нараджэнне і старэнне, радасці і пакуты, злучкі і здрады... I так да скону вякоў. Мінулае можна зафіксаваць, яго можна помніць, уцякаць у яго, жыць ім, ратавацца ім... А ў будучыню як уцячэш? Як яе зафіксуеш? Адтуль, як з таго свету, не вяртаюцца. Можна і так сказаць: будучыня — тое, чаго няма, гэта небыццё, гэта сінонім смерці. Альбо індывідуальнай — ад старасці, хваробы, няшчаснага выпадку, альбо масавай, агульнай — ад ядзернага выбуху, чарговага ледніка, цеплавога эфекту, астывання зямлі — ды ўсё што заўгодна, і ўсё гэта будучыня, і ўсё гэта смерць!» «Песімістычны ў вас настрой...» «Канечне, будзе тэхнічны прагрэс, розныя побытавыя зручнасці — усё гэта будзе. Але гэтыя матэрыяльныя «заваёвы» бачацца мне чамусьці нечым саромным, нагадваюць школьныя ўбогія казкі з майго дзяцінства, калі настаўнікі тлумачылі нам, дзецям, што такое камунізм: гэта калі кожнаму будзе бясплатны трохкалёсны веласіпед. Тэхнічныя заваёвы будучага — той жа веласіпед!» «Цяжка з вамі пагадзіцца»,— ківаючы галавою, гаварыў Іван Паўлавіч. «Ёсць прытча, як раней людзі ведалі сваю будучыню, ведалі і дату смерці, і аднойчы Ісус прыйшоў да такога ўсёведніка ў госці — прыйшоў і жахнуўся: бруд, смурод, запусценне, дах абвалены, гаспадар ляжыць на ложку і плюе ў столь. «Што ж ты робіш, чалавеча? Прыбярыся хоць трохі!» — «Навошта, калі я ў чацвер памру?» 3 таго часу Бог і зрабіў тое, што ёсць». «Розум у вас лагічны, правільны,— пахваліў ні з таго ні з сяго Іван Паўлавіч, нібы гэта Трухан, а не Бог прыдумаў, каб людзі не ведалі будучыні.—Але настрой, адносіны да жыцця... Між тым вы утрыруеце. Я гаварыў з вашым доктарам, усё не так безнадзейна, як нам часамі малюецца... Ды зменім тэму. У вас жа ёсць выдатныя лекі — творчасць, літаратура! Плюс збег абставінаў — калі славутае «не магу не пісаць» так натуральна да вас падыходзіць. Вы як чалавек на бязлюдным востраве, у якога, апроч паперы і атраманту, няма больш нічога і якому нічога больш не застаецца як тварыць. Ды мільёны звычайных людзей,— толку ім ад іхняга здароўя, калі яны не цэняць яго, калі жыццё іх падобна на жывёльнае ці расліннае існаванне! Калі ім няма часу спыніцца і паглядзець на неба, на аблокі і зоры, ці сабе пад ногі — на траву, на мурашку ў ёй... Вас павінна трымаць, як і дасюль трымала, адчуванне непадобнасці, абранасці, гонару, што менавіта вы ў ліку тых нямногіх, каго вышмаргнулі з гэтага бясконцага людскога ланцуга, па якім жывыя рухаюцца ў мёртвыя...» «А мне які толк ад гэтай «абранасці»?! Якая аддача? Што я на тым свеце з цяперашняга свайго «абранага» жыцця ўспомню? Hi здароўя, ні грошай, ні жанчыны, ні сям’і, ні падарожжаў, ні дуэляў, ні геройства, ні подласці... Зусім нічога». «Дык гэта ж, наадварот, вельмі добра для творцы! Сублімацыя. У вас няма нічога гэтага, дык вы затое можаце яго прыдумаць, і перажыць яго, і карыстацца ім, як нібыта на самай справе...» — Хай бы каму іншаму такое шчасце,— уголас прамармытаў Трухан — і прачнуўся. 4 Ён прачнуўся ў сваёй каморцы ад холаду. За акном было цёмна. Шыбіна запацела, па шкле барабаніў дождж. I, лежачы, і прыслухоўваючыся да гэтых знадворных сонных гукаў, Трухановіч зразумеў, што неўзабаве скончыцца ўсё, што гэтая рэзкая перамена ў надвор’і паказвае на хуткую перамену ў ягоным жыцці. Нездарма ж пісьменнікі прыдумалі такі спрытны прыём: перадаваць настрой чалавека праз надвор’е і з’явы прыроды. Добра і прыемна было не рабіць нічога, займацца пасіўным, лянівым сузіраннем, «святым гультайствам», калі і навокал, у прыродзе-пагодзе, усё было суладна і сцішана. Тады і на душы быў супакой. А калі нудны, восеньскі, цягучы дождж на дварэ? Слота, холад... Нага баліць. Руку круціць, не раўнуючы, зубным болем. А ўставаць трэба. I ніяк не пазбавішся ад процьмы розных побытавых клопатаў, якія пчаліным роем, у гаспадара дазволу не пытаючы, самі лезуць у галаву. Анучы сырыя будуць... Боты вось-вось разлезуцца... Гімнасцёрка потам смярдзіць... і як жа абрыдла ўвесь час мыцца адной рукою! I як, і дзе ўвогуле змыць гэты бруд з сябе? Пакуль цёпла было, дык рэчка пад бокам, хоць збольшага можна было паплёхацца, а цяпер? Дык гэта ж толькі пачатак, яшчэ ж уся восень наперадзе. А зіма? Што ён зімою рабіцьме? Калі ў каморы грубкі няма? А тут, у дадатак да ўсяго, яшчэ ўспомнілася, што сёння яму ў Скрыгалаў на млын ехаць. Сам напрасіўся. Рэч у тым, што Міканор з Бацькам хоць і жылі ў адным двары, але гаспадаркі ў іх лічыліся дзве — асобныя. Скончыўся абмалот, Міканор сваю норму харчнарыхтоўкі здаў усю, а Бацька пару мяхоў лішку прыхаваў, спадзеючыся — у выпадку чаго — прыкрыцца тым жа Міканорам... Якраз пайшла чутка, што ў недалёкім Скрыгалаве запрацаваў паравы млын. Вось толькі ці надоўга? Трэба было скарыстоўваць момант, везці ды малоць, пакуль хоць нейкае зацішша. I тут Міканор праявіў нечаканую цвёрдасць — ніякіх паездак! Адна справа ■— жыта і зусім іншае — мука. Прыхаваць лішкі можна мала на што, хоць бы і на насенне, правіннасць у тым невялікая, а вось малоць... Малоць — гэта супраць закону, супраць савецкай улады. Ён, Міканор, і без таго шмат на што вочы закрывае, патураючы Бацьку, а на злачынства ісці не збіраецца. — Сваё змалоць — злачынства? — прыкідваўся нявіннай авечкаю Бацька.— Калі такое сталася, што яно так звацца пачало? Трухановіч, які быў міжвольным сведкам гэтай сцэны, перш хацеў ціхенька выграбацца з хаты. Але штосьці падказала яму, што гэта, можа, і ёсць той выпадак, калі ён хоць чым зможа быць карысным гэтым людзям. Ён застаўся. — Hi сам не паеду, ні вы не паедзеце,—казаў Міканор.— Вас жа кожная дзірка ў плоце ў тым Скрыгалаве ведае! I ўчотчык, і млынар... He трэба мне, каб пасля пальцамі тыкалі, што сын па хатах ходзіць, апошняе выграбае, а бацька... — Хіба я цябе пасылаў на такую работу? Ты ж сам яе знайшоў,— упарціўся Бацька, але асцярожна гаварыў, бо грэх было наракаць на Міканора, за якім і так яму вялікая паслабка была.— Вунь Стахвей не хаваецца: звазіў учора, і змалоў, і вярнуўся... — Кіньце гэта! Стахвею можна. А нам — не! — Другія вунь і змалолі,— гнуў сваё Бацька,— і нічога ім. А ў нас усё не як у людзей... — Так і скажыце! He так вам тое жыта і тая гарэлка, як пазавідвалі, як бы ад людзей не адстаць. А на мяне і без таго косяцца, што іншых агітую, а бацьку роднага не чапаю. А як вас зачэпіш, калі ў вас такая кулацкая натура? — Дык у цябе затое бальшавіцкая — вось і звазіў бы, і ніхто б табе слова не сказаў бы... — Яшчэ чаго лепшага не маглі прыдумаць?! Мала вам, што я і так маўчу пра тыя лішкі? Ці вы хочаце, каб мяне ў Мазыр пад канвоем павезлі?! — Ды Бог з табою, сынку,— спалохаўся Бацька.— He хочаш, не трэба, я ж цябе не пасылаю. Маўчыш — і на тым дзякуй,— пачаў падхалімнічаць ён, добра ведаючы сынаў характар: пазлуецца ды ўсё адно саступіць.— Прападзе ж жыта... I як гэта без гарэлкі? А яно ж горш і горш з кожным днём... I далей, ужо не да Міканора, а да «меншага» — Трухановіча, звяртаючыся: — Прапусцім час, шкода ж. Потым рады не дасі гэтаму жыту... Вунь задажджыла — хутка вуліцу не пярэйдзеш, не тое што ў Скрыгалаў... Ды і млын чакаць не будзе. Стахвей казаў учора, што... — Давайце я з’езджу,— прапанаваў Трухановіч абыякава, нібы тым па цэлых днях і займаўся, што па млынах раз’язджаў.— Дакументы ў мяне ў парадку, ніхто мяне ў тым Скрыгалаве не ведае... — А зможаш? — хутка спытаў Бацька. Гэтая хуткасць яго і выдала, паказаўшы, што такі варыянт абдумваўся ім ад пачатку, як самы, можа быць, для ўсіх іх найлепшы. — Ды куды яго адпускаць? Яшчэ дарогу забудзе! — вырвалася ў Міканора. Але не са злосцю, не з насмешкай вырвалася, было відаць, перажывае ён за брата.— Хіба і праўда мне з ім паехаць?.. А перад Скрыгалавам пераседзець дзе ў лесе, пачакаць, пакуль назад... Цьфу, чорт ведае што! — He дуры галавы,— стаў супакойваць яго ўраз падвесялелы Бацька.— Мо і праўду кажа... Што там ехаць? Дарога сама выведзе... I там, у Скрыгалаве, хто яго ведае? Трухановічаў поўная акруга. А тут свае — дык дурны не ўбачыць, a разумны прамаўчыць... — Вось няймецца вам з гэтым жытам! Едзь. Хай едзе. Мне-то што? Глядзіце самі. Але радня раднёю, а мяне тут не было, і не чуў, не бачыў нічога! Усё атрымалася па Бацькавых словах, а не па Міканоравых. I з’ездзіў удала, і вярнуўся жывы-здаровы, і дарога сама вяла, а разумны конь сам вёз, і нават з дажджом як падгадалі — нікога знаёмага не стрэлася на шляху. Усю дарогу туды Трухановіч прасядзеў крукам пад брызентавай накідкаю, аб якую стракатаў дожджык. Добра так было, зацішна, нават думаць не хацелася... У Скрыгалаве адразу знайшоў, ні ў кога не пытаючы, двухпавярховы цагляны будынак паравога млына. Каля яго ўжо стаяла цугам падводаў пяць. Трухановіч прыстроіўся ў канцы. Пакуль марудна рухалася чарга, пакарміў каня з рукі сенам, потым пахадзіў між падводаў... Хутка знайшліся памочнікі — мяхі на млын аднесці і муку на воз пагрузіць, самі вызваліся і нават пляшку самагонкі, якіх Бацька дзве даў з сабою, спярша браць не хацелі: «Свой — браток-хрантавік, што ж мы, няхрышчаныя хіба?..» Збыўшы з рук адзін клопат, Трухановіч вырашыў заглянуць на млын, каб хоць трохі разабрацца, што тут да чаго, каб потым, калі яго чарга падыдзе, не выглядаць поўным невукам.