Пякучая таямніца
Штэфан Цвэйг
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 496с.
Мінск 1994
вартага павагі чалавека. Потым я з цяжкасцю паднялася ў свой пакой і праспала дванаццаць—чатырнаццаць гадзін глухім, мёртвым сном, якім ніколі ў жыцці не спала, такім сном, пасля якога я зразумела, што значыць нежывою ляжаць у труне. Сваякі даглядалі мяне, як хворую, але іх ласка прыносіла мне адно боль; я саромелася іхняй пачцівасці, іхняй павагі, і мне прыходзілася ўвесь час стрымлівацца, каб раптам не выкрыкнуць ім у твар, што я ўсім здрадзіла, пра ўсіх забылася, ледзь не пакінула іх дзеля безразважнага згубнага пачуцця.
Потым я бязмэтна паехала ў маленькае французскае мястэчка, дзе нікога не ведала, бо мне не давала спакою неадчэпная думка, што кожны чалавек з першага позірку можа ўбачыць маю ганьбу, перамену ўва мне — настолькі адчувала я сябе зганьбаванаю і зняслаўленаю. Часам, калі я прачыналася раніцаю ў сваім ложку, мною авалодваў халодны жах, я баялася расплюшчыць вочы. Зноў прыходзіў успамін аб той ночы, калі я раптам прачнулася побач з чужым, паўголым чалавекам, і кожны раз, як і ў тую хвіліну, у мяне было адно жаданне — памерці. .
Але, зрэшты, час мае вялікую сілу, а ў старасці душэўны пыл меншае. Адчуваецца блізкасць смерці, яе чорны цень падае на дарогу, усё здаецца не такім яркім і ўжо не закранае гэтак глыбока, і меншая небяспека падпільноўвае цябе. Паступова я адышла ад шоку, і калі шмат гадоў пазней мяне пазнаёмілі з маладым палякам, аташэ аўстрыйскага пасольства, я папыталася ў яго пра тую сям'ю; ён расказаў, піто сын яго сваяка дзесяць гадоў таму назад застрэліўся ў Монтэ-Карла,— я нават не ўздрыгнула. Мне амаль не было балюча: можа,— чаго хаваць свой эгаізм? — я была нават радая, бо цяпер мне не*трэба было баяцца, што я калі-небудзь з ім сустрэнуся, ніхто ўжо не мог сведчыць супраць мяне, акрамя ўласнай памяці. 3 таго часу я паспакайнела. Састарыцца — гэта як перастаць баяцца мінулага.
I цяпер вы зразумееце, чаму я раптам вырашыла загаварыць з вамі пра сябе, пра гэты выпадак з майго жыцця. Калі вы так горача абаранялі мадам Анрыэт і сцвярджалі, што дваццаць чатыры гадзіны могуць поўнасцю перайначыць лёс жанчыны, мне здалося, што гаворка ідзе пра мяне; я была вам удзячная, бо ўпершыню адчула сябе як бы апраўданаю. I я падумала: хоць раз выкажу, што на душы,— можа, тады здымецца праклён з маіх успамінаў і я змагу заўтра ж пайсці туды, пераступіць парог той самай залы, дзе калісьці мяне падпільноўваў лёс, і не адчуваць нянавісці ні да яго, ні да сябе самой. Тады камень зваліцца з маёй душы, ляжа ўсім сваім цяжарам на мінулае, і яно ўжо ніколі не ўваскрэсне. Добра, што я змагла ўсё гэта вам расказаць, цяпер мне лёгка і крыху радасна... Дзякуй вам за гэта.
Сказаўшы гэтыя словы, місіс К. устала з месца, і я адчуў, што расказ скончаны. Крыху збянтэжаны, я шукаў і не знаходзіў падыходзячых слоў. Мусіць, яна зразумела гэта і хуценька сказала: _
— He, прашу вас, не трэба... я не хацела б, каб вы адказвалі або гаварылі што-небудзь... Дзякуй вам за тое, што вы мяне выслухалі, і жадаю вам шчаслівай дарогі.
Яна працягнула мне на развітанне руку. Міжволі я падняў вочы, і любым, прыгожым здаўся мне твар гэтай старой жанчыны, якая прыветліва і трошкі збянтэжана глядзела на мяне. Ці то водбліск мінулага згубнага пачуцця, ці то збянтэжанасць заліла чырванню яе твар да самых каранёў сівых валасоў,— зусім як маладая дзяўчына стаяла яна перада мною, усхваляваная ўспамінамі, і саромелася свайго прызнання. Мною міжволі авалодала ўзрушэнне, я хацеў выказаць ёй сваю павагу, але штосьці сціснула мне горла. Тады я нізка схіліўся і пачціва пацалаваў яе ў пабляклую руку, якая лёгенька дрыжала, як асенні ліст.
СКОН АДНАГО СЭРЦА
Каб нанесці сэрцу сакрушальны ўдар, лёсу не заўсёды трэба біць моцна і з размаху; выклікаць пагібель якой-небудзь нязначнай прычынаю — вось да чаго імкнецца яго неўтаймаваная творчая сваволя. На нашай няўцямнай чалавечай мове мы называем гэты першы лёгенькі дотык зачэпкаю і здзіўлена параўноўваем яе малюсенькія памеры з магутным уздзеяннем, якое часта выяўляецца пазней; але як хвароба ўзнікае раней, чым яна праяўляецца, так і чалавечы лёс пачынаецца не тады, калі ён робіцца прыкметнаю з’яваю. Лёс даўно праяўляецца дзесьці ў нашай глыбіні, у нашай крыві, перш чым дакрануцца да душы зверху. Самапазнанне раўназначна супраціўленню, і амаль заўсёды яно марнае.
Стары — яго звалі Заламансон, і ў сябе на радзіме ён меў званне тайнага камерцыі саветніка — прачнуўся аднаго разу ўночы ў атэлі ў Гардоне1, дзе ён праводзіў велікоднае свята з сям’ёю, ад моцнага болю: нібы ціскамі здушвала жывот, дыханне ледзь вырывалася з грудзей. Стары спалохаўся: яго часта непакоіла жоўць, не раз мучылі колікі, але ён, наперакор парадзе дактароў, не паехаў лячыцца ў Карлсбад, а згадзіўся дзеля сям’і паехаць на поўдзень. Баючыся небяспечнага прыступу, ён спалохана абмацаў свой вялізны жывот і, нягледзячы на пакутлівы боль, адразу ж адчуў палёгку: ціснула
Зімні курорт на беразе возера Гарда ў Італіі.
моцна толькі пад лыжачкай, відаць, з-за непрывычнай італьянскай кухні, а можа, з-за лёгкага атручэння — яно часта бывала тут у турыстаў. Ен з палёгкаю ўздыхнуў і адняў дрыготкую руку, але боль не праходзіў і не даваў дыхаць. Тады стары са стогнам цяжка падняўся з ложка, каб прайсціся і зняць боль. I сапраўды: боль зменшыўся, ледзь толькі ён стаў на ногі, і, яшчэ болей, калі ён зрабіў некалькі крокаў. Але ў цёмным пакоі было цесна, акрамя таго, ён баяўся разбудзіць і дарэмна патрывожыць жонку, якая спала побач на другім ложку. Таму ён накінуў халат, уступіў у пантофлі на босую нагу і вобмацкам асцярожна пракраўся ў калідор, каб крыху прагуляцца.
У той момант, калі ён адчыняў дзверы ў цёмны калідор, праз насцеж адчыненыя вокны з царкоўнай вежы данёсся бой гадзінніка — чатыры гучныя ўдары, якія з мяккім трымценнем замерлі дзесьці над возерам: было чатыры гадзіны ночы.
У доўгім калідоры панаваў густы змрок. Але стары з дзённых успамінаў добра ведаў, што калідор прамы і вельмі доўгі, і таму патупаў з аднаго канца ў другі, не адчуваючы патрэбы ў асвятленні. Ен глыбока дыхаў і з задавальненнем адзначыў, што ціск у грудзях паступова спадае: хадзьба дапамагла яму амаль поўнасцю пазбавіцца ад болю. Ен ужо збіраўся вярнуцца ў пакой, як раптам яго спалохаў і прымусіў застыць на месцы нейкі шум — слабы, але добра адчувальны шэпт дзесьці паблізу ў цемры. Штосьці зарыпела, нехта зашаптаўся, пачуўся шоргат, і вузкая палоска святла з прачыненых дзвярэй на момант прарэзала цемру. Што гэта? Міжволі стары прыціснуўся ў куточку да сцяны — зусім не з цікаўнасці, а толькі з лёгка зразумелага сораму, што хто-небудзь убачыць яго тут, занятага чымсьці дзіўным — блуканнем уночы. Але ў той момант, калі ў калідоры бліснула святло, яму — амаль супраць волі — здалося, што з таго пакоя выслізнула жаночая фігура ў
белым і знікла ў другім канцы калідора. I сапраўды — каля апошніх дзвярэй ціха бразнула дзвярная ручка. I зноў усё сціхла ў змроку.
Стары раптам захістаўся, быццам яго ўдарылі ў capita. Там, у самым канцы калідора, дзе па-здрадніцку шчоўкнула ручка, там былі... там жа былі толькі яго пакоі, трохпакаёвы нумар, які ён зняў сваёй сям’і. Жонка — ён бачыў яе ўсяго некалькі мінут таму назад — моцна спала; значыцца, гэтая жанчына — не, памылкі быць не можа,— што крадком выйшла з чужога пакоя, была яго дачка Эрна, якой ледзь споўнілася дзевятнаццаць гадоў.
Пахаладзелы ад жаху, стары закалаціўся ўсім целам. Яго дачка Эрна, яго дзіця, гарэзлівае, свавольнае дзіця — не, гэтага быць не можа, ён, канечне, памыліўся. Навошта яна хадзіла ў чужы пакой, калі не... Як шалёнага звера адштурхнуў ён гэтую думку, але прывід зніклай жаночай постаці ўладарна ўеўся ў мозг — не вырваць, не пазбавіцца; ён мусіў пераканацца, памыліўся ён ці не. Задыханы, трымаючыся за сцяну, даплёўся ён да дзвярэй яе пакоя, які быў сумежны з ягоным, і з роспаччу ўбачыў, што толькі тут, толькі з-пад гэтых дзвярэй прабівалася тоненькая нітка святла і паздрадніцку бялела замочная шчыліна: у чатыры гадзіны раніцы ў яе пакоі гарэла святло! I вось яшчэ адзін доказ: шчоўкнуў выключальігік, белую нітку святла паглынуў змрок: не, не, няма чаго падманваць сябе — Эрна, яго дачка, выйшла з чужога пакоя сярод ночы і тайком вярнулася ў свой.
Стары дрыжаў ад жаху, абліваўся халодным потам, яго калаціла. Выламаць дзверы, накінуцца на яе з кулакамі, адлупіць бессаромніцу было яго першым імкненнем. Але ў яго падкошваліся ногі. Ен ледзь давалокся да свайго пакоя і, як да смерці ранены звер, амаль непрытомны, упаў на ложак.
Стары нерухома ляжаў на ложку і шырока расплюшчанымі вачамі глядзеў у цемру. Побач роўна, спакойна дыхала жонка. Першай яго думкай было расштурхаць яе, сказаць пра страшнае адкрыццё, накрычаць, даць волю свайму гневу. Але як вымавіць, як выказаць словамі гэтае жахлівае? Ніколі, ніколі яму не сказаць іх. Але што рабіць? Што рабіць?
Ён пастграбаваў сабрацца з думкамі. Але яны, як кажаны, усляпую мітусіліся ў галаве. Гэта ж проста жах: Эрна, далікатнае, клапатліва выпешчанае дзіця з ласкавымі вачамі... ці даўно, ці даўно яна сядзела над букваром і ружовым пальчыкам вадзіла па цяжкіх незразумелых літарах; ці даўно ён заходзіў па яе ў школу і яна выбягала яму насустрач у блакітнай сукеначцы, а па дарозе дадому ён карміў яе пірожнымі ў кандытарскай — ён яшчэ адчуваў пацалунак дзіцячых вуснаў, салодкіх ад цукру... Ці не ўчора гэта было?.. He, гады прайшлі з таго часу... Але ж учора — так, учора — яна так па-дзіцячы ўпрошвала яго купіць ёй стракаты блакітны з золатам світэр, выстаўлены ў вітрыне. «Татачка, ну калі ласка!» — склаўшы лісліва рукі, смяялася яна тым радасным, самаўпэўненым смехам, супраць якога ён ніколі не мог устаяць... А цяпер, цяпер, за два крокі ад яго дзвярэй, яна прабіралася ў пакой чужога мужчыны, у яго ложак, дзе голая аддавалася пажадліваму пачуццю...
«Божа мой, божа мой!..— міжвольна застагнаў стары.— Якая ганьба, якая ганьба!.. Маё дзіця; маё дзіця, далікатнае, мілае дзіця з якімсьці мужчынам... А з кім?.. Хто б гэта мог быць?.. Усяго толькі тры дні, як мы сюды прыехалі, і раней яна не ведала нікога з гэтых выглянцаваных дурняў — ні графа Убальдзі з малюсенькаю галавою, ні італьянскага афіцэра, ні гэтага мекленбургскага барона... толькі на другі дзень яны пазнаёміліся на танцах, і ўжо з адным з іх... He, ён не мог быць у яе першы, не... гэта, мусіць, пачалося яшчэ
КНІГІ ОНЛАЙН
