Расейска-беларускі вайсковы слоўнік Станіслаў Суднік, Сяржук Чыслаў

Расейска-беларускі вайсковы слоўнік

Станіслаў Суднік, Сяржук Чыслаў

Выдавец: Белфранс

Памер: 250с.

Мінск 1997

37.81 МБ

Станіслаў Суднік Сяржук Чыслаў РАСЕЙСКА БЕЛАРУСКІ ВАЙСКОВЫ СЛОЎНІК ТАВАРЫСТВА БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ ІМЯ ФРАНЦІШКА СКАРЫНЫ ТЭРМІНАЛАГІЧНАЯ КАМІСІЯ Станіслаў Суднік Сяржук Чыслаў РАСЕЙСКА БЕЛАРУСКІ ВАЙСКОВЫ СЛОЎНІК МЕНСК «БЕЛФРАНС» 1997 УДК 355(038)-82-826 ББК 68.4я2 С89 Навуковы рэдактар: доктар філалагічных навук, прафесар Павел Сцяцко • Р э ц э н з е н т ы: кандыдат вайсковых навук, дацэнт, палкоўнік запасу Вінцэнт Чорны; кандыдат фізічна-матэматычных навук, дацэнт Людміла Майсеня; намеснік старшыні Тэрміналагічнай камісіі пры Міністэрствс адукацыі і навукі Рэспублікі Беларусь Зьміцер Санько Фундатар выдання: Лідская гарадская рада Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны. Суднік С., Чыслаў С. С89 Расейска-беларускі вайсковы слоўнік. — Мн.: Белфранс, 1997. 250 с. ISBN 985-6425-02-6. Утры.моўвае 8000 словаў і словазлучэнняў сучаснай вайсковай'і побытавай лексікі. Прызначапы для вайскоўцаў Узброеных Сілаў Рэспублікі Беларусь, памежных і ўнутраных войскаў, выкладчыкаў і навучэнцаў вайсковых і цывільных навучальных установаў, а таксама для настаўнікаў фізкультуры і данаборнай падрыхтоўкі беларускіх школаў і сярэдніх слецыяльньіх навучалызых установаў. ББК 68.4я2 ISBN 985-6425-02-6 © С. Суднік, С. Чыслаў. “Паміраць збірайся, а жыта сей.” (Беларуская народная прыказка) Прадмова У неспрыяльных этнапалітычных умовах апошняга часу шмат у каго апусціліся рукі. Але пасля зімы заўсёды наступае вясна. Ды што будзе толку ісці на вясновае поле, калі са страху ці адчаю перад халадамі не сеяў восенню. Праца над гэтым слоўнікам была распачата ў 1992 годзе і ў асноўным скончана да лета 1993 года. На той момант Узброеныя Сілы Рэспублікі Беларусь пачалі паварот да беларускай мовы і аўтары спяшаліся даць вайскоўцам зыходную лінгвістычную аснову. Тэрмінова ў 1993 годзе быў выдадзены “Кароткі расейска беларускі вайсковы слоўнік", які ўтрымоўваў каля 1000 словаў і большасць шыхтовых і пазашыхтовых камандаў. Пасля гэтага пачалася даводка асноўнага слоўніка. Змена моўнай сітуацыі на Беларусі паставіла пад пытанне мэтазгоднасць гэтай працы і моцна ўскладніла фінансавы бок справы. Пасля выхаду ў 1996 годзе па ініцыятыве Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь “Руска беларускага слоўніка для вайскоўцаў’’ пад рэдакцыяй кандыдата вайсковых навук У.Язэпчыка і кандыдата філалагічных навук М.Крыўко праблема мэтазгоднасці гэтага выдання стала яшчэ больш востра. Але параўнальны аналіз абодвух слоўнікаў даў наступныя вынікі. Больш 30 працэнтаў нашага слоўнага поля не знайшло свайго адлюстравання ў слоўніку Міністэрства, 43 працэнты словаў і словазлучэнняў у нас дадзена ў трактоўцы, адрознай ад прапанаванай лінгвістамі Міністэрства абароны. Мы даём усю сістэму вайсковых шыхтовых і пазашыхтовых камандаў, на што нашы калегі не адважыліся. Безумоўна, мы не прэтэндуем на сапраўду ў апошняй інстанцыі. Мы наўмысна не ішлі на радыкалізацыю, не перайшлі на "тарашкевіцу”, у большасці выпадкаў дапускалі варыянтнасць, але пастараліся скарыстаць увесь пласт лексікі, які адрадзіўся і развіўся за апошнія гады. Мы выказваем шчырую падзяку: Аляксею Глушко, які зрабіў першы кампутарны набор слоўніка; Ігару Супаненку, які ўдзельнічаў у пачатку працы над слоўнікам; Культурна асветніцкаму фонду “Бацькаўшчына”, г.Горадня; рэдакцыі газеты “Пагоня”; рэдакцыі газеты “Беларускі калекцыянер”; камерцыйнай фірме “Чагір”; патрыятычнай арганізацыі "Белы легіён”, за дапамогу ў ажыццяўленні выдання. Упэўненыя. што гэтая праца дасць плён і ляжа ў аснову будучага беларускага вайсковага слоўніка на 25 30 тысяч словаў. Станіслаў Суднік Сяржук Чыслаў Правілы карыстання слоўнікам “Расейска беларускі вайсковы слоўнік” уключае вайсковыя тэрміны і ўстойлівыя словазлучэнні, вайсковую службовую і побытавую лексіку, агульнаўжывальную лексіку, якая мае шырокае прымяненне ў вайсковым асяроддзі. Словы і словазлучэнні размяшчаюцца ў адпаведнасці з расейскім алфавітам. Лексічны матэрыял падаецца асобнымі словамі і блокамі словазлучэнняў. Пры гэтым апорнае слова ў словазлучэннях, калі яно паўтараецца без зменаў, падаецца ў расейскай частцы першай літарай з кропкай. у беларускай частцы поўнасцю. Напрыклад: вевцество - рэчыва взрывчатое в. - выбуховае рэчыва Калі слова ў расейскай мове мае аднолькавае гучанне пры розных значэннях, а ў беларускай розныя гучанні ў залежнвсці ад значэння, то словы пазначаюцца рымскімі лічбамі з дадатковым тлумачэннем і падаюцца па чарзе. Напрыклад: взвод I (подразделенне)- звяз, -за взвод II (курка) - напяцце, н.р. Для ўсіх назоўнікаў мужчынскага роду ў беларускай частцы слова падаецца канчатак у родным склоне або слова цалкам. Калі род ці лік назоўнікаў у беларускай і расейскай частках не супадаюць, то ў беларускай частцы яны пазначаюцца. Калі назоўнік ужываецца ў расейскай мове толькі ў адзіночным ці множным ліку, то ён пазначаецца і ў расейскай частцы. Калі расейскаму тэрміну адпавядае некалькі беларускіх, то беларускія тэрміны размяшчаюцца ў паслядоўнасці найбольшай адпаведнасці іх вайсковаму значэнню, часціні ўжывання ў вайсковай лексіцы ці пажаданасці першачарговага ўжывання ў Беларускім Войску. Напрыклад: старшнй лейтенант паручнік, -ка, старшы лейтэнант, та Калі кіраванне ў беларускай мове адрозніваецца ад кіравання ў расейскай, то ў дужках падаецца кіраванне і ў расейскай, і ў беларускай частках. Слоўнік прыдатны для выкарыстання ў якасці арфаграфічнага. У слоўніку сістэмна пададзены правапіс словаў, утвораных ад дзеяслоўных формаў без ужывання чужых для беларускай мовы суфіксаў: -ір, -ем, -уч, -юч і інш. Узніклыя формы з’яўляюцца цалкам прымальнымі для арфаграфічна абгрунтаванага ўжытку. Напрыклад: дезннфекцнонный - дэзінфекцыйны дезннфііцнровать - дэзінфекцыяваць дезннфнцнруюіцнй - дэзінфекцыявалыіы. Адсутнасць у слоўніку некаторых складаных формаў выклікана толькі іх рэдкім ужыткам. Пры неабходнасці патрэбную форму можна знайсці ў іншым блоку. Напрыклад: охраняемый падахоўны. Шыхтовыя і пазашыхтовыя каманды і камандныя словы пададзены паводле традыцый напісання іх у вайсковых статутах. ав. — авнацня адз. — адзіночны лік воен. — военный географ. — географня ед. — едннственное чнсло ж.д. — железная дорога ж.р. — жаночы род мед. — меднцнна метео. — метеорологня мн. — множны лік, множественное чнсло мор. — морской м.р. — мужчынскі род н.р. — ніякі род обіц. — обшее оруж. — оружне почт. — почта прйл. — нмя прнлагательное прйч. — прнчастне прод. — продовольствне Р- — родны склон строев. — строевой сут. — ммя сушествнтельное техн. — технмка фортйф. — фортнфнкацня A a М н С с ь Б б Й й Т т ы В в К к У у ь Г г Л л Ф ф Э э Д д М м X х Юю Е е Н н Ц ц Я я Ё ё 0 о Ч ч Жж П п Шш 3 з р р Шш Беларускі алфавіт A a Жж П п Ч ч Б б 3 з р р Шш В в I і С с ы Г г Й й Т т ь Д д К к У у Э э Дж, дж Л л Ў ў Юю Дз, дз М м Ф ф Я я Е е Н н X х Ё ё О о ц ц авангард боковой а. авангардный аванпост аванпостный аварнйно-спасательный авармя авйабомба авпагорнзонт авманосец авнацнонно-техннческнй авнацня а. Военно-Морского Флота а. Войск Протнвовоздушной Обороны а. связн а. спецпального назначення авнаносная а. базовая а. бомбарднровочная а. военная а. военно-транспортная а. войсковая а. вспомогательная а. гражданская а. дальняя а. нстребптельная а. нстребнтельно-бомбарднровочная а. корабельная а. мшіно-торпедная а. палубная а. протмволодочная а. авапгард, -ду бакавы авангард авангардны аванпост, -та аванпостны аварыйна-ратавалыіы аварыя авіябомба штучны далягляд, -ду, штучны гарызонт, -та авіяносец, -носца авіяцыйна-тэхнічны авіяцыя авіяцыя Вайскова-Марскога Флоту авіяцыя Войскаў Супрацьпавстранай Абароны авіяцыя сувязі авіяцыя спецыяльнага прызпачэння авіяносная авіяцыя базавая авіяцыя бамбавалыіая авіяцыя вайсковая авіяцыя вайскова-транспартная авіяцыя вайсковая авіяцыя дапаможная авіяцыя цывільная авіяцыя далёкая авіяцыя зпішчальная авіяцыя знішчальна-бамбавальная авіяцыя карабелыіая авіяцыя мінна-тарпедная авіяцыя палубная авіяцыя супрацьчаўновая авіяцыя разведывательная a. реактмвная a. санмтарная a. стратегнческая a. тактмческая a. торпедоносная a. транспортная a. фронтовая a. штурмовая a. автобронетанковый автобус автоген . автогенный автогрейдер автомат автоматнческяй автоматчнк автомашнна автомобнль а. повышенной проходнмостн грузовой а. гусеннчный а. колёсный а. легковой а. плаваюшнй а. пожарный а. полугусенмчный а. саннтарный а. строевой а. автопнлот автопогрузчнк автострада* агент агентура агнтацня наглядная а. агрессня агрессор выведвалыіая авіяцыя рэактыўная авіяцыя санітарная авіяцыя стратэгічная авіяцыя тактычная авіяцыя тарпсданоспая авіяцыя транспартная авіяцыя франтавая авіяцыя штурмавая авіяцыя аўтабранятанкавы аўтобус, -са аўтаген, -ну аўтагенны аўтагрэіідар, -ра аўтамат, -та аўтаматычны аўтаматчык, -ка аўтамашына аўтамабіль, -ля аўтамабіль падвышанай праходнасці грузавы аўтамабіль тракавы аўтамабіль колавы аўтамабіль легкавы аўтамабіль плавалыіы аўтамабіль пажарны аўтамабіль паўтракавы аўтамабіль санітарны аўтамабіль шыхтовы аўтамабіль аўтапілот, -та аўтапагрузчык, -ка аўтастрада агент, -та, віж, -жа агентура, віжы мн. агітацыя наглядная агітацыя агрэсія агрэсар, -ра акіцніюсіь адмнннстратнвно-хозяйственый адмнннстрацня военная а. адмнрал адыотант азбука Морзе азнмут ндтн по азнмуту пстшіый а. магннтный а. обратный а. прямой а. академпя военная а. Военная а.бронетанковых войск Военная а. Генерального штаба Военная а. Республнкн Беларусь Военная а. связн Военная а. тыла н транспорта Военная а. хнмнческой затнты Воснная артнллернйская раднотехннческая а. Военная командная а. Военная командная а. ПВО Военно-артнллернйская а. Военно-воздушная а. Военно-воздушная ннженерная а. Военно-меднцннская а. Военно-морская а. аккумулятор актнвность адміністрацыйна-гаспадарчы адміністрацыя вайсковая адміністрацыя адмірал, -ла ад’ютант, -та азбука Морзе азімут, -ту ісці паводле азімуту праўдзівы азімут магнітны азімут зваротны азімут наўпроставы азімут