Таташ Яраш, мамана Аксана, дачэта Альжбэта
Аксана Спрынчан
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 63с.
Мінск 2013
ўпэўніў, што мне падаецца, што ён паддаецца.
А вось мамана Аксана заўжды прайграе таташу Ярашу. Я нават думаю, што яна яму паддаецца. Я чу/іа, як бабу/ія каза/іа мамане Аксане, што жанчына заўжды павінна быць мудрай, то бок ісці на саступкі. А/іе я нізавошта не паддамся. Змаганне павінна быць шчырым. I шчыраваць на нечую перамогу я не збіраюся.
Калі я выйграю ў таташа Яраша, ён павінен з’есці што-кольвек нясмачнае. He каўбаску сухую, не вянд/іінку гарадзенскую, не мас/ііца /іунінецкае, а, то/іькі ўявіце сабе, цыбу/ію, часнык, пастарнак, любісту а/іьбо хрэн. Таташ Яраш, трэба прызнаць, мужна трымаецца, нават усмешка з ягоных вусаў паказваецца і маю выклікае. А мне ўжо нават самой хочацца прайграць, так шкада яго.
Затое мамана Аксана выйграе ў таташа Яраша, ка/іі яны замест гарадоў гу/іяюць у пісьменнікаў. Скажа мамана Аксана: Маўр, а таташу Ярашу даводзіцца казаць — Рыд, мамана Аксана — Дзюма, а таташ Яраш — Агняцвет, Твэн — Наварыч, Чапек — Купа/іа... I не ўзгадаў таташ Яраш пісьменніка на /іітару «А». I прайграў. I тут ужо ў маманы Аксаны іншая методыка пакарання. Яна не змушае есці таташа Яраша, як я, гэтак званую зе/іяніну, а сядае насупраць яго і сама есць сухую каўбаску, вяндлінку гарадзенскую, мас/ііца
32
лунінецкае. I тут ужо ў таташа Яраша ўсмешка з-за вусаў не паказваецца.
Аднойчы таташ Яраш праз гу/іьню ў гарады нават у паліклініку трапіў. He, ён не пракусіў сабе вусну, калі мамана Аксана мяса паглынала, і ў яго не ўзнялася падвышаная гаркавасць ад маёй зе/іяніны. He, у той раз ён гу/іяўся ў гарады са сваім сябрам Піфам, вой, Пітам (яны ў адным музычным гурце граюць «Піф-Паф», вой «Піт-Паф»). I, відаць, быў за/іішне стом/іены, бо прайграў яму. A пакаранне бы/іо не такое, як у мяне і маманы Аксаны, харчовае, а стэры/іьнае. Трэ бы/іо замяніць бабулю Піта, якая працавала прыбіральніцай у дзіцячай па/іік/іініцы, паку/іь яна зводзіць Піта ў дарос/іую паліклініку, бо ён вельмі баяўся лекаваць зубы.
Прыйшоў таташ Яраш у паліклініку, дала бабу/ія яму вядро, швабру і ножык і павя/іа Піта зуб выдзіраць. I як унучак у самым росквіце сілаў не выдзіраўся, але застаўся без зуба.
А гэтым часам таташ Яраш зусім замыліўся, мыючы пад/югу ў паліклініцы. Як выяві/іася, цягаць швабру і вядро з вадою па такім месцы было найбольш простым. Таташ Яраш быў моцным, і ні рукі, ні спіна ў яго не балелі. Але ж галава! Галава расколвалася на часткі.
То/іькі не падумайце, што ён га/іавой мыў. Зусім і не га/іавой. Проста ён ніколі не бачыў сто/іькі дзяцей, якія крычалі, гар/іалі, скавыталі, скуголі/іі і падвывалі. Адныя выраб/ія/іі штосьці з гэтага перад дзвярыма кабінетаў, другія — пас/ія таго, як выходзі/іі ад дактароў. Трэція прымудра/ііся папераменна крычаць, гарлаць, скуго/ііць і падвываць і да, і пас/ія.
Таташ Яраш пачаў урэшце разумець, навошта Пітава бабу/ія да/іа яму ножык. Трэба пужаць гэтых крык/ііўцаў — відаць, прыбіра/іьніца ў сучасных варунках павінная не толькі прыбіраць пад/югу, а/іе і прыбіраць крык. Таташ Яраш ужо хацеў паказаць б/ііскучы ножык асаб/ііва невыноснаму х/юпчыку, а/іе вырашыў перапытаць у Пітавай бабу/іі, як гэта рабіць павод/іе праві/іаў. Бабу/ія ад такога пытання /іедзьве не ўпусці/іа руку ўнучка, а/іе сабра/іася з сі/іамі і патлумачы/іа таташу Ярашу, што гэты ножык не
дзяцей пужаць, а з-за спінак /іавак аддзіраць жуйкі, якія дзеткі жуюць, а ка/іі трэба ў кабінет доктара заходзіць, хуценька ззаду пры/іяп/іяюць.
1 сапраўды, як то/іькі таташ Яраш адсунуў суседнюю ад ягонага вядра лаўку, жахнуўся бо/іей, чым ад крыкаў. На спінцы можна бы/іо разг/іядаць сузор’і, а/іе замест зорак бы/іі сухія жуйкі. Таташ Яраш пачаў іх сашкрабаць пад тыя ж ша/іёныя крыкі і /іедзьве не страціў прытомнасць.
Жуек таташ Яраш пас/ія ве/іьмі доўга не жаваў і мне не набываў. А/іе ў рэшце рэшт вырашыў, што дождж жах/іівей за жуйкі, бо прыбіра/іьніцы па начах у дзіцячай па/іік/іініцы не працуюць. А дождж працуе, ка/іі мае ахвоту, і ўдзень і ўначы.
Яшчэ можна гу/іяць у вескі, у весцы, па весцы, на вёсцы, ка/ія вёскі і па-за вёскаю. I нават без
вёскі можна гу/іяць. А вось кнігу — гу/іяць не/іьга.
не прачытаўшы маю
На фія/іетавы парасон не падаюць кроп/іі дажджу і не /іятуць пацяруха ды сняжынкі, а... Ага, вы задумаліся, што яшчэ можа падаць на фія/іетавы парасон. I то/іькі найбо/іьш уваж/іівыя здагада/ііся — на фія/іетавы парасон падаюць грушы. Мы ж яго з маманай Аксанай на старой грушы пачапі/іі. А груша (у сэнсе дрэва) хоць і старая, грушы (у сэнсе п/іады) на ёй штогод ма/іадыя.
Мне б ве/іьмі хацелася, каб на фія/іетавы парасон пада/іі фія/іетавыя грушы. А/іе такіх не бывае, хоць грушы ў нас таксама рэдкага колеру (у сэнсе рэдкага д/ія грушаў) — чырвонага.
Затое ў гэты ж час выспяваюць фія/іетавыя ажыны. Ну што паробіш, як яны не могуць падаць на фія/іетавы парасон. Затое іх файна пад фія/іетавым парасонам есці.
Грушаў асаб/ііва чакаюць таташ Яраш і восы. Ажынаў — тыя ж асобы з атрадаў джынсовых (у сэнсе таташ Яраш) і джа/іістых (у сэнсе восы). Каб болей грушаў і ажынаў даста/юся таташу Ярашу, з восамі змагаемся я і мамана Аксана. На восаў, у адрозненне ад таташа Яраша, нашыя жахлівыя спевы не дзейнічаюць. А восавае
35
сапрана немагчыма не с/іухаць, маеш ахвоту ці не маеш. Пагатоў, што таташ Яраш шмат у чым сам вінаваты — бо надзвычай /іюбіць с/юдычы розныя — усе ста/іы на /іецішчы зава/іеныя ўся/іякімі прысмакамі. Таташ Яраш, як аса, пра/іятаючы побач, што-ко/іьвек са ста/іа джыгае. Аднойчы гэтак хутка ляцеў, што /іедзьве цукерку з асой не праг/іынуў. А/іе мамана Аксана ў гэты момант на іншую асу наступі/іа, тая яе ўджа/іі/іа, мамана Аксана закрыча/іа, і цукерка разам з асой з рота таташа Яраша і выпа/іа. Можна сказаць, уратава/іа коштам у/іаснага жыцця адразу дваіх — і асу, і таташа Яраша.
Пас/ія таго як нага маманы Аксаны адпух/іа, яна пастанаві/іа, каб увесь наш поўны экск/іюзіў адпачыў ад па/іасацікаў. На сямейнай радзе доўга абіра/іі месца, дзе немагчыма знайсці с/юдычаў ні таташу Ярашу, ні дачэце А/іьжбэце, ні восам. I абра/іі — грыбное месца. Грыбамі восы не харчуюцца. А мы грыбочкі і ямо, і збіраем. Найга/юўнейшае — знайсці гэтае грыбное месца.
Мамана Аксана, як аматарка энцыклапедый, вычыта/іа, што жнівень — найбагацейшы месяц на грыбы. I мы пайш/іі адпачываць ад восаў. Тры кошыкі — вя/іікі, меншы і яшчэ меншы, тры ножыкі — вя/іікі, меншы і яшчэ меншы. I тры канапкі — вя/іікая, бо/іьшая і яшчэ бо/іьшая.
38
Як то/іькі мы ўвайш/іі ў лес, вя/іікая, большая і яшчэ бо/іьшая канапкі хутка знік/іі ў вялікім, бо/іьшым і яшчэ бо/іьшым роце. Т/іумачэнне бы/іо надзвычай абгрунтаваным — нам не патрэбны за/іішні цяжар, бо неабходна будзе цягаць ня/іёгкія кошыкі з грыбамі.
А/іе грыбоў не бы/іо, я за/іазі/іа пад усе е/іачкі, мамана Аксана — пад усе елкі, таташ Яраш — пад усе я/ііны. Грыбоў не бы/ю. Быў настрой. Паганы (не ратава/іа яго нават адсутнасць восаў, бо ве/іьмі хацелася грыбоў).
А/іе ж наша поўна-эксклюзіўная сямейка не зда/іася. Таташ Яраш нагадаў, што асноўны прынцып нашага жыцця — су/іаддзе. А значыцца, калі настрой паганы — будзем збіраць паганкі. Добра бы/ю б іх збіраць пад «Вечны рух» Міколы Паганіні, а/іе ж поўнае су/іаддзе бывае яшчэ радзей за поўны эксклюзіў.
I мы пача/іі збіраць паганкі. Вось дзіва — наш настрой дужа хутка па/іепшаў. Бо яны былі надзвычай прыгожыя і арыгіна/іьныя, з творчым падыходам да жыцця. Мы смяя/ііся, прыдумлялі ім назвы, бо, як казаў таташ Яраш,— ён знаўца то/іькі дзвюх паганак — б/іеднай і маманы Ак-
саны.
Мамана ж Аксана хітра мне падміргну/іа і паведаміла таташу Ярашу, што спрачацца з ім не будзе, бо ў энцык/іапедыі напісана, што паганкі — сапраўдныя, а/іьбо ўпрыгожаныя. А яна, ка/іі і не заўжды ўпрыгожаная, дык заўжды сапраўдная. Таташ Яраш, у адрозненне ад маманы Аксаны, вырашыў паспрачацца і прайграў мамане Аксане па/іачку. He чарадзейную, а/іе сухой каўбасы. Бо сапраўды існуюць паганкі сапраўдныя, а/іьбо ўпрыгожаныя. He грыбы, а род вадап/іаўных птушак. Таташ Яраш іх таксама ведаў, а/іе пад народнымі назвамі гагара, нырэц і нырчык.
Калі кошыкі бы/іі поўныя паганкамі, у маманы Аксаны загарэ/ііся вочы і знік го/іас, бо яна то/іькі і здо/іе/іа паказаць наперад, дзе на па/іяне стаяў вя/іізны баравік, акурат на кошык \ таташа Яраша, таму мамана Аксана і паказала, што ён можа яго зрэзаць.
39
40
Мы ўзя/ііся высыпаць з кошыкаў паганкі і раптам пачу/іі: «Стой, стра/іяць буду’» Таташ Яраш стаяў за нека/іькі метраў ад баравіка, а за нека/іькі метраў ад таташа Яраша стаяў вайсковец. У нас з маманай Аксанай з’яві/ііся га/іасы, мы закрыча/іі, рыхтык зрэзаныя паганкі, і кіну/ііся ратаваць таташа Яраша. Высвет/іі/іася, што адпачываючы ад восаў, мы зайш/іі на вайсковае стрэ/іьбішча, дзе акурат адбыва/ііся вучэнні, таму па перыметры стая/іі вайскоўцы і ахоўва/іі сябе ад грыбнікоў ды ягаднікаў. Грыб нам зрэзаць, як мы не ўпрошва/іі, не да/іі. Што крыўдна, побач з ім рас/іі яшчэ два — меншы і яшчэ меншы. А/іе таташа Яраша нам аддалі, і мы скіраваліся назад да восаў. 3 /іёгкаю душою і /іёгкімі вялікім, меншым і яшчэ меншым кошыкамі.
Калі мы прыйш/іі на /іецішча, восаў на дзіва памене/іа. А/іе дарэмна мы ўсцешыліся. Як выяві/іася, суседскі сабака Дзюсік з’еў усе цукеркі, што так любілі не то/іькі восы.
Мы ўжо з таташам Ярашам думалі, што будзем піць гарбату з ме/іісай і бе/іым х/іебам. Але ж у нас бы/іа мамана Аксана, а ў маманы Аксаны бы/іі стратэгічныя запасы. I мы ста/іі іх знішчаць, паку/іь тое не пачу/іі восы.
I да таго ж мамана Аксана, як сапраўдная паганка, прапанава/іа паразбіраць назвы грыбоў, ка/іі ўжо нам не ўда/юся іх пазбіраць. Адзіная ўмова — каб нікога не атруціць, усе грыбы павінны быць ядомыя. Нават ка/іі іх ніхто есці не будзе.
Праўда, таташ Яраш прапанаваў, зважаючы на агу/іьную стому, разабраць то/іькі па дзве назвы.
I прыдумаў: грыб, у назве якога хаваецца аса. Так, стом/іенасць да/іася ў знакі, мы з маманай Аксанай не здагада/ііся пра асавяк (падасінавік). Затое другі ягоны грыб быў лёгкі: сыра-ежка — грыб, які харчуецца сырам.
Мамана Аксана, як хатняя /іекарка, узгада/іа грыб, якім можна пашмараваць ранку — зя/іёнку. A
41
42
як гасцінная гаспадыня, грыб, які прыехаў з суседняе краіны — польскі грыб.
КНІГІ ОНЛАЙН
