Уладзімір Стэльмашонак
Выдавец: Беларусь
Памер: 74с.
Мінск 2015
Першымі манументальнымі работамі Уладзіміра Іванавіча, выкананымі ў суаўтарстве з Г. X. Вашчанкам для актавай залы Мінскага тэхналагічнага інстытута і на фасадзе Палаца культуры Мінскага камвольнага камбіната (1962—1964), былі дэкаратыўныя пано ў тэхніцы сграфіта, а таксама вітраж і роспіс у Палацы піянераў (1963). У наступныя гады ён зрабіў роспіс «Канцэрт» у фае салігорскага Палаца культуры хімікаў (1972), два дэкаратыўныя пано — «Беларускі матыў» і «Рабінка» — у тэхніцы сграфіта і вітраж «Перамога» ў санаторыі «Беларусь» (Місхор,
7
1973), вітражы ў Доме літаратараў (1976) і рэстаране «Мінск» (Патсдам, ГДР, 1977). Апошняя работа адзначана Ганаровай граматай і медалём мэрыі Патсдама. У суаўтарстве з В. Ц. Даўгалам мастак аформіў станцыі мінскага метрапалітэна «Плошча Перамогі» і «Маскоўская» (1984). За два пано («Чырвоная плошча» і «Ленінскія горы»), выкананых у тэхніцы фларэнтыйскай мазаікі, Уладзімір Іванавіч быў узнагароджаны Ганаровай граматай Саюза архітэктараў СССР і ордэнам «Знак Пашаны». Актыўная дзейнасць па прапагандзе нацыянальнага мастацтва ў Дні беларускай культуры ў брацкіх рэспубліках, а таксама ў Балгарыі, Германіі, Італіі была адзначана шматлікімі граматамі і срэбным медалём у РэджадыКалабрыі (1973). Падчас паездкі з персанальнай выставай у ЗША Стэльмашонку было прысвоена званне ганаровага грамадзяніна г. Трэнтан (штат НьюДжэрсі, 1989).
Новы перыяд творчасці Уладзіміра Стэльмашонка амаль цалкам быў прысвечаны гісторыі і культуры Беларусі. Патрыятычнае імкненне запоўніць прабелы ў гістарыяграфіі роднага краю, вярнуць народу страчаныя духоўныя каштоўнасці, абнавіць у яго памяці імёны і вобразы людзей, якія зрабілі значны ўклад у айчынную культуру, спрыяла з’яўленню некалькіх серый графічных і жывапісных работ. На аснове архіўных матэрыялаў у 2001 годзе для Цэнтра імя Ф. Скарыны была створана серыя графічных партрэтаў дзеячаў Інбелкульта (4 аркушы з 16 партрэтамі дзеячаў Інстытута беларускай культуры, рэпрэсіраваных у 1920—1930я гады і рэабілітаваных пасмяротна). Вывучэнне творчай біяграфіі паэта А. Мітгкевіча паклала пачатак серыям «Музы Міцкевіча» і «Крыж Міцкевіча» (канец 1990 — пачатак 2000х гадоў). Паездкі ў Нясвіж, вядомы некалі як «маленькі Парыж», і абвеяны легендамі замак Радзівілаў з шыкоўным паркам і тэатрам на вале абудзілі фантазію мастака і натхнілі яго на стварэнне дзясяткаў карцін, акварэляў і малюнкаў. Дваццаць шэсць партрэтаў Радзівілаў падораны Нацыянальнаму гісторыкакультурнаму музеюзапаведніку г. Нясвіжа.
Сямідзесяцігадовы юбілей Уладзіміра Стэльмашонка быў адзначаны выставай, прысвечанай 775годдзю Нясвіжа. У лютым 1998 года ў Нацыя
8
нальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь экспанавалася 35 жывапісных партрэтаў «некаранаваных каралёў» Вялікага Княства Літоўскага. Асаблівую ўвагу мастак надаў выяве выдатнага кампазітара Антонія Радзівіла, які быў знаёмы з I. Гётэ і за дваццаць гадоў да Ш. Гуно напісаў оперу «Фаўст» на лібрэта самога паэта. Талент музыканта высока ацаніў Ф. Ліст. Увайшоў у гісторыю і Мацей Радзівіл, які напісаў лібрэта першай беларускай оперы «Агатка» (музыка Яна Голанда).
Фотаальбом Радзівілаў канца XIX — пачатку XX стагоддзя дапамог мастаку стварыць серыю замалёвак інтэр’ераў замка, якія былі амаль да непазнавальнасці змененыя за наступныя дзесяцігоддзі рабаванняў, перабудоў і рэстаўрацый. Гэтыя хупавыя, выкананыя пяром і тушшу малюнкі, як і ўсе свае графічныя работы, Уладзімір Іванавіч лічыў другараднымі, хоць з яго меркаваннем можна паспрачацца.
Аднымі з самых прывабных з’яўляюцца акварэлі мастака, малюнкі і накіды, якія сталі вынікам шматлікіх творчых камандзіровак і турыстычных падарожжаў па роднай Беларусі, бязмежнай тэрыторыі былога Савецкага Саюза, гарадах Еўропы і Амерыкі. У віртуозных замалёўках вулічных сцэн (часта гумарыстычных), акварэльных пейзажах і эцюдах, напісаных за адзін сеанс, раскрываюцца вострая назіральнасць жывапісца, лёгкасць, упэўненасць і тэмпераментнасць выканання, майстэрства ў выкарыстанні розных тэхнік і творчых манер. Аловак, фламастар і пяро былі неад’емнымі спадарожнікамі Стэльмашонка. Яны фіксавалі ўбачанае з акна машыны, з борта цеплахода, у час прагулак, рабочых пасяджэнняў, афіцыйных прыёмаў. Стосы дарожных нататнікаў разам з вялікім фальклорным матэрыялам яшчэ чакаюць свайго даследчыка.
У апошнія гады мастак стварыў жывапісную і графічную серыі з 24 партрэтаў ганаровых грамадзян горада Мінска. Выявы некаторых з іх павялічаны з фатаграфіі памерам з марку. У гэты ж час Асіповіцкай карціннай галерэі было падорана 36 партрэтаў Герояў Савецкага Саюза, партызан і падпольшчыкаў Асіповіцкага раёна.
Сацыяльная накіраванасць дзейнасці Уладзіміра Стэльмашонка відавочная. Дзякуючы яго энергіі і настойлівасці некалі быў «адваяваны» для
9
Саюза мастакоў будынак на Цэнтральнай плошчы, пачата будаўніцтва жылога дома з майстэрнямі для мастакоў па вул. Сурганава і Палаца мастацтва на вул. Казлова. У 1988—1989 гадах, калі Уладзімір Іванавіч быў старшынёй Камісіі Саюза мастакоў Беларусі па эстэтычным выхаванні моладзі, ён дамогся стварэння Цэнтра эстэтычнага выхавання ў будынку на пр. Незалежнасці побач з цыркам (дом не захаваўся). Цэнтр перастаў функцыянаваць неўзабаве пасля пераезду Стэльмашонка ў Маскву ў сувязі з выбраннем яго дэпутатам Вярхоўнага Савета СССР. У апошні год існавання Савецкага Саюза Уладзімір Іванавіч узначальваў Камітэт Вярхоўнага Савета СССР па культуры. За гэты час быў распрацаваны Закон аб культуры. У маштабах усёй краіны яго не паспелі прыняць зза распаду дзяржавы, аднак у Беларусі ён быў прыняты Вярхоўным Саветам у 1990 годзе. Паводле гэтага закона з бюджэту краіны на культуру павінна было выдзяляцца не менш трох адсоткаў. На жаль, закон ніколі не працаваў.
За апошняе дзесяцігоддзе XX стагоддзя У Стэльмашонак паспеў стаць адным з заснавальнікаў Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта, турыстычнай фірмы «Рэлата», рэстаўрацыйных курсаў Навуковадаследчага цэнтра «Інжынірынг», створаных пад патранажам мітрапаліта Філарэта; быў у ліку распрацоўшчыкаў турпраекта «Замір’е», прапаноўваў усталяваць памятны знак на месцы геаграфічнага цэнтра Еўропы ў Беларусі; па просьбе бульбаводаў рэспублікі хадайнічаў аб стварэнні помніка беларускай бульбе; раіў ксяндзу нясвіжскага касцёла аформіць партрэтамі крыпту з саркафагам Радзівілаў і нават напісаў для гэтай мэты партрэт Сіроткі, які падарыў касцёлу. Увогуле, большую частку сваіх работ мастак традыцыйна дарыў розным арганізацыям і прыватным асобам. Ад бацькоўлекараў Уладзімір Іванавіч атрымаў у спадчыну арганічную патрэбу прыносіць людзям карысць, падпарадкоўваючы асабістыя інтарэсы грамадскім. У наш прагматычны век такая актыўная грамадзянская пазіцыя выглядае анахранізмам, аднак менавіта ў ёй адметная рыса Уладзіміра Стэльмашонка — Мастака і Чалавека.
Ірына Назімава
тать переломным в лсторлл советского лзобразлтельного лскусства. Молодые художнлкл прлвнеслл мятежный дух эксперлментаторства, пересмотр обіцепрлнятых точек зренля на лсторлю л современность, полск новых выразлтельных средств. Отрлцая помпезность в лскусстве л лаклровку действлтельностл, онл сталл создателямл так называемого «сурового стлля», породлвшего огромное разнообразле творческлх лндлвлдуальностей. Однлм лз таклх художнлковшестлдесятнлков, настойчлво лскавшлх «свою колею» в лскусстве, был Владлмлр Мвановлч Стельмашонок.
Корнл генеалоглческого древа Стельмашонков — в бывшей Могллевской губернлл. Деревня Хлмное Ослповлчского района — родлна отца художнлка, Мвана Молсеевлча, лзвестного хлрурга, заслуженного врача БССР, почетного гражданлна города Ослповлчл. Через много лет в этом же городе откроется картлнная галерея народного художнлка Беларусл В. Н. Стельмашонка, которому в 2007 году будет прлсвоено званле почетного гражданлна Ослповлчского района.
Владлмлр Стельмашонок родллся 6 февраля 1928 года, когда его отец н мать (будуіцнй педлатр, кандндат меднцннскнх наук) учллнсь на рабфаке. Сына онл часто отправлялл в деревню к деду Молсею. Рубленые хаты, свежлй запах сена л струганых досок всегда вызывалл у художнлка яркле воспомлнанля детства (картлна «Воспомлнанле» л портреты бллжайшлх родственнлков составллл экспозлцлю юбллейной выставкл 1998 года под названлем «Родня»).
11
Владлмлр рано начал рлсовать. В десять лет он стал посеіцать вечернюю школу, где преподавал М. А. Керзлн, потом учллся в кружке лзобразлтельного лскусства млнского Дворца плонеров у выдаюіцегося педагога С. П. Каткова. В 1945 году, после возвраіценля в разрушенный Млнск лз эвакуацлл, Стельмашонок поступнл на стролтельный факультет Белорусского поллтехнлческого лнстлтута. Однако через год факультет был расформлрован, л юноша осуіцествлл свою мечту: поехал в Ленлнград, чтобы стать художнлком. Там он год учллся в Высшем художественнопромышленном учллліце лменл В. 14. Мухлной на факультете художественной обработкл дерева, потом перешел на второй курс Художественного учллліца лменл В. А. Серова. Факультет сценографлл он окончлл с красным длпломом. Успехам в учебе содействовала работа декоратором в театрах Ленлнграда под руководством лзвестного художнлка К. Б. Кустодлева. Затем — шесть лет обученля на жлвоплсном факультете Ннстлтута жлвоплсл, скульптуры л архлтектуры лм. 14. Е. Реплна прл Академлл художеств СССР. Сокурснлкамл Стельмашонка былл О. А. Еремеев, который позже стал ректором академлл, л Н. С. Глазунов, который теперь возглавляет Росслйскую академлю жлвоплсл, ваянля л зодчества в Москве. С преподавателямл лнстлтута А. Д. Зайцевым л Н. П. Степашклным у Стельмашонка сложлллсь теплые, почтл дружескле отношенля.
Едва лл не половлну учебного временл Владлмлр отдавал обіцественной деятельностл, занлмаясь ею с вдохновенлем л самоотдачей. Еіце будучл студентом первых курсов академлл, прлезжая в Млнск на канлкулы, он был свлдетелем того, как восстает лз рулн родной город, как он растет л хорошеет лз года в год. На двенадцатл ллстах альбома начлнаюіцлй художнлк запечатлел стролтельные работы на разных участках города: в районе плоіцадл Победы, у парка Горького, на центральном проспекте, у Дворца профсоюзов л друглх. Этл тонкле карандашные рлсункл выполнены уверенной рукой л являются бесценным документом эпохл. Ныне онл включены в экспозлцлю Музея лсторлл города Млнска. Длпломную работу «Молодые стролтелл Млнска» Владлмлр Нвановлч плсал на основе огромного подготовлтельного матерлала, собранного лм в конце 50х.
КНІГІ ОНЛАЙН
