Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
Л.І. Ермаковіч г.Брэст
КАЛЕКТЫВІЗАЦЫЯ СЕЛЬСКАЙ ГАСПАДАРКІ НА БРЭСТЧЫНЕ (1939-1941 г.)
Да25 верасня ] 939 г. Чырвоная Арміяцалкам занялатэрыторыю Заходняй Беларусі. Сучасныя брэсцкія землі ўвайшлі ў склад створаных у снежні 1939 г студзені 1940 г. Брэсцкай. Баранавіцкай і Пінскай абласцей.
Услед за Чырвонай Арміяй у Заходнюю Беларусь для ўсталявання савецкай улады з усходніх раснаў былі накіраваны на партыйную работу 1 500. на камсамольскую, савецкую, гаспадарчую 1 200 камуністаў і камсамольцаў, сотні супрацоўнікаў Народнага камісарыята ўнутраных спраў.
Народны сход Заходняй Беларусі нацыяналізаваў зямлю, a малазямельныя сяляне і батракі Брэстчыны атрымалі ад Савецкай улады без выкупу каля 300 тысяч гектараў ворнай зямлі, крэдыт на куплю жывёлы. насенную ссуду. Але гэтыя мсры не
вырашылі праблсму сялянскага малазямслля у канцы 1939 г. 43 % двароў мелі надзелы да 5 га. Яны не забяспечвалі годны ўзровень жыцця сялянскай сямл.
3 пачатку 1940 г. бальшавікі актыўна распачынаюць вытворчае кааперыраваннс вёскі, гэта значыць. стварэнне калектыўных гаспадарак на асновс абагульнення галоўных сродкаў вытворчасці зямлі, рабочай жьтвёлы. прылад працы. Пры гэтым бальшавікі абапіраліся на бяднейшую частку вёскі. якая падтрымала ліквідацыю памешчыцкага і асадніцкага землеўладання. дэпартацыю часткі польскага насельніцтва і склала аснову часовых сялянскіх камітэтаў. а затым мясцовых саветаў дэпутатаў працоўных. Што датычыцца сярэднякоў і заможнай часткі сялян. то яны да палітыкі калектывізацыі ставіліся непрыхільна.
3 самага пачатку калектывізацыі мясцовымі партыйнымі і савецкімі органамі была разгорнута агітацыйная і прапагандысцкая праца. Увесь час падкрэслівалася. што калгасы гэта адзіны сродак дасягнуць заможнага жыцця, і тыя. хто супраць калгасаў. з'яўляюцца ворагамі савецкай улады. Пры гэтым, як і ў БССР. калектывізацыя праводзілася гвалтоўнымі метадамі. На сялян абрушваўся магутны ідэалагічны прэсінг. яны абкладваліся вялікімі натуральнымі падаткамі, мелі месца адкрытыя пагрозы. прымусова абагульняліся жывёла, насенне, інвентар.
Пераход да калектывізацыі выклікаў супраціўленне часткі сялян. Яно ў асноўным вялося на ўзроўні антыкалгаснай агітацыі. Сяляне пастаянна падкрэслівалі. што яны чакалі савецкую ўладу. якая павінна была вызваліць іх ад польскага прыгнёту, а атрымалі іншае: не вызваліла і «пачала піць апошнюю кроў з сялян». Яны ў роспачы гаварылі, што «прыйшлі бальшавікі. ды мусіць не тыя, якіх чакалі».
Сяляне-калгаснікі выказалі сваю нсзадаволенасць калгасным кіраўніцтвам, якое ў многіх выпадках складалася з людзей, не карыстаўшыхся іх павагай. Яны падкрэслівалі. што нельга давяраць кіраўніцтва людзям, якія пры польскай уладзе «валяліся пад плотам», былі лайдакамі і злодзеямі. На калгасных сходах сяляне абураліся тым, што яны шмат працуюць. а за працадні нічога не атрымліваюць. бо калгасы павінны выконваць вялікія дзяржпастаўкі збожжа. На сходзе сяляне калгаса «17 верасня» Жабінкаўскага раёна заявілі, што «мы ўступілі ў калгас у ботах. a цяпер засталіся без ботаў». Рэзкай крытыцы было падвергнута праўленне калгаса, якое «складаецца з адных дурняў», не абараняе іх інтарэсаў і «танцуе пад дудку» раённага начальства. Члены
калгаса гаварылі. што яны працуюць дзснь і ноч і не бачаць хлеба, а аднаасобнікі працуюць менш і кожны дзень ядуць хлеб.
Ва ўсіх сялян выклікала р лзкас незадавальненне іх прыцягненне да бясплатнай працы ў дарожна-маставым, абарончым будаўніцтве, лесанарыхтоўках, меліярацыі зямель Былі выпадкі незадаволенасці жыхароў вёсак безальтэрнатыўнымі выбарамі дэпутатаў у мясцовыя і Вярхоўны саветы, навязваннем звсрху кіраўніцтва калгасаў, дэфіцытам тавараў шырокага ўжытку.
У асобных выпадках незадавальненне сялян палітыкай бальшавікоўу вёсцы ўвасаблялася ўбсскампрамісныя палітычныя заявы тыпу: «Адзін фашызм (польскі Л.Е.) скінулі, а другі на змену прыйшоў», «На выпадак вайны Савсцкага Саюзу з якойнебудзь дзяржавай. атрымаўшы ў рукі зброю, мы будзем ведаць, у каго страляць» і г.д
Часам сяляне падпальвалі калгасныя будынкі, здзяйснялі тэрарыстычныя акты. Антыкалгасныя настроі імкнуліся выкарыстаць у сваіх мэтах польскія падпольныя арганізацыі што існавалі ў Заходняй Беларусі, у тым ліку на Брэстчыне Аднак абсалютная большасць сялян да іх інтарэсаў адносілася непрыхільна.
Да пачатку Вялікай Айчыннай вайны на Брэстчыне было створана 293 калгасы. якія аб’ядналі каля 7 % сялянскіх гаспадарак і 8 % зямлі. Калгасы былі нізкарэнтабельнымі, бо ў калгаснікаў адсутнічала матэрыяльная зацікаўленасць у выніках калектыўнай працы Сельскагаспадарчая тэхніка была сканцэнтравана ў арганізаваных вясной 1940 г. машынна-трактарных станцыях (МТС). Іх тэхнічны парк не адпавядаў колькасці ворнай зямлі, a натуральная аплата паслут, якая аказвалася аднаасобнікам, была на 20-35 % вышэй, чым калгасам.
Аграрная палітыка прадугледжвала абмежаванне землекарыстання і ліквідацыю хутароў. Тым самым у спалучэнні з жорсткай падатковай сістэмай наносіўся моцны ўдар па заможнаму сялян ству Масавае раскулачванне вёскі ў перадваснныя гады не праводзілася. Надзеі большасці сялянства на лепшае жыццё з усталяваннем савецкай улады ў перадваснны перыяд не спраўдзіліся
ЗАЎВАГІ
СЕКЦЫЯ 5
С.Д. Жмуровскйй
1. Lindner R. Continuity and Change in Post-Soviet I lisloriographv. i he Case of Belarus. In: The Experience of Democratization in Easten Europe, l id By Richard Sakwa. Macmillan Press, 1999. P.64-65.
2. Даннлов A.H. Переходное обіцество: Проблемы снстемной трансформацнн. Мн., 1997.
3. Даннлов А.Н. Указ. соч. Мн., 1997. С. 11.
4. Бугцнк В.В. Чсловек н обіцество в условііях соцнально-полнтаческнх преобразоваішй. Мн., 1999.
5. ІЦавель С.А., Рубанов А.В., Смнрнова Р.А. Соцнальная структура, мобнлыюсть, ндентнфнкацня. Мн., 1997; Канашевнч Н.М. Соцналыіая структура переходного обіцества: процесс трансформацнн // Веснік Магілёўскага дзяржаўнага універсітэта імя А.А.Куляшова. 1999. -№4. -С.97106; Солодовннков С.Ю. Экономнческая обусловленность эволюцня соцналыю-классовой структуры обіцества переходного перйода. Мн., 1999.
6. Обіцественное мненне рабочего класса в условнях перестройкн / Под науч. ред. Г.Н.Соколовой; Мн., 1990; Мйсксвйч А.Б. Обгцественнополйтнческая актнвность: суіцность, проблемы, развйтне. Мн., 1991; Бабосов Е.М. Человек на пороге рынка: соцйальные ожндання населення. Мн., 1992; ІДавель С.А., Смлріюва Р.А, Рубанов А.В. Человек н рынок: соЦйологйческнй монйторннг Мн., 1993.
7. Глушонок Н.М. Полйтнческое поведеіше населенмя в условнях станолення государственной незавйсймостй Беларусн: Автореф. дас. ... канд. соцнол. наук. Мн., 1995.
8. Котляров 14.В. ПолйТйческйе партйй Беларусй: аналнз, проблемы, прогнозы. Мн, 1997.
9. Буіцйк В.В. Указ. соч. Мн., 1999. С. 172-190.
10. МартёнМ.В. Перестройка в СССР: взанмодействне обьекгйвных н субьектнвных факгоров в условнях трансформацнм обіцества // СубьекТйвные прйтязання й обьектйвная логнка в развмтйй обіцества переходного тнпа //Матерналы конф. -Гродно, 1998. -С.96-272.
11. Глушонок Н.Н. Указ. соч. Мн., 1995.
12. Карбалевнч В. Белорусская номснклатура в пернод ірансформацнн: эволюцня соцнального статуса н полнтнческой ролн // Belarus Monitor. 1998.-№3.-С.4.
13. Даннловнч А.Н Указ. соч. -М., 1997. — C.111-124; ГончаровН.Н. Эволюцня полптмческой элнты в условнях трансформацнп обіцества // Суб'ьекгнвные прнтязання н обьектнвная лопіка в развмтнн обіцества переходного тшіа // Матерналы конф. Гродно, 1998; Гршценко Ж. Полнтаческне элнты постсоветского пространства // Беларусь в мнре. 1998. № 2. С.3-5; Шевцов Ю. Эволюцня белорусской полнтаческой элнты // Беларусь в мнре. 1998. -№ 2. С. 6-9; Левшунов С. Полнткческая элнта: эволюцня
констшуцлонных механнзмов формнровання й взавмодействня // Belarus Monitor 1998. № 36. С.12-20.
14. Левшунов С. Указ. соч С. 16
15. МелышкВ.А Республнка Беларусь вчасть, гюлмтнка ядеолоіня. Мн.. 2000.
В.Ф. Касовйч
1. Грнцкевпч A.I1 Слуцк Нсторнческнй очерк Мн 1960; Он же Частновладельческне города Белорусснн в XVI-XVIU в ■ Мн 1975; Нгна тенко А.ІІ. Ремесленное пронзводство в городах Белорусснв в XV1-XVII1 в. Мн., 1963; Мялешка В.І. Да ііытання аб зацвярджэнні капіталістычных адносін у гарадской дробнай прамысловасці Беларусі першай паловы XVI11 ст. (На матэрыялах трада Магілёва) // Весці All БССР. Серыя ірамад. на вук. 1959. № 2. С 80-91. Романовскнй Н.Т Развнтне мануфактурной ііромышленносгп в Белорусснн (вторая половіша XVIII первая половнна XIX века).-Мн., 1966.
2. Нсторпя Мннска -Мн , 1975; Полоцк: Нсторнческнй очерк. Мн 1962; Гродно: Нсторнческнй очерк Мн . 1964 Могнлёв: Нсторнческвй очерк. Мн.. 1959.
3. Адаіцнк Ф.Н. Экономнческое развнтне белорусского города в XVII первой половнне XIX века (На матерналах Внтебска). Мн, 1969
4. Нгнатенко А.ГІ. Ремесленное пронзводство в городах Белорусснн в XVII-XVIIIb.-Mh.,1963.
5. Там же. С.20.
6. Копысскйй Э.Ю. Экономпческое развнтне городов Белорусснн в XVI-XVIIb.-Мн., 1966,-С. 199.
7. Гісторыя Беларускай ССР. Т. 1 Мінск, 1972. С.479-506.
8. Чепко В.В. Города Белорусснй в первой половнне XIX века: Экономнческое развнтне. Мн., 1981
9. Вншневскнй А.Ф. Сельскохозяйственные занятня н отхожне промыслы горожан Белорусснн в ЗО-5О-е г XIX в. // Сборішк научных трудов аспнрантов/ Мннскнй пед. нн-т А.М Горького. Мн , 1972 С.55-76; Он же. Внутрснняя торговля городов Белорусснн в 30 50-е г XIX в.// Вопросы нсторнн. Мн., 1972. С.6-8; Он же Ремесленное пронзводство городов Белорусснн в первой половнне XIX в // Матермалы научной конференцнн асннрантов. Баку, 1973. С.87-93: Оп же Ярмарочная торговля городов Белорусснн в пернод крнзнса феодалнзма (30 50-е г. XIX в.)// Вопросы нсторнн. Мн., 1974. Вып. 1. С.27-37: Он же. Мануфактурное пронзводство городов Белорусснн в 30 50-е г. XIX в. //Вопросы лсгормн Мн. 1975.-Вып.2.-С.3-14.
10. Лютый А.М. Соцнально-экономяческое развнтне городов Белорусснн в конце XVIII первой половнне XIX века Мн., 1987.
11. Болбас М.Ф. Развнтне промышленностн в Белорусснн (17951861 г). -Мн, 1966.
12. Копысскнй З.Ю., Чепко В.В. Нсторнографня БССР: Эпоха феодалнзма. Мн., 1986. C.118.
13. Болбас М.Ф. Указ. соч С. 34-35, 39, 41.
КНІГІ ОНЛАЙН
