Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
В ней Дмовскнй высказывается за образованне снльного Польского государства, экономнческн нсзавнснмого от Германнн, с самостоятельной внешней полнтнкой. По мыслн Дмовского, террнторня будуіцей Польшн должна включать в себя Ковенскую, Внленскую, Гродненскую, часть Мннской н Волынской губерннй. В своём труде «Проблемы Центральной н Восточной Европы» Дмовскнй заявляет, что Польское государство должно нметь террторню, равную по плоіцадм Германнн. с колнчеством населення в 38 млн. чсловек, 23 млн. нз которых должно быть полякамн. Выработанная Дмовскнм концепцня «восточной полнтнкн» отрнцала-права белорусов н лнтовцев на какую-лнбо незавнснмость. В концепцнн оговарнвалась восточная граннца с учето.м включснных в нее новых земель, «... в которых прожнвает значнтельный процснт польского населення лнбо большннство населення католнкн». Прн этом отмечалось, что «федерацня это слабость, a не снла» н что польскос государство будет снльным, еслн будет снльной центральная власть. но с сйльным парламентом [1|. В своей «восточной полнтнке» эндскн опнралнсь. прежде всего, на так называемое «нсторнческое право» Полыпн на белорусскнс, украннскне н лнтовскнс землн, обусловлнвая его экономнческнм
н культурным влняннем прожнваюіцнх там поляков Поэтому онн категорнческн выступалн прогнв какого-лнбо сотруднмчества с прсдставнтелямм нацнональных двнженнй на «кресах» Такне взгляды НД н партнй. поддержйвавпшх нх концепцню былн на правлены на прямой захваі белорусскнх, украннскнх й лнтовскмх земель
Натсррнторян страны «эндэкн» нмелн снльное влйяннс. что выразнлось в нх победе вместс с друтнмн правымм партнямн на выборах в Учреднтельный Сейм. Йз обіцего чнсла 340 завоеванных мандатов 109 прншлось на ZLN Кроме того. ннкорпорацнонную программу НД поддержалн ПНС, ПСЛ «Пяст» [2]
Лагерь стороннкков фсдерального устройства государства составнлн соцналмсты. выступавшне за самоопределенне белорусского н лмтовского народов. Так, в программе ППС четко прослежнвается увсрснность в нсторнческой мнсснн Польшн по освобожденню Белорусснн, Лнтвы, Укранны от росснйского гнета. В тактнке ППС предусматрнвалась автономня для нацменьшннств, свобода культурного развнтня. проведенне земсльной рсформы Тсм самым предполагалось подготовнть сотрудннчсство мсжду Польшей н народнымн двнжсннямн на вновь прнсоедннснных тсррнторнях. Белорусская прссса того пернода не столь катсгорнчна в оценках по поводу стрсмлсннй ППС к отстанванмю автономнн для белорусскнх земель: «Так званыя польскія «сацыялісты» штораз ярчэй выяўляюць свой праўдзівы твар. «Сацыялістамі», «барцамі за народ» яны з'яўляюцца толькі тады. калі ім на выбарах неабходны галасы працоўных мас. а ў кожным іншым часс яны выслугоўваюцца польскай буржуазіі, бо яна польская. родная, выслугоўваюцца польскаму імперыялізму, захватніцкім планам польскага ўрада. у якім няма ніводнага сацыялісту. Гэта асабліва ярка выявілася ў двух пытаннях: віленскім і верхнесілескім. I ў адным. і ў друтім ППС падтрымлівае аннэксійныя планы ўраду. Але. баронячы палітыку захопаў, ППС «ссла ў лужу»: доказы правоў Польшчы на бсларускія (у тым ліку Вільню) і доказы яс правоў на Верхнюю Сілезію адны адным рэзка пярэчаць. «Вільня павінна належаць Польшчы, бо гэтага жадае польская большасць (?) насельніцтва». прыблізнатак прамаўляў у справс Віленшчыны соймавы пасол ГІПС Найдзянкоўскі, «акрамя Вільні. ППС не супраць далучыць (менавіта далучыць) і вялікі абшар з чыста беларускім насельніцтвам». Частку Беларусі «сацыяліст» Дашчынскі далучае да Польшчы, нс пытаючыся аб волі беларускага нассльніцтва» [3; 6|. ППС рабочая партня. уделявшая на-
цнональному вопросу прнстальнос вннманне лншь в пернод нзбнрательной кампаннн. С конца 1920-х годов партня вступает в полосу внутреннего крнзнса, теряет своё влмянне н начннает трансформнроваться. Теперь уже ГІПС не оказывала влняння на решенне «белорусского вопроса» в Полыве. хотя на протяженнн долгнх лет отстанвала ндею автономню белорусско-лнтовскнх земель в составе второй Речн Посполнтой.
йзначально все партнн «крсстьянского лагеря» (PSL-Piast, PSL-Wzywolenie, PSL-Lewica. Stronnictwo Chlopkie.NPCh, ChSR) выступалн в поддержку федералнзма ндеального государственного устройства, которое бы позволнло рсшкть проблемы нацнональных меныішнств на вновь прнсоеднненных террнтормях. Первой протнв такого расклада выступнло ПСЛ «Пяст» в 1921 году. Оно выдвннуло лозунг «Уснлснне ополячнвання окранн» н «колоннзацнн окранн», что на практнке говорнло о необходнмостн прнтесненйя нацнональных меньшннств. Остальныс полнтнческне партнн соглашалнсь с необходнмостью првдання Польше фсдератавного статуса, включая в федерацню Укранну, Белоруссню, Лнтву.
На программу федсралнзма мзначально опнрался н Бельведерскнй лагерь, который счнтал, что лучше самому декламнровать возможность федерального устройства государства, нежелн отдать этот «козырь» в рукн Советской Росснн н получнть неопределенность в решеннн террнторнальных вопросов.
9 февраля 1919 года Союз польскнх послов-соцналнстов выступнл с маннфестом, в котором высказался за образованне «тесного союза с незавнснмымн Лнтвой н Белоруссней» н осуждал «всякнй, н, прежде всего польскнй, аннексконнзм н нмперналнзм» [4], Поступалн предложення о созданнн на тсррнторнн Лнтвы н Белорусснн самостоятельной арміш, полнтнчсскнх структур. Так, напрнмер, поступнло предложенне о выводе с тсррнторнн Белорусснн н Лнтвы польскнх н советскнх войск н о необходнмостн предоставнть этому краю возможность на самоопределенне под международным контролем [5],
В результате апрельской военной операцнн протнв белорусско-лнтовской республнкн польскне войска взялн Внльно, а в результате успешной летней кампаннн занялн н большую часть Белорусснм по лнннн рек Двнна н Березнна.
В то же врсмя Пнлсудскнй в Внльно огласнл, что вопрос о самоопределеннн будет решаться населеннем этого регнона без давлення co стороны Польшн. Вся власть была передана временному гражданскому правнтельству во главе с Ю.Осмоловскнм [6].
Заявлснне Пнлсудского еіцс более обострнло спор между сторонннкамн ннкорпорацнн н федералмзма Сторонннкн первой точкн зрення выступалн за самос быстрое введенне на захваченных землях польской властн н проведенне выборов в Сейм, т.к на террнторнн жнвет много поляков «Эндэкн» выступалн протнв планов создання «буферных государств» на террнгорнй Белорусснн, Лнтвы н Укранны, так как это накладывало на Полыну тяжесть обороны этнх государств в случае нападення Советской Росснн.
В федератнвных проектах проводнлась мысль о необходнмостн развнтня наступлення в Белорусснн н Укранне с целью воссоздання Польшн в граннцах 1772 года на востоке Утверждалось, что невыполненне этой установкн может оттолкнуть от Польшн белорусскнй н лнтовскнй народы [4]
Событня 1919-1920 показалн, что Польша не в состояннн удержать под своей властью восточные землн бывшей Речн Посполмтой, а прожнваюіцне здесь народы не нмелн возможностн для реалнзацнн свонх полнтнческнх, культурных целей в союзе с Польшей. По этому поводу н, кроме того, вследствне польско-со~ ветской войны двнженне за созданне федсрацнн прншло в полный упадок. властн не сталн поддержнвать федератнвную концепцню.
После подпмсання Рнжского мнра. который разделнл белорусскне н украннскне землн между Польшей м Россней, федералнсты еіце говорнлн о возможностн польско-лнтовской федерацнн, но это не прннесло нм успеха
У.В. Фядосаў г. Мінск
ПРА РАЗВІЦЦЁ ДАКУМЕНТАЗНАЎСТВА Ў БЕЛАРУСІ ў 90-я г. XX ст.
Эвалюцыя дакумента, сістэм справаводства і дакументацыйнага забсспячэння кіравання адбываецца ў канкрэтных гістарычных умовах і абумоўліваецца імі. Менавіта таму патрабуюцца шырокія даследаванні беларускіх гісторыкаў. асабліва гісторыкаўдаследчыкаў дзяржаўных устаноў, для вызначэння сувязі рэформаў справаводства з рэформамі кіравання і іх адэкватнасць сацыяльна-эканамічным і палітычным умовам таго ці іншага перыяду гісторыі Беларусі.
Разглядаючы дакумент як галоўны сродак замацавання рознымі спосабамі на спецыяльным матэрыяле (носьбіцс) інфармацыі, якая атрымліваецца ў працэсс развіцця навукі і практычнай дзейнасці людзей, хацелася б звярнуць увагу на нсдастатковую распрацаванасць у гістарычнай навуцы пытанняў аб узаемасувязі рэформаў дзяржаўнага кіравання і справаводства, аб ролі дзяржаўнага рэгулявання дакументальнага асяроддзя, тэрміналагічных праблем дакумента. яго эвалюцыі пад уплывам сацыяльных і тэхнічных фактараў.
У апошнія гады існавання БССР ва ўмовах паслаблення навуковых сувязяў з усесаюзнымі навукова-даследчымі ўстановамі даследаванні беларускіх аўтараў у галіне дакументазнаўства практычна спыніліся. Некаторае ажыўлснне дакументазнаўчых даследаванняў адбывалася пасля стварэння ў снежні 1991 г. па распараджэнні Саўміна РБ Бсларускага навукова-даследчага цэнтра дакументазнаўства і рэтраінфармацыі. За перыяд з 1993 па 1996 г. супрацоўнікі цэнтра разам з прадстаўнікамі Галоўнага архіўнага ўпраўлення пры Саўміне РБ (з 1996 г. Дзяржкамітэта па архівах і справаводству РБ) распрацавалі шэраг дакументазнаўчых тэм, у прыватнасці: «Уніфікаваныя сістэмы дакументацыі Рэспублікі Беларусь. Сістэма арганізацыйна-распарадчай дакументацыі. Патрабаванні да афармлення дакументаў». Дадзсная тэма была распрацавана як дзяржаўны стандарт Рэспублікі Беларусь СТБ 6.38-95.
У 1995-1996 г. былі складзены і выдадзены асобнымі брашурамі «Прыкладная інструкцыя па справаводству ў міністэрствах, дзяржкамітэтах і іншых цэнтральных органах кіравання, установах, арганізацыях і на прадпрыемствах Рэспублікі Беларусь», «Альбом формаў арганізацыйна-распарадчых дакументаў», «Прыкладная інструкцыя па працы з машыначытальнымі дакументамі ў арганізацыях, на прадпрыемствах і ў ведамасных архівах Рэспублікі Беларусь».
Пэўнае пашырэнне дакументазнаўчых даследаванняў было звязана з пераўтварэннсм адзначанага цэнтра ў Беларускі навукова-даследчы інстытут дакументазнаўства і архіўнай справы (БслНДІДАС). Сярод асноўных кірункаў навуковай дзейнасці інстытута, якія былі ўстаноўлены рашэннем урада краіны, меліся і комплсксны аналіз вядзсння дакументацыі ў органах кіравання розных узроўняў, вызначэнне шляхоў скарачэння і аптымізацыі патокаў дзелавых папер, уключаючы стварэнне ўніфікаваных дакументаў і развіццё тэорыі дакументазнаўства.