Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
Новая прграмма Ю.Пнлсудского предусматрмвала проведенне осторожной полнтнкн, направленной на персубежденне белорусскнх деятелей о том, что только союз с Польшей позволш нм добнться установлення своего полнтнческого управлення в Беларусн Её осуіцествлсннс предус.матрнвало сотрудннчество в областн местного самоуправлення, выделення белорусскнм нацнональным органнзацням средств для хозяйственной н культурнопросветнтельской деятельностн. Этн уступкн должны былн нсйтралнзовать оппозкцню средн белорусскнх полшнческнх партнй н сгладнть протнворечйя.
Начальннк государства дал разрешенне на созыв Рады БНР в обмен на обеіцаннс премьера БНР А.Луцкевнча провсста на ней решення в пользу Польшн.
22 октября 1919 г. Ю.Пнлсудскнй подпнсал дскрст о созданнн Белорусской войсковой комнсснн во главе с П.Алексюком.
Однако все действня Ю Пнлсудского в бслорусском вопросе, на наш взгляд, былн сроднн обыкновенному популнзму. Нмнтнруя заннтсресованность белорусскнмн проблемамн, Польша должна была предстать в глазах западного сообіцсства, а следовательно, н руководства Антанты не как оккупант, а как демократнческнй сосед, помогаюіцнй этнм землям н заіцшцаюшнй нх от большевнзма. В реальностн же основная цель прнсоеднненнс «кресов» сохранялась.
Еіцё одннм направленнем деятельностн польскнх властей стал курс на нормалнзацню отношеннй с Советской Россней. Польша по-прежнему не прнзнавала сушествованне советскмх Бсларусн. Лнтвы н Укранны. поэтому старалась нметь дсло только с Москвой. В нюне 1919 г. состоялнсь тайныс переговоры двух сторон в Беловеже, а в октябре-ноябрс 1919 г. в Мнкашевнчах. Советская сторона в обмен на заключенне мнра соглашалась на значнтельныс террнторнальные уступкн в Беларусм Результатом переговоров стало неафншнрусмое персмнрне между Польшей н Ссвстской Россней, позволнвшее большсвнкам перекннуть войска на другне фронты [13], Ю.Пнлсудскнй понял, что большевнкн ему болес выгодны, чем «белые» генералы.
Прсдпрннятые действня рс ллыата не далн. X декабря l^|Q г. Верховный совет Антанты утвсрднл декларацню о восточных граннцах Польшн Граннца была определена по ляннн Гродно Яловка -Нсмнров р. Западный Буг Рава-Русская Псрсмышль [14], Эта лнння нмела довольно компромнссный характср. так как оставляла Польше часть белорусской этннческой террнторнм Рсшенне Антанты вызвало неудовлсгворенне как белорусскнх. так н польскнх полнтнков Днпломатня Ю.Пнлсудского потерпсла пораженне. После 8 декабря прнсутствне польскнх войск на терряторнн Беларусн рассматрнвалось на западе как акт агресснн.
Правда. в 1921 г. в результате Рнжского мнра Польша сумела установнть граннцу значнтельно восточнее. Тем не менее, данная лнння, закрепнвшаяся в нсторнографнн как «лнння Ксрзона», в 1945 г. легла в основу соврсменной граннцы между Польшей н Беларусью.
Л. С. Скрабіна г. Гэмель
АДНОСІНЫ НАСЕЛЬНІЦТВА ЗАХОДНЯЙ I САВЕЦКАЙ БЕЛАРУСІ ДА ПАДЗЕЙ ВЕРАСНЯ 1939 г.
Пытанне аб драматычных падзеях всрасня 1939 года складанае і супярэчлівае, яно і сёння вартае сур’ёзнага навуковага абмеркавання.
У ноч з 23 на 24 жніўня 1939 г. паміж Германіяй і Савецкім Саюзам быў падпісаны савецка-гсрманскі дагавор аб ненападзе, вядомы як пакт Рыбентропа-Молатава. Да яго быў прыкладзены сакрэтны дадатковы пратакол, згодна з якім размяжоўваліся сферы інтарэсаў Германіі і СССР. Па гэтаму пратаколу ў сферу савецкага ўплыву адыходзілі землі Польшчы да Віслы і Сана. На падставе сцвярджэння савецкага ўрада аб спынснні існавання Польскай дзяржавы часткі РККА (Рабоче-Крсстьянской Красной Армнн. рэд.) 17 всрасня 1939 г. увайшлі ў Заходнюю Беларусь пад лозунгамі абароны адзінакроўных беларусаў нацыянальнага і сацыяльнага іх вызвалення.
Уступленне Чырвонай Арміі на тэрыторыю Польшчы было сустрэта рознымі сацыяльнымі і нацыянальнымі групамі па-рознаму. Нскаторыя ўяўленні аб гэтым даюць афіцыйныя вынікі выбараў у Народны Сход Заходняй Беларусі. У яго выбарах прыня-
ло ўдзел 96,7 % выбаршчыкаў за выбранне кандыдатаў выказалася 90.9 % (якія ўдзсльнічалі ў галасаванні) Нс з явілася альбо прагаласавалі супраць 400 тыс чалавек 11 с 28] У Беластоцкім ваяводстве супраць выказалася 15 % выбаршчыкаў [2, с 3321 3 авайыяй тут прывіталі расіян галоўным чынам яўрэі, беларусы мясцовыя камуністы. Прасочваючы ходпадзей, звязаных з уступ леннсм Чырвонай Арміі ў ІІольшчу, неабходна адзначыць, што пераважная большасць насельніцтва прыхільна сіавілася да падзсй. з кветкамі сустракала Чырвоную Армію. Пазней, калі значна абвастрыліся штодзённыя жыццёвыя праблемы, з явіліся новыя клопаты аб кавалку хлеба. сталі праводзіцца рэпрэсіі, ажыццяўляцца калсктывізацыя. апазіцыйныя настроі сярод насельніцтва рэзка ўзраслі
У ліку неадкладных мер, якія вырашалі новыя ўлады, была арганізацыя гандлю прамысловымі і харчовымі таварамі У мэтах упарадкавання гандлю былі ўведзсны адзіныя рознічныя цэны, устаноўленыя для БССР. Аднак нельга не заўважыць, што яны аказаліся ў нскалькі разоў вышэй за даваенныя. Так, калі 1 кг цукру да верасня 1939 г. каштаваў 1 руб., то ў снежні 1939 г. 15 руб.. 1 кг хлеба збожавага. адпаведна, 18-20 кап. 80-1 руб., 1 кг мяса 1 руб. 60 кап. 1 руб 80 кап, 14-16 руб., 1 кг масла сметанковага 3 руб. 3 руб. 50 кап. 18 руб., 1 кг солі 18 кап 30 кап., 1 кг бульбы 4 кап. 35 кап. і г.д. [3, арк. 7-8], Да гэтага трэба дадаць, што прыватныя гандляры амаль паўсюдна згарнулі ган даль у крамах, а работа па разгортванню савецкага гандлю знаходзілася на нізкім узроўні. Так, у аператыўнай зводцы па Пастаўскаму павету Вілейскай вобласці ад 19.11.1939 г. наркома НКУ С БССР Л. Цанавы на імя П, Панамарэнкі паведамлялася, што «завоз товаров пронзводктся рсдко. в малом колнчестве. За все время было завезено только 1 цнстерна кероснна н нссколько вагонов солн, которые не удовлстворяют потребностн населення В уезд совсршенно не завезены спнчкн. в чсм населеннс особенно нуждалось н нуждается тсперь. Торговля хлсбом не налажена.. За хлебом сжедневно стоят большне очередн. Сугочная потребность в хлебе выражается около 4000 кг. выпекается же хлсба около 900 кг. Запасы хлеба в городе на нсходе, а заготовка его не развернута...» [4, арк. 83-84], Натуральна. фактар пагаршэння матэрыяльнага становішча, адсутнасць хлеба і іншых тавараў першай неабходнасці ў продажу моцна ўплывалі на фарміраванне настрояў у гэты час. У дакладзе начальніка гарнізона «Чорная Весь» маёра Цытовіча адзначалася: «В местечке средн мсстного населення
особснно резко возросло нсдовольство на дороговнзну н рост цен на продукты, а такжс отсутствне снабження населення солью н сахаром. Недовольство на нсвозможность сушсствованмя ндет главным образом потому. что заработная плата рабочнх лесопнльного завода н всех органнзацнй оплачнвается пока по старым довоснным ставкам польского государства. а цены рсзко растут. не говоря уже о спекуляцня. Особснно удмвлено нассленне повышеннем государственных цен на черный хлсб до 80 коп. ...» [5, арк. 10],
Асабліва моцна праявіліся апазіцыйныя настроі насельніцтва ў ходзе падрыхтоўкі да выбараў у Вярхоўны Савет СССР і БССР. якія адбыліся ў сакавіку 1940 года. Канкрэтныя дзеянні савецкіх улад (калектывізацыя. рэпрэсіі. пагаршэнне матэрыяльнага становішча і г.д.) абумовілі шматлікія выступлснні нассльніцтва супраць удзелу ў гэтых выбарах. У дакладной запісцы сакратар Беластоцкага абкома КП(б)Б Ісаеў інфармаваў ЦК КП(б)Б аб антысавецкіх выступлсннях у ходзе псрадвыбарчай кампаніі: «... в д. Манаровцы Крынковского р-на распространялнсь контрреволюцнонного содержання лнстовкч. направлснные к срыву выборов (протнв явкн на выборы н протнв голосовання). В д. Шевенево Замбровского р-на кулак заявнл: «еслн кто будет голосовать за блок ко.ммунмстов н беспартнйных. это значнт. что он будет голосовать за коллектйвнзацню...» [6, арк. 7], Нярэдка ад крытычных антысавецкіх выказванняў справа даходзіла да практычных захадаў. што выражалася ў падпалах. адмове ад удзелу ў галасаванні. Так, у вышэйзгаданай дакладной запісцы павсдамлялася і аб тым, што на лесапільным заводзе № 7 у г. Гродне была выяўлена спроба падпалу завода ў тым мссцы. дзс размяшчаўся выбарчы ўчастак. У в Собалева Бсластоцкага р-на ад падпалу згарэў другі паверх сярэдняй школы. А у в. Янава Ваўкавыскага р-на група сялян з'явілася ў раённую выбарчую камісію і заявіла. што яны не будуць прымаць удзел у галасаванні і што на вёсцы ёсць яшчэ такіх 14 чалавек [6. арк. 8-9], 3 гэтых нават нешматлікіх фактаў відавочна, што афіцыйна абвешчаныя мэты паходу Чырвонай Арміі на Захад у всрасні 1939 года не выклікалі даверу з боку шырокіх слаёў насельніцтва Заходняй Беларусі.
Як паставілася насельніцтва Савецкай Бсларусі да паходу Чырвонай Арміі на Захад у верасні 1939 года? Настроі большасці насельніцтва ў дакументах НКУС характарызуюцца як «у асноўным здаровыя». Так, удакладной запісцы сакратар Палескага АК КП(б)Б Маркін паведамляе ЦК КП(б)Б аб тым, што па Палескай вобласці праведзена 125 мітынгаў. на якіх прысутнічалі больш за
263 тыс. чалавек. Удзельнікі гэтых мітынгаў «горячо одобрнлн внешнюю полнтшсу совстского правшельства н мудрое Сталннскос решенне по оказанню братской помоіцн белорусам н украннцам, населяюіцнм Польшу» [7, арк 296, 300],
Аднак паступова сярод шырокіх слаёў нассльніцтва фарміравалася скептычнас стаўленнсда прапагандысцкіх штампаў на* кшталт «братняй дапамогі», «вызвалення з панскага ярма» і г.д. Як слушна заўважае даследчык Г. Лазько, «на крышталізацыю настрояў насельніцтва Усходняй Беларусі значны ўплыў аказала ўсведамленне розніцы ўзроўняў жыцця, разам з непрыстойнымі паводзінамі партыйна-савецкай наменклатуры Справа ўтым, што пэўны час пасля падзей 17 всрасня 1939 г. значная частка насельніцтва Савецкай Беларусі, знаходзячыся пад уплывам савсцкай прапаганды, была ўпэўнена, што ў «панскай Польшчы» людзі жывуць яшчэ горш» [8, с. 28], Аднак пакрыху прасочвалася інфармацыя. якая сведчыла, што нассльніцтва ў Заходняй Беларусі жыве лепш, чым у Савецкай Беларусі, а савецкія афіцэры, чырвонаармсйцы, партыйныя і савецкія кіраўнікі займаюццатам рабаўніцтвам. Так, органы НКУС паведамлялі Бюро ЦК КП(б)Б аб тым, што «... команднрованные на работу в Западную Белоруссню отдельныс работннкн злоупотребляют свонм положеннем н пронзводят массовые закупкн товаров Кроме того, отдельные ответственные руководяіцнс работннкн республнкн под вндом выполнення спецнальных заданнй снстематнческн выезжалн в Западную Белоруссню, где закупалн в огромном колнчестве промтовары н на свонх машннах доставлялн домой. Начальннк Главного управлення прн СНК БССР В.П. Капустнн 2 раза езднл в Западную Белоруссню н оттуда прнвез полно нагруженные машнны с разнымн промтоварамн» [9, арк. 238],
КНІГІ ОНЛАЙН
