Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
денню разного рода запрстов м предппсаннй. Поэтому эффектнвность воздействня пропаганднсіскнх лозунгов. провозглашаемых нс заслужнвшнмн довермя агмтаторамн (нсудовлетворнтельный уровень культуры, непрнвлекательная одежда), была тем более ннзкая. что была острой протйвоположностью окружаюіцей дей ствнтсльностн
Обшество прошло быстрое обученне выжнвання в новой снстеме. остаткн нсзавнснмостн людн старалнсь сберечь, разделяя повседневную жнзнь на часть офнцнальную (работа. обязательнос участне на мнтангах н собраннях) н частную (дом. се мья). Переход к двойной действмтсльностн (хотя н чрезвычайно трудной в советской рсальностн) государственной м частной создавал вндммость нормальной спокойной жнзнн. Офнцнальное непрнятйе нового строя было мсключено н раньше нлн позжс могло закончнться арестом. Зато полное включенне в теченнс жнзнн. предложснное большевнкамн, обозначало потерю не только остатков собственной незавнснмоста. но н ннднвндуальностн.
Советскнс властн в нспользусмой пропаганднстской рнторнке в завнснмостн от международной полнтнческой снтуацнн прнбегалн к помоіцн соответствуюіднх аргументов. Первый псрнод характернзовался выдвмженнсм на псрвый план элсментов белорусскнх н сврейскмх. которые, однако же. по окончаннн вступнтельной фазы прнсоедннення былн отвергнуты н заменены ннтернацмональнымн лозунгамн. Господствуюідую роль нграло класснчсское советскос разделенне обшества на сторонннков м протнвннков коммуннстнческой снстемы. Нацнональные разлнчня в отлнчме от фашнстской ндеологнн нмелн второстепенное значенне, уступая классовому раздслу.
Стрсмленне к полной совсгнзацнн западных тсррнторнй равнялось прннцнпнальной псреоценке прежннх норм жнзнн. Польское населеннс, заннмавшее во время II Республнкн высокне должностн в государственной адмнннстрацнн н самоуправленнн, понесло нанбольшне потерн. Частнчные нзмснсння в отношсннн к полякам наступнлн во второй половннс 1940 года, когда вместе с нзмсненнямн на международной арене снова возроднлнсь нден (совершснно неконкретные) польской автономйн. Корректмровка полнтнкн в отношеннн к польскому населснню, однако же. совершенно не нзмсннла характера, целей н методов полнтнкн болыпевнков. Властн, желая нспользовать это в свонх планах, прнннмалн во вннманне только лншь возможность сотрудннчсства с нзбранной частью польского обшества, полнос-
тью прнннмаюіцего новую реальность. Белосток, располагая значнтельно болсс слабымн ннтеллектуальнымн резсрвамн. чем Львов (поэтому нс являлся такой моіцной срсдой коммуннстачсскнх ндсй), нграл. однако же, в этой частн земель роль важного кадрового центра. Он должен был рсалнзоваіь одну нз ключевых функцнй в будуіцнх (тайных) экспанснвных проектах СССР, прсрванных неожмданной для Красной Армнн атакой фашнстскнх войск 22 нюня 1941 года.
С.А Сільвановіч в. Лунна, Мастоўскі раён
ДЗЕЙНАСЦЬ ПОЛЬСКІХ ПАРТЫЗАНСКІХ АТРАДАЎ у ЗАХОДНЯЙ БЕЛАРУСІ ў 1939 1941 г.
Узнікненне польскіх партызанскіх атрадаў у Заходняй Беларусі ў 1939 г. было звязана з паражэннем Польшчы ў вераснёўскай кампаніі 1939 г. Першымі партызанамі былі ў асноўным салдаты польскага войска. якія рашылі змагацца далей ці дачакацца са зброяй у руках прыходу саюзнікаў. Большасць гэтых атрадаў была разгромлснада канца 1939 г., але некаторыя праіснавалі даўжэй, нават да прыходу немцаў. Шэрагі партызанаў папаўняліся людзьмі, якія шукалі помсты, а таксама тымі. каму пагражалі рэпрэсіі з боку органаў НКУС. 9 студзеня 1940 г. генсрал ТакаржэўскіКарашэвіч у сваім дакладзе да генерала Саснкоўскага пісаў: «...Чуткі аб дзсйнасці польскай партызанкі на тэрыторыі савецкай акупацыі. а спарадычна і на тэрыторыі нямецкай. ствараюць надзеі на магчымасць узброенай барацьбы на ўласнай тэрыторыі» [3, с. 63], Прафесар Т.Стшэмбаш звяртас ўвагу на дзіўную з'яву атаесамлення партызанкі на значнай прасторы заходніх абласцей Беларусі з прозвішчам «Дамброўскі» (прасочваецца гэта і ў дакументах НКУС). Ён тлумачыць гэта тым. што прозвішча гэта было даволі распаўсюджана сярод камандзіраў партызанскіх атрадаў. але ў першую чаргу вялікай славай партызана 1919-1920 г. падпалкоўніка Ежы Дамброўскага (пс. «Лупашка»). I хоць падпалкоўнік Дамброўскі восснню 1939 г. дзейнічаўу Аўгустоўскай пушчы, а потым знаходзіўся ў Коўне. яму прыпісвалі стварэнне партызанскіх атрадаў на Віленшчыне. Навагрудчынс і Гродзеншчыне.
У красавіку 1940 г. у скідзельскіх лясах органамі НКУС быў разбіты атрад падпалкоўніка сувязі Юзэфа Дамброўскага (пс. «Тука») На тэрыторыі паміж Жалудком і ІІІчучынам аж да пры-
ходу немцаў праіснаваў атрад Яна Скорба («Пушчыка») У Налібоцкай пушчы да паловы 1940 г дзейнічаў атрад маёра Дамброўскага (потым ім камандаваў капрал Лонгін Дамброўскі і Павел Гаворка). На Віленшчыне блізасць літоўскай мяжы не садзейнічала доўгатэрміноваму існаванню польскіх партызанскіх атрадаў. Пад Ломжай да сярэдзіны кастрычніка 1939 г. дзейнічаў атрад паручніка А. Лэмпіцкага. У раёне Сапоцкіна акгыўна дзейнічаў атрад ротмістра Дабжаньскага. Партызанскай базай з восені 1939 г. стала ўрочышча «Кабельна» сярод бебжанскіх балотаў на мяжы Ядвабнаўскага і Монькаўскага раёнаў Беластоцкай вобласці. Спачатку тут хаваліся салдаты польскага войска, а ранняй вясной 1940 г. гэтае месца заняў атрад, звязаны з канспірацыяй. Ён не меў пастаяннага складу, а толькі кіраўніцтва. У начны час папаўняўся людзьмі, якія хаваліся ад рэпрэсій, а днём яны вярталіся ў вёскі. Кіраваў атрадам паручнік (ці капітан) Бурскі (пс. «Шуляк»), які ў канцы 1939 г. стаў на чале арганізацыі, створанай у гэтай мясцовасці ксяндзамі М. Шумоўскім і С. Цуднікам. Пэўны час ён, відаць, быў звязаны з гродзенскай ПАВ (Польскай Арганізацыяй Вайсковай), а з вясны 1940 г. з Саюзам Узброенай Барацьбы. Пасля ўцёку вясной 1940 г. з-пад арышту Бурскі з часткай людзей заснаваў партызанскі атрад. Па ўспамінах аднаго з удзельнікаў, у атрадзе часам збіраліся каля 100-200 чалавек. Атрад купляў зброю, нарыхтоўваў прадукты і медыкаменты. Па нядзелях праводзіліся зборы, дзе салдат рыхтавалі да ўзброенай барацьбы. У зоне дзейнасці атрадабылі ўзяты на ўлік коні, ваенныя матэрыялы, прадукгы харчавання, неабходныя начас паўстання. 23 чэрвеня 1940 г. супрацоўнікамі НКУС атрад быў ліквідаваны [5, с. 206 219; 6, с. 327-337],
У Аўгустоўскім раёне Беластоцкай вобласці партызанскія атрады мела «Польска армія вызваленча».1 Паводле паказанняў, складзеных у НКУС А.Палубінскім (пс. «Пярун»), яе ўзнікненне адносіццадаканца снежня 1939 г ці пачатку студзеня 1940 г. Заснавалі арганізацыю Мечыслаў Баркоўскі і Эдвард Станкевіч (пс. «Давер») у г. Аўгустовс. Баркоўскі хутка быў арыштаваны, і кіраўніком стаў Станкевіч, які, нібыта. ужо з зімы па чэрвень 1940 г. узначальваў у лесе групу з 50-60 чалавек.
У пачатку красавіка 1940 г. ён быў выбраны камендантам Аўгустоўскага раёна. У гэтым жа месяцы з хаваючыхся ад арыш-
1 Polska Armia Wyzwolenia (PAW) магчыма, мела нейкую сувязь з Бурскім.
ту ў лесечленаўгэтайарганізацыі ўзнікла ўзброеная група на чалс з А. Палубінскім. У чэрвсні 1940 г. ПАВ, відаць. падпарадкавалася ЗВЗ 10 ліпеня 1940 г. войскамі НКУС быў атакаваны лагер групы Палубінскага. Былі захоплены 8 чалавск. \ тым ліку 3 цяжкапаранснымі. У рукі органаў бяспскі таксама трапілі спісы ўдзельнікаў арганізацыі ў 36 населсных пунктах Бсластонкай вобласці, статут арганізацыі і іншыя дакументы. Усяго былі арыштаваны 58 чалавск, сярод іх афіцэры і падафіцэры, якія хаваліся з першых дзён савсцкай улады1. Па паказаннях арыштаваных, было ўстаноўлена яшчэ тры штабы атрадаў. размешчаных у лясах. Палубінскі ў гэты час знаходзіўся ў Сувалках па запрашэнню чалавека, які рэкамендаваў сябе прадстаўніком падпольнай арганізацыі. На самай справе ён аказаўся пасланнікам палкоўніка Дзячэнкі, былога афіцэра царскай арміі, які спрабаваў выкарыстаць польскую канспірацыю ў мэтах нямецкай разведкі. Са снежня 1940 па 15 сакавіка 1941 г. група Палубінскага ў колькасці 21 чалавека знаходзілася на нямецкай тэрыторыі. 15 сакавіка 1941 г. 14 чалавек з гэтай групы перайшлі нямецка-савецкую мяжу і сутыкнуліся з савецкім пагранічным нарадам. Былі затрыманы пяць чалавек, у тым ліку А. ГІалубінскі і Я. Арганісты. 19 красавіка 1941 г. былі забіты яшчэ тры чалавекі. Для выяўлення астатніх прымаліся меры[2, с. 1683, л. 281 -282],
У красавіку 1940 г. органы НКУС прыкладвалі намаганні для ліквідацыі групы ў Клецкім і Ляхавіцкім раёнах Баранавіцкай вобласці. Яна складвалася з беларусаў, членаў падпольнай арганізацыі «Цэльна Полыпча каталіцка». Іх задачай, па дакументах НКУС, з'яўлялася забойства работнікаў савецкай улады, ваенных і актывістаў, разбурэнне чыгункі, падпальванне калгасных і саўгасных пабудоў [1, л. 53; с. 2077, л. 155 157],
У Беластоцкай вобласці найбольш акгыўныя тэрарыстычныя дзеянні праводзілі члены «Батальёна смерці». Ліквідаваныя групы гэтай арганізацыі былі, відаць. толькі часткай больш буйнога аб'яднання пад кіраўнштвам паручніка А.Бжазоўскага.
Усяго з моманту ўстанаўлення савецкай улады і па 8 снежня 1940 г. у заходніх абласцях Беларусі, па дадзеных НКУС, былі забіты 4 міліцыянеры і 2 паранены, адзін ваенны і адзін парансны, 38 акгывістаў забіты і 26 паранены, здзейснена 5 замахаў, падпалсна 5 калгасных будынкаў [2, с. 2081, л. 85],
1 Магчыма. саіідаты атрада падпалкоўніка Дамброўскага, пс. «Лупашка».
Змагацца з партызанамі было цяжка. бо яны. як прызнаваў на нарадзе сактатароў ЦК КП(б)Б \ Мінску ў верасні 1940 г. на чальнік Аўгустоўскага раённага аддзела НКУС, «банды маюць свае глыбокія карані сярод насельніцтва і карыстаюцца яго падтрымкай» Прызнавалася таксама, што ў паўстанцкіх арганізацыях даволі шмат вясковай беднаты і сераднякоў |4, с. 126],
Разам з тым дзейнасць тэрарыстычных груп і атрадаў мела і іншы эфекл Узбросныя акгы прыводзілі да шырокіх рэпрэсій супраць польскага насельніцтва з боку НКУС. Гэта выклікала трывогу ў кіраўнічых колах ЗВЗ. Імкнучыся захаваць сілы, летам 1940 г. Галоўным камандаваннем ЗВЗ рэкамсндавалася звесці ўсякага роду ўзброеныя акцыі да мінімума. Па паказаннях Я. Арганіста, удзельніка атрада Станксвіча і Палубінскага, прыехаўшы летам 1940 г прадстаўнік ЗВЗ папракаў Станкевіча за няздольнасць кіраваць арганізацыяй, за адсутнасць парадку, за тое, што група Палубінскага займаецца марадзёрствам, грабяжом, тэрорам... Ён прапаноўваў нават забраць у Палубінскага зброю [2, с 436, л. 93], Камендант Бсластоцкай акругі ЗВЗ А. Іглеўскі пісаў, што ў канцы ліпеня 1940 г. разбіў атрад «Батальёна смсрці», які хацеў правакацыйна ўдарыць на савецкі гарнізон у Гайнаўцы ]5, с 174 175], Аднак магчымасш кантраляваць дзеючыя групы ў камандавання ЗВЗ былі даволі абмежаванымі, таму тэрарыстычныя акты працягваліся аж да прыходу нсмцаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
