Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
У гэтым жа спецпаведамленні называюцца і іншыя адказныя работнікі: нарком аховы здароўя Новікаў, яго намеснік Эпштэйн, нарком юстыцыі Лодысеў, начальнік Навагрудскага аддзела сувязі Салавейчык і інш., якія «вместо того, чтобы по-большевнстскн наводнть порядок ... заннмалнсь скупкой промтоваров» [9, арк. 239], У сакрэтныхданясеннях НКУС першаму сакратару ЦК КП(б)Б прыводзіцца мноства такіх факгаў. Вось яшчэ некалькі з іх. «С большнмн закупкамн возвратнлась нз Западной Белорусснн брнгада артнстов Белгосфнлармоннн. Онн додумалнсь до того, что многне артнсты, выезжая в Западную Белоруссню, оделн на себя самую плохую одежду с тем, чтобы там, сброснв ее. одсться во всс новое. 21.09. с.г. эта брнгада выступмла в Волковыске, mho-
гнс былн одеты настолько плохо. что co стороны насслсння появнлось уднвлснме тому. что артнсты Советского Союза очснь плохо одеваются» 110, арк 242|. «26 октября 1939 г нз Западной Белорусснн на ст. Ммнск-товарная прнбыло 13 вагонов разной мануфактуры, закуплснной в Внлснском торговом домс. Закупку пронзводнлн уполномоченные воснснабження 3-й армнн н прсдставнтелн Внленского Временного Управлення. Закуплснный товар был направлен в г. Мннск под вмдом трофсйного груза. ... груз нс нмсет ннкакого отношення к воснным трофсям» [10, арк. 2-31. Для разгрузкі гэтых вагонаў было дастаўлена 65 грузавых машын і 150 байцоў [10, арк. 2-3], Амаральныя паводзіны ў Заходняй Беларусі прадстаўнікоў савецкай улады былі моцным прапагандысцкім сродкам, дазваляўшым людзям у Савецкай Беларусі зразумець характар гэтай вайны. Пазіцыю пэўнай часткі насельніцтва можна ацэньваць галоўным чынам на падставе выказванняў. якія фіксавалі органы НКУС. Вось некаторыя з іх: «Говорят, что мы пошлн освобождать народ Западной Белорусснн, а на самом деле красноармейцы грабят там насслснне н прнвозят домой много разных веіцей. Что поценнсе нз нмуіцества помеіцнков, нашн забнраютн прнсванвают ссбе>>, гаварыла хатняя гаспадыня Кацярына Белавусава з Мінска [11, арк 209], Харакгэрным у гэтай сувязі з'яўляецца выказванне грамадзянкі г. Мінска Шаблоўскай М.: «Вы вйднтс, как получнлось. Грабят н тянут оттуда веіцн, матерналы, т.е. всс, что могут. Напалнна Польшу н разграбнлн ее...» [11, арк. 202],
1 напрыканцы неабходна прывесці меркаванне, выказанае раней: «Здаецца, беларусы з Усходу і Захаду ў верасні 1939 г. узаемна перажылі глыбокае расчараванне. Рэальнасць у Савецкай Бсларусі аказалася горшай, чым яс прадстаўляла камуністычная прапаганда, а рэальнасць у Заходняй Беларусі не настолькі змрочная, як яна падавалася для савецкіх людзей» [8, с. 32],
І.У. Цітовіч г. Мінск
КРАЯЗНАЎЧЫ РУХ НА ТЭРЫТОРЫІ ЗАХОДНЯЙ БЕЛАРУСІ ў 1921-1939 г.
Трансфар.мацыйныя працэсы пасля інкарпарацыі Заходняй Бсларусі ў II Рэч Паспаліту ю закранулі не толькі сацыяльна-палітычную, але і культурную старонку жыцця заходнсбеларускага
грамадства. Палітыка рэпаланізацыі агучаная польскімі дзяржаўнымі ўладамі. мсла на мэце абгрунтавання палітычных правоў Польшчы на ўсёй тэрьпорыі былой Рэчы ГІаспалітай 1772 года
Разумсючы безвыніковасць уключэння сталага беларускага нассльніцтва ў адкрыту ю асіміляцыйную працу; уладамі была прад прынята спроба скрыта пашырыць гэты працэс праз краязнаўчы рух. які б базіраваўся толькі на польскай тэорыі рэгіяналізму.
У краязнаўчым руху Заходняй Беларусі змагаліся дзве ідэалопі: рэгіяналізм (прадстаўнікі польскага грамадства) і краёвасць (прадстаўнікі інтэлігенцыі беларускага паходжання) Рэпяналізм быў прынесены палякамі з мэтай асіміляціі, у адрозненне ад кра ёвасці, якая была сфарміравана мясцовай інтэлігенцыяй у XIX ст Польскія краязнаўчыя ўстановы імкнуліся замяніць сепаратыстычную краёвасць лагодным польскім рэгіяналізмам. 3 мэтай лакалізацыі пашырэння краёвасці па тэрыторыі былога ВКЛ Польскае Краязнаўчае Таварыства пайшло на шырокас распаўсюджванне ў Заходняй Беларусі сваіх філій як асноўных прадстаўнікоў рэгіяналізму. Беларуская інтэлігснцыя здолсла актыўна падхапіць ідэю рэгіяналізму і перавесці яе на рэйкі краёвасні, што выклікала супрацьстаянне паміж польскім рэгіяналізмам і бсларускім рэгіяналізмам (краёвасцю).
Стваральнік польскага рэгіяналізму А. Паткоўскі зыходзіў з ідэі далучэння да справы нацыянальнага адраджэння і эканамічнага развіцця асобных рэгіёнаў у Полывчы шырокай грамадскасці і асабліва сялянства. Значнас месца ў рэгіяналізме надавалася разуменню неабходнасці ведання гістарычных традыцый, народнай культуры кожнага краю, якія разглядаліся як рэгіянальныя і ра зам з тым агульнапольскія каштоўнасці У аснову рэгіяналізму пакладзена, што кожны рэгіён павінен мець сваю ўласную культурную адметнасць. імкнуцца да захавання своеасаблівых рыс, да іх аднаўлення і прапаганды. Прыхільнікі рэгіяналізму лічылі, што чым большая розніца паміж рэгіёнамі, тым багацей будзе культурнае аблічча нацыі
Сярод інтэлігенцыі беларускага паходжання былі шырока распаўсюджаны ідэі краёвасці (белару скага рэгіяналізму) адметнасці гэтага краю. некалі магутнага Вялікага княства Літоўскага, якое нароўні з Польшчай уваходзіла ў склад былой Рэчы Паспалітай. Даволі часта ідэі краёвасці, не маючыя палітычнай афарбоўкі. набывалі адценне рэгіяналізму. Прыхільнікі гэтай ідэалогіі вылучалі свой край у Польскай дзяржаве, імкнуліся на нрактыцы да захавання яго лепшых гісторыка-культурных і этнічных трады-
цый. Сутнасцю краёвасці было сцвярджэнне прыярытэту агульнакраёвых інтарэсаў псрад інтарэсамі асобных этнасаў і сацыяльных груп. Яс паслядоўнікі заявілі, што ў сваёй палітычнай і грамадскай дзейнасці будуць кіравацца нацыянальна-культурнымі. эмнамічнымі. рэлігіёзнымі і гістарычнымі асаблівасцямі і патрэбнасцямі краю.
Шырокія колы заходнсбсларускага нассльніцтва не падтрымлівалі ні бсларускі (які канцэнтраваўся ў Вільні), ні польскі краязнаўчыя рухі. Яны не бачылі ў ім рэальнай карысці, да таго ж, сярод сялянства не была пашырана ідэя краязнаўства. Пра беларускі краязнаўчы рух насельніцтву нічога не было вядома, бо ён не падтрымліваўся дзяржавай і не быў так пашыраны. як польскі. да якога беларусы ставіліся з нсдаверам.
Дзве названыя групы краязнаўства пры існаванні ідэалагічных разыходжанняў выкарыстоўвалі падобныя прынцыпы і метады дзейнасці экспедыцыі, зборы помнікаў матэрыяльнай культуры. вывучэнне фальклору і праблем этнаграфіі. ладжаннс лекцый, экскурсіі, падтрымка кірмашоў народных промыслаў. Краязнаўчы рух для ўсходніх тэрыторый II Рэчы Паспалітай меў таксама эканамічную складальную.
Краязнаўства ў Заходняй Беларусі ў 1921 -1939 г. можна ўмоўна падзяліць на дзяржаўнае, грамадскас. школьнае і аматарскае. Калі падзяляць па этнічных прыкметах. то дзяржаўнае і школьнае краязнаўства. у асноўным, польскае, а грамадскае і аматарскае беларускае.
Польскае краязнаўства, якое было больш скаардынавана. абапіралася на навуковыя цэнтры (універсітэты), падтрымлівала выданне краязнаўчай літаратуры. мела сваю праграмму дзсянняў і арганізацыйную структуру; на чале якой стаяла Польскае краязнаўчае таварыства. I Іольскі рух абапіраўся на апалячаную інтэлігенцыю, вучняў дзяржаўных школ і дзяржаўныя ўстановы (ваяводства, староства. войска і г.д.) Мэтай польскага краязнаўчага руха было навуковае даследаванне ўсходніх зямель Рэчы Паспалітай і азнаямленне з гісторыяй. мастацтвам і культурай наогул зямель. якія калі-небудзь належалі Рэчы Паспалітай. 3 мэтай замацавання на далучаных тэрыторыях польскія краязнаўчыя ўстановы стваралі сетку сваіх рэгіянальных аддзелаў і дэлегатур, якія павінны былі арганічна спалучаць дзейнасць па дэманстрацыі хараства свайго рэгіёну і абараняць польскую дзяржаўнасць.
Бсларускі краязнаўчы рух у сваёй дзейнасці таксама абапіраўся на навуковыя цэнтры (навуковыя таварыствы), алс не быў
так пашыраны. як польскі Беларускія краязнаўчыя арганізацыі не былі шматлюдныя і не мелі даволі разнастайных напрамкаў дзейнасці таму, што беларускія грамадска-культурныя ўстановы не бачылі ў краязнаўстве сродка барацьбы з асіміляцыяй, надаючы гэтую ролю нацыянальнай школе.
Краязнаўчы рух на тэрыторыі Заходняй Беларусі трэба разглядаць як складальную частку агулызапольскага краязнаўчага руху. Абсалютную перавагу ў краязнаўчай дзейнасці на далучаных тэрыторыях атрымалі польскія ўстановы. якія падтрымліваліся дзяржавай і мясцовай апалячанай інтэлігенцыяй. 3-за недахопу сродкаў і жорсткай дзяржаўнай палітыкі заходнебсларускае краязнаўства не здолела на працягу 1921-1939 г. ператварыцца ў сапраўдны грамадска-культурны рух і знікла пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР у 1939 г.
А .К. Гэцевйч г. Гродно
«БЕЛОРУССКНЙ ВОПРОС» В ПРОГРАММАХ ПОЛЬСКНХ ПОЛНТМЧЕСКНХ ПАРТІ/ІЙ
В восстанавлнваюіцей свою государственную незавнснмость Польше проявлялся большой ннтерес к судьбе лнтовско-бслорусскнх террнторнй. Это связывалось с нсторнческой траднцней (землн былн составной частью Речн Посполнтой), этннчсской блнзостью н немалым процентом поляков, прожнваюіднх на этнх террнторнях. Естественно, что не только этн краснвые прннцнпы стоялн за желаннем прнсоеднннть регнон здесь былн ннтересы н экономнческого, н военно-стратегнческого характера В началс 20-х годов правнтельство еіце не выработало концспцню своей полнтйкн нн в целом в Западной Беларусн, нн по отношенню к белорусам, в частностн. В то же время этот вопрос обсуждался партнямн, поскольку белорусы, слабо вовлеченныс в полнтнку, моглн стать опорой как польского государства, так н базой для получення дспутатскнх мандагов в Сейм.
Что касастся лнннн полнтнчсскнх партнй. го нх отношенне к лнтовско-белорусскому регмону отразнлось в двух программах: ннкорпорацнн н федералнзма. На познцнях ннкорпорацнн. это значнт, прямого включення в состав Польского государства земель, которые іірннадлежалн Речн Посполнтой до 1772 года, стояла, прежде всего, Народная демократмя йх поддержнвало в Сейме
Польскос нацнональнос обьсдннсннс. Клуб констнтуцмонного сотрудннчества, Нацноналызый союз рабочнх, ГІСЛ «Пяст» н ряд другах. Концепцнн ннкорпорацнн прндержнвалась такжс польская эмнграцня, которая группнровалась вокруг ГІольского нацнонального комнтета в Парнже. Основы восточной полнтнкм НД сложнлнсь на окончательном этапс псрвой мнровой войны Выработкой основных концепцнй НД заннмался нзвестный польскнй іюлнтнческнй дсятель, председатель Польского Нацнонального Комнтета в Парнжс Роман Дмовскнй. Главным врагом Польшн он счнтал Германню. Отсюда он выводнл ндею необходнмоста сотрудннчества с царскнм правнтельством. нссмотря на то, какую познцню займет Россня в отношеннн к Польше. По его мненню, в случае победы Россян в первой мнровой войне в ее граннцах пронзойдет обьсднненне вссх польскнх земель в автономню. Однако полнтнка Дмовского потерпела пораженне в Росснн пронзошлареволюцня. Она вышла нз войны. Орнентацню необходнмо было переноснть на Запад. После февраля 1917 года «белорусскнй вопрос» стал очень острым. Нтогом этого стала нота, представленная Дмовскнм секретарю нностранных дел англнйского правнтельства Балфуру в марте 1917 года. Эта нота формулнровала основные прннцнпы восточной полнтнкм НД.
КНІГІ ОНЛАЙН
