Археалагічныя цуды Беларусі
Мікалай Плавінскі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 64с.
Мінск 2021
Ад такіх замкаў часта не застаецца маляўнічых руін, а па сваім выглядзе яны могуць мала адрознівацца ад гарадзішчаў жалезнага веку. Але ў свой час, у выпадку вайсковай небяспекі, іх умацаванні давалі абаронцам дастаткова надзейную гарантыю бяспекі, а ў мірныя гады замкі былі важнымі эканамічнымі цэнтрамі. Тут буяла культурнае жыццё, балявалі і бавілі вольны час магнаты і шляхціцы, працавалі пісьменнікі і музыкі. Раскопкі кожнага замка могуць прывесці да сустрэчы з новымі самымі нечаканымі археалагічнымі цудамі.
Адзін з такіх замкаў знаходзіцца на паўднёваўсходняй ускраіне сучаснага Мядзела, на маляўнічым паўвостраве возера Мястра. Сёння аб былым Мядзельскім замку нагадваюць толькі моцна знівеліраваныя рэшткі ўмацаванняў і цьмяныя легенды, якія ўсё яшчэ час ад часу распавядаюць мясцовыя жыхары, дзе звязваюцьягоўзнікненне з імем жонкі вялікага князя літоўскага і караля польскага Жыгімонта Старога — Боны Сфорца. Рэальная Бона стала вялікай княгіняй
Бона Сфорца. Каля 1557 года.
55
Графічная рэканструкцыя абарончых збудаванняў у сярэдзіне XVI стагоддзя. Рэканструкцыя Мікалая Плавінскага і Юрыя Власюка, малюнак Юрыя Власюка.
Археолаг Міхаіл Ткачоў.
і каралевай у 1518 годзе і заставалася ў нашай дзяржаве да 1556 года. Яна перажыла свайго мужа на 8 гадоў і сапраўды адыграла пэўную ролю ў жыцці Мядзельскага замка. Але яго рэальная гісторыя пачалася раней.
На жаль, пісьмовыя звесткі аб Мядзельскім замку надта нешматлікія, таму асноўная інфармацыя аб яго гісторыі была атрымана ў выніку археалагічных раскопак. Яны праводзіліся ў два этапы. Першы з іх належыць да пачатку 1980х гадоў і звязаны з імёнамі Міхаіла Ткачова і Міхаіла Чарняўскага. Аднаўленне раскопак замка адбылося ў 2013 годзе пад кіраўніцтвам аўтара гэтай кнігі.
Сёння вядома, што Мядзельскі замак быў заснаваны апошнім прадстаўніком уплывовага роду Саковічаў Багданам паміж 1484 і 1490 гадамі. Будаўнічая дзейнасць Багдана Саковіча выявілася ва ўзвядзенні на паўночнаўсходнім краі замкавага пагорка магутнай мураванай вежы з цэглы і камянёў. Вежа мела вонкавы дыяметр 17,5 метра. Гэта на 4 метры больш, чым дыяметр Камянецкай вежы. Адпаведна, не цяжка ўявіць, што і вышыня вежы
56
Мядзельскі замак у сярэдзіне XVI стагоддзя. Рэканструкцыя Мікалая Плавінскага і Юрыя Власюка, малюнак Юрыя Власюка.
Мядзельскага замка магла быць больш за 30 метраў. Можна меркаваць, што з самага пачатку яна мела найперш рэпрэзентатыўныя функцыі — высачэзная мураваная вежа ўзвышалася над азёрнымі прасторамі і падкрэслівала моц і веліч заснавальнікаў Мядзельскага замка.
Міхаіл Ткачоў падчас раскопак мураванай вежы Мядзельскага замка. Фота з архіва Мядзельскага музея народнай славы.
57
АРХЕАААГІЧНЫЯ ЦУДЫ БЕААРУСІ
План Мядзельскага замка.
Пасля шлюбу дачкі Багдана Саковіча Альжбэты з Мікалаем Радзівілам Мядзельскі замак разам з іншымі ўладаннямі пераходзіць да Радзівілаў. У 20—30я гады XVI стагоддзя да вежы з паўночназаходняга боку быў прыбудаваны драўляны палац.
58
Падмуркі вежы Мядзельскага замка. Фота з архіва Міхаіла Чарняўскага.
У другой палове 1540х гадоў, пасля смерці Альжбэты (у 1544 годзе) Мядзельскі замак перайшоў у распараджэнне гаспадара Вялікага Княства Літоўскага Жыгімонта Старога. Прыкладна ў сярэдзіне XVI стагоддзя адбываецца мадэрнізацыя замкавых умацаванняў. Па перыметры замкавага пагорка будуецца лінія ўмацаванняў з бастэямі — паўкруглымі пляцоўкамі для размяшчэння гармат. Акрамя таго, вакол замка з мэтай павелічэння яго абароназдольнасці быў насыпаны дадатковы земляны вал з бастыёнамі. 3 гэтага часу асноўнай функцыяй замка становіцца забеспячэнне абароны жыхароў мястэчка Мядзел і навакольнага насельніцтва ў выпадку ваеннай небяспекі, як гэта было падчас Лівонскай вайны (1558—1583).
Падмуркі вежы Мядзельскага замка. Фота з архіва Мядзельскага музея народнай славы.
59
Вартавы на вежы Мядзельскага замка.
Малюнак Юрыя Власюка.
Фрагмент кафлі з выявай вежы. Мядзельскі замак. XVI стагоддзе.
Шахматная фігурка.
Мядзельскі замак. XVI стагоддзе.
60
За сценаті гарадоў і )амкаў
Мядзельскі замак у сярэдзіне XVI стагоддзя. Рэканструкцыя Мікалая Плавінскага і Юрыя Власюка, малюнак Юрыя Власюка.
Пасля заканчэння Лівонскай вайны Мядзельскі замак паступова губляе сваё значэнне як сур’ёзнае фартыфікацыйнае збудаванне, а пасля войнаў сярэдзіны XVII стагоддзя, верагодна, пачынае выкарыстоўвацца ў гаспадарчых мэтах. Нарэшце, у 1735 годзе на тэрыторыі замка адбыўся пажар. Невядома, што менавіта было знішчана агнём, але паколькі замкавая зямля ў гэты час арандавалася мяшчанамі, тут маглі размяшчацца толькі нейкія малазначныя гаспадарчыя пабудовы.
Пасля спалення тэрыторыя замка была канчаткова закінута і ператварылася ўворыўныя палеткі жыхароў мястэчка. У 1744 годзе згадваецца «востраў пусты, на якім перад тым быў замак».
Мядзельскі замак з’яўляецца прыкладам таго, як даследчыкі старажытнасцей упрацэсе сваёй звычайнай працы фактычна штодня адкрываюць усё новыя і новыя археалагічныя цуды.
61
АРХЕАААПЧНЫЯ ЦУДЫ БЕААРУСІ
Заключэнне
У гэтай невялічкай кнізе мы паспрабавалі паказаць, што наша Радзіма не менш багатая на археалагічныя цуды, чым самыя далёкія і экзатычныя краіны з іх раскінутымі ў пустынях пірамідамі і схаванымі ў джунглях закінутымі старажытнымі гарадамі. I гэтыя археалагічныя цуды не проста шматлікія, а, без усялякіх перабольшванняў, незлічоныя. Галоўным цудам, напэўна, з’яўляецца тое, што большасць з іх яшчэ не адкрыты.
Беларуская зямля ўсё яшчэ захоўвае велізарную колькасць унікальных археалагічных помнікаў розных эпох. Як вы маглі зразумець, дзякуючы намаганням археолагаў іх выяўленне адбываецца штогод. Магчыма, ужо бліжэйшым летам супрацоўнікі археалагічнай экспедыцыі аднаго з універсітэтаў ці музеяў выявяць і пачнуць даследаваць новы незвычайны археалагічны помнік, новы археалагічны цуд.
Аднак, каб такія адкрыцці маглі адбыцца, усе грамадзяне нашай краіны павінны пільна дбаць аб захаванні археалагічнай спадчыны Беларусі — ахоўваць вядомыя помнікі археалогіі, а таксама праводзіць любыя земляныя гаспадарчыя працы (будаўнічыя, сельскагаспадарчыя і іншыя) толькі з удзелам навукоўцаў, каб не пашкодзіць яшчэ не выяўленыя паселішчы і пахаванні, кожнае з якіх можа стаць новым археалагічным цудам.
Аўтар лічыць сваім абавязкам прынесці шчырую падзяку калегамархеолагам Вадзіму Беляўцу, Максіму Чарняўскаму і Аляксандру Гаршкову, якія дапамаглі яму карыснымі парадамі, а таксама дазволілі выкарыстаць угэтай кнізе матэрыялы іх даследаванняў. He надта заўважнымі на першы погляд намаганнямі гэтых і іншых навукоўцаў і ствараюцца новыя археалагічныя цуды Беларусі. Напэўна, так і павінна выглядаць праца сапраўдных чараўнікоў, для якіх цуды — штодзённы занятак. Дарэчы, калі вы хочаце пабачыць працу такіх чараўнікоў, а, магчыма, і паўдзельнічаць у стварэнні новага цуда, вы можаце ўжо наступным летам далучыцца ў якасці валанцёра да адной з археалагічных экспедыцый. I хто ведае, можа менавіта вам у хуткім часе пашанцуе дакрануцца да сапраўднага чараўніцтва — да новага археалагічнага цуда!
62
ПРАДМОВА 5
ВЕАЬМІВЕАЬМІДАУНО... 8
Паселішчы першых людзей...................................11
Старажытныя шахцёры.......................................14
Балотная цывілізацыя......................................18
СУЧАСНІКІ СТАРАЖЫТНЫХ ГРЭКАУ I РЫМАЯН 22
Вёскі за высокімі валамі..................................22
На шляху ад Балтыкі да Чорнага мора.......................26
У ЧАСЫ ВІКІНГАУ 32
Край курганоў.............................................32
Срэбра і зброя для багоў..................................40
ЗА СЦЕНАМІ ГАРАДОУ I ЗАМКАУ 44
Ідучы па драўлянай маставой...............................44
Жыццё за замкавымі сценамі................................55
ЗАКЛЮЧЭННЕ 62
Навуковапапулярнае выданне
Беларуская дзіцячая энцыклапедыя
Плавінскі Мікалай Аляксандравіч
Археалагічныя цуды Беларусі
Адказны за выпуск Ю.В. Бажэнаў
Рэдактар В.А. Чарапкоўская
Мастацкае афармленне і камп’ютарная вёрстка: П.В.Баранаў
Карэктар С.М. Несцярэнка
Падпісана да друку 29.01.2021.
Фармат 84 х 108 716. Папера мелаваная. Друк афсетны.
Ум. друк. арк. 6,72. Ул.выд. арк. 5,73.
Тыраж 1200 экз. Заказ 79.
Рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Выдавецтва «Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі» Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Пасведчанне аб дзяржаўнай рэгістрацыі выдаўца, вытворцы, распаўсюджвальніка друкаваных выданняў№ 1/1 ад 08.07.2013. Зав. Калініна, 16, 220012, г. Мінск, Рэспубліка Беларусь.
ААТ «Паліграфкамбінат імя Я. Коласа». Пасведчанне аб дзяржаўнай рэгістрацыі выдаўца, вытворцы, распаўсюджвальніка друкаваных выданняў № 2/3 ад 10.09.2018. Вул. Каржанеўскага, 20,220024, г. Мінск, Рэспубліка Беларусь.
У серыі «Беларуская дзіцячая энцыклапедыя» выйшлі кнігі:
ШАЯХАМІ ВІКІНГАУ УБЕААРУСІ
Беларуская N «к «#0to . знцыклапедыя /
Беларуская « Е ФР\Э энцыклапедыя
ЯКЖЫАІПРОДКІ
Штодзённае жыццё люд^ея на тэрыторыі Беларусі | X—XIII cmaseddpx
Заяўкі на набыццё літаратуры прымаюцца па тэл./факсе: (8017) 3471692, (8017) 3251096, (8017) 2720608 220012, г. Мінск, зав. Калініна, 16, email: belen@belen.by
Кніга прысвечана гісторыі і вынікам вывучэння найбольш цікавых археалагічных помнікаў Беларусі розных эпох ад часу засялення тэрыторыі нашай краіны першымі людзьмі да перыяду позняга Сярэдневякоўя.
Апавяданне пра ўнікальныя старажытнасці Беларусі вядзецца ў кантэксце старажытнай і сярэдневяковай гісторыі ўсяго еўрапейскага кантынента.
Прызначана для дзяцей сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту і іх бацькоў, якія цікавяцца археалогіяй і гісторыяй Беларусі.
9 78985 112605 >
> Ш X tn > to >
to K CT to to
to S
tn tn to >
n
КНІГІ ОНЛАЙН
