КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
СПАДЧЫНА рэпрынтнае выданне Мінск «Мастацкая літаратура» 1993 КАЗІМІР СВАЯК. МПЛ ЛІГЛ ДРУКАРНЯ „MOTUS", вільня. МЕСТ ПРАДМОВЫ. Ня пішу я для забавы, Hi для бліхтру, ані славы, Hi на сьмех табе, бязверца, — Пішу я, бо плача сэрца. Сумна страідна думкі рвуцца, У сіню даль, як рой нясуцца, Ў ціхі. гай, гдзе ўсенька чуе, — На. прыгон, гдзе брат гаруе. Злажыць песьню ледзь умею, Ад тых думкаў аж мадзею, Сэрца мне агыем пылае, Аж загублена сканае. Прачытай жа маю «Леру», Бо я сам сабе ня веру, Ці пісаць мне, ці стрымацца, Каб на зьдзек чартом ня дацца. СОНЦУ УЗГОРНАМУ ... Сонцу узгорнаму, што сьвеціць кожнаму, Месяцу блуднаму, ў загадках труднаму, Гвездкам нябесным Байкі пішу. Душы збалелай, з мук ашалелай, Духаві цёмнаму, ад веку соннаму, Цела крывавага Путы крышу. Музе пудлівай, сумам шчасьлівай, Ледзь пазнаванай, неадгаданай, Сэрцу пламеннаму Песьві нясу. ПЕСЬНЯ НА ПСАЛЬМ 130. Ня было гордым сэрца маё, Божа, He вынасілась пыхай мае вока... Чом-жа нядолю сэрца мне варожа? Чом зор у сумнівы задаўся глыбока? Між сільных сьвету ня шукаў апекі, Былі мне гідкі завабы ягоны... Чаму-ж сягоньяя я кволы-калекі, А дух панёсся па зломах шалёны! Чуўся пакорным ў глыбіні істоты, Душы ня чмуціў фзльшываю хвалай... Сёньня ня маю да жыцьця ахвоты, Перад ўсемоцнай злыбяды навалай. Як адарваны ад грудзей дзяціна, Адкінен дух мой ад божага ўлоньня, Як піст пажоўклы, сухая галіна, Як пазабыта беднага загоньне... Ці безнадзейны, замучаны, зьбіты Дух мой устане? Ці зваліцца слабы! Ніколі, Божа, Табой я нясыты: Навет і ў пекле цябе прызываў-бы... ПЕСЬНЯ НА ПСАЛЬМ 62. Ледзь толькі блысьне на небе зарніца, Дух мой, о Божа, на Цябе чакае, Душа жадае як дожджу травіца I цела з стогнам да Цябе ўздыхае. Ў сухой зямельцы бязводнай і трудаай, Залітай жагай палудняга сонца, Цябе шукаю у дарозе блуднай, Да твайго ўлоньня сумую бязконца. Шляхам цярністым жыцьцё агартаю, Руку цалую Твайго змілаваньня, Твой Огляд вечны гімнам апеваю I веру сёньня ў духа змертвыхстаньпе. 1 багаслаўлю, Божа, Твае дзівы Ў формах праявы і ў зьменах часу — I свае рукі кволы і лянівы Ўзнашу у неба за айчыну нашу. I бедну душу маю ажыўляе Поўнасьць праствораў гвезднага космосу, Цуднай мэлёдыі голас мой шукае, Каб запяяці гімн Творчаму Лёсу. I не забыці Цябе аніколі: Ці ў ложы мягкім, ці цьвёрдай пасьцелі, Адкрыці мысьлей шляхі Тваей волі I Тваю помач спазнапі у дзеле. Радасьць мне еэрца агнём запаляе, Што не пазбыўся Тваей я апекі: Твой Дух прадвечны мяне атуляе, Цябе я прагну, Божа мой, на векі. AD ТЕ LEVAV1... Ўзнашу я вочы у неба да Бога I як служэбнік на Яго узіраю: Ен абаронідь мяне ад благога, Бо міласэрдзя ад Яго чакаю. 0 Божа — Божа, спашлі змілаваньне Над Тваім людам, што поўны нядолі, Бо ўжо-ж ён просіць даўно змертвыхстаньня. Каб выйсьці з крыўды, з грэху і няволі. Чужыпец люд Твой аддаў на пакус-у, Каб з яго сэрца выгнаць Цябе, Божа: Хай кроў бязвіпных, да грэху прымусы Пабудзядь гяеў Твой на народ варожы. Збудзі, о Божа, люд Твой паднявольны На труд свабодны, на ласку спакою, Узглянь яговы лёс цяжкі — мазольны, На хлеб мяшаны з горкаю сьлязою. Устань, о Божа, — зорам сваей моцы Сакруш нячыстых працу рук паганых, Абагаслаў свой люд бедны рабочы. Як маці кволых дзетак мілаваных. ШЧАСЬЦЕ. Птушцы да шчасьця — вольнасьці трэба Да шчасьця краскі — яснага неба, Дзіця лпчасьліва — на руках маткі, Бяздольны рвецца — да цёплай хаткі. Мудрага шчасьце — веры шуканьне, Шчасьце паэта — шчыра каханьне, Струджаным думкам — трэба спачынку, Сэрпу збалеламу — вясны ўспамінку. Для ўсіх-жа людцоў, гдзе ёсьць іх колькі, Аднаго трэба на сьвеце толькі — Без чаго сьвет наш — блудна дарога: Усім да шчасьця патрэба Бога. «НЕ ПАМЕР: НАРАДЗІЎСЯ». ...Я знаў яго. Быў у цьвеце лет: жывога, бойкага, жвавага настрою. Быў прыгожы. Мог гладка гутарыць, меў здаровы гумар, быў мілага характару. Часта любіў езьдзіць паляваньнем: як птушка вольная гойдаў тады па нолі і лесе. Любіў прыроду і знаў яе хараство. Адзінотай не гардзіў — каб углыбляціся цэлай істотай у творы містраў мысьлі і слова. Умеў журыцца і рвацца да шчасьця надземнага, безканцовага, чыстага як Сам Дух ёсьць чысты: шчасьця амаль неухватнага. Пасьля кінаўся ў вір сьвету, каб дані выхад сабранай сіле, Сьвет благі збэсьціу чыстую душу яго, спутаў лётцую мысьлр яго: абвеяў сваей сумлівасьцяй і пустатой, убранай на колер мастацтва і навукі. Называў сябе мудрым, хаця ня быў ім на дне свайго сумленьня. Пісаў правы Самому Створцы, хоць не спазнаў ня толькі глыбіні права ўсесьвету, але і бяздоньня сваей пічогасьці. Калі згубіў спакой дуіпы, стараўся падаць у сумнівасьць сам быт Духа. I раздвоіўся ў ім дух з душою і забіў ён Бога ў сумлевьні — на самым дне іствасьці сваей. ♦ А за ім ішла малітва: тут на зямельцы і ў прасторах горных сьвету надпрыроднага. Сэрца яго рвалася ішчэ да Ідэалу. Хацеў быць карыеным для Суспольнасьці — Грамадзянства. Спосаб на гэта: павука, праца. Так працаваў бязупынна, коштам навет фізычных сіл, каб толькі здабыць сабе славу, пакінуць памяць трывалую, заўсёдную. I стаў чалавекам вядомым, выбіўся спаміж раўні сваей. Відзеў, як цэлы ватоўп людзей ідзець пад яго загадам і радаваўся. Раз толькі чапіла яго няміла неяк думка вялікага песняра: „Мысьліш быць вяўмірушчым праз учынак [дзельны? ,,А хочыш ці ня хочыш: будзеш безсмяр[тэльны. Але He страпянуўся, не прачнуўся дух ягонн. Думка зчэзла як зарнічка пералётная, як апошняя касулька вячэрняга сонца. Сумна дрэўцу—буйнаму і моцнаму на вока — калі мае ў сэрцы сваім чарвяка, які нязначна яго падгрызае і даводзіць звольна аж да сьмерці. Цяжка чалавеку, калі мае ён у грудзях сваіх зачаткі хваробныя — жывучкі сьмяротныя — крэпкі, здавовы склад арганізму вядуць да раскладу. Дрэнна чалавеку с целам затрутым, горай — калі душа мадзеець ад журбы і сумніваў, найгорш калі лучыцца першае і другое разам... Ен быў хворы падвойна. Разгон надмерны, каб здабыць навуку і славу, прывёў яго да кволасьці фізычнай. Таёмная чэсьць для бяздушнага матэрыялізму зрадзіла нядуг горшы: выстудзіла і зусім зністожыла жыцьцё рэлігійнае, заводзячы ў душы канцовую безяадзейвасьць. Як ранены зьвер кідаўся тады дух ягоны, іцукаючы патолі. Але крыніца жывой вады высахла, а новай знайсьці ня меў ёя ужо сілы. Уміраў маладым... Заясьнеў у жыцьці гэтым ха хвіліну — як мэтэор — каб згаснуць па вечнасьць. Яго чало белае мела адцень бязмерна сумны. Хворны румянец на твары, як пурпура заходняга сонца, быў звакам глыбокага цярпеньня: а можа гэта быў сарамлівы стыд тэй зманнасьці, за якой гнаўся дагэтуль. Бліскучыя палам вбчы, каторыя млосна звярнуў на дарагія сэрцу істоты, поўныя былі сьлёзаў і нямога жалю. Маўчаў доўга... Аж вось з сілай нябывалай застагнаў голасна: «Бога мне!>... На ўзгорку магільным сумна шумяць дрэўцы, кідаючы фантастычныя цені на капцы з крыжамі. Цішыню нарушае толькі гульба ветру, які, зрываючыся часам сільней, варушыць былінку траву і падымае сухія лісточкі. Ціш таёмная, неадгадная, наводзіць на кожнага дрыготу. Селянішча жыўш’ых... Тысячы, міліёны... Жылі, любілі, шукалі праўды,. хараства, шчасьця... Няўжо кончылася ўсё толькі жменяй попелу? Няўжо-ж бытаваньне валадара зямлі так марнае і бязмэтнае?... Месяп спакойна спаглядае навакол зімным вокам сваім. Ціхі пагляд кідае ён у кожны куточак. да кожяай зацені: як-бы сваім слабым сьвятлон хочыць разьясьніць—адкрыць тайніцу быту. На магільнай каменнай пліце відаць напіс: «Не памёр: нарадзіўся». АРГАНЫ. ЖАЛЯЦЦА... ...Тоны арганаў сьлёзы наводзяць на зрэнкі мае. Льюцца жальбы — як тыя воды вясновай парой... Сынок мой родны, адзіночак мой! Табе іншая музыка йграе: — сьвіст куляў, гром гармат, лязг шабляў, трэск карабінаў, стогн раненых... Божа-ж мой, ратуй маю пацеху! Ен згіне ў гэвым пекле. Во й арганы загаласілі, як-бы гаруюць па кім... Сьлёзы мае, сьлёзы, адыдзіце ад мяне. Ня змо жыце выліць вы тэй жальбы, што набалела на сэрцы. Ня вервецца сыя мой — адзіночак, ня ўстане з магілы сябрамі прыцісьнены: чуе мае сэрца. Злучыцца дух ягоны з братавым, той мяне асіроціў нядаўна, пакінаў адаым на сьвеце: ах, чуе нядобрае маё сэрца. Мальвіся мая, Мальвіся! Пачуй ты ў сваей дамавіне грабовай той еяк, што рвець мне грудзі безнадзейна!.. Чаго вы стогнеце, арганы? Мальвіся вас ня чуе: яяа ад вясны ўжо у Бога... Яна пытаецца Божухну, дарагонькая, чаму адабраў Ен жыцыдё маладому Янку? Умалі Яго, кабнябраў да сябе апошняга сыночка, каб міяалі яго кулі сьмерценосныя, пошасьці страшэнныя, голад і холад балючы... Божанька! Як тут многа сьвятла, дым кадзільны наводзіць дзіўныя мары. Чаму сонца, крадучыся з вакна, крывавіць усё — і гэтыя звоі дымаў, і абразы, і аўтар, і афяры? Кроў, усюды кроў — і сьлёзы аае з крывёй... Арганы жаляццд і хліпочуць... Няў жо гэта жальба да Бога? Чаму, чаму гэтак упакорыў нас, Божа? Чаму мы ўсе так нешчасьлівы? Чаму так усе нас губяць, а і мы самі губім сябе? Няўжо грэх наш так вялікі, што патрэба аж гэткай пакуты? А мо‘ Ты і Сам згубы нашай шукаеш? ’Ці-ж вечна панаваць у вас будзе людзкая завісьць і злоснасьць? Калі ж адвядзеш ты ад нас благое вока чужака? Ці-ж мы будзем вечна пасынкамі ў людзей благіх? Божа, Ты ня маеш літасьці над грэшным нашым народам, а за тое ня маеш, што мы грэху свайго не пазналі... Вазьмі і сына майго на афяру! Божа, не дазволь мне блюзьнінь!.. Кончыцца Бязкроўная Афяра. Ксёндз чытае аношнія малітвы. Арганы вядуць урачыстую rapмонію:—казаў-бы зашумела пушча ад ветру, загаварыў бор, гоніць вецер у далечыню ўсенька... Асушы-ж Ты, Божа, сьлёзы мае; прымі іх як малітву, бо інакшай я ня знаю.., Барані „ад мору, голаду, вайны і пошасьці". 3 КНІП ВЫЖШЫХ АСЯГНЕНЬ ДУХОВЫХ. Сьвечкі на аўтары ледзь лыпаюць. Адцраў ляецца вячорная малітва Радаўніцы Маёвай. Пах кветкаў і кадзіла. Шэпты жальбы і пакуты. За вокнамі містычны говар тапалёў і бяроз. Паўцень спавівае касьцельную наву. Хрыстус с крыжа сумным зорам спаглядае на пакору людзкога грэху: дарэмна — здаецца — агарнуць сіліцца сьвет акрываўленымі рукалі. „Божа, сямейку набожных багаславі". У глыбокай нішы пры аўтары ІІацяшеньня спавядаюцца...' Старцы — дзяцюкі — дзевы — дзеці. Затоплены ўсе ў немай контэмпляцыі. Думаюць над загадкай свайго быту. а мо‘ толькі стараюцца думаць. Слухаюць голаса сумленьня, вынаходзяць памылкі розуму, і слабасьць волі, і капрысы зманнага ўчуцьця. Зор стрывожаны заглыбіўся ў тайніцы адвечныя, ледзь адчутыя сэрцам збаделым, ледзь дастунныя кволай волі людзкой.