Навелы
Андрэ Маруа
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 237с.
Мінск 1996
Дык вось, пасля авацый, у антракце яна адпачывала ў фае. Вакол яе натоўп. Шчаслівая Жэнні сядзела на ўслоне каля Анры Сталя і з натхненнем шчабятала пра сваю перамогу.
— Вось так, даражэнькі Анры!.. Цяпер мая лодка на вадзе. Ёсць чым дыхаць... Тры дні назад вы мяне бачылі. Дрэнна іграла, праўда?.. Плюхалася, як у лужыне... Танула... Рот быў залеплены... I вось гэты вечар... Збіраю ўсе сілы, скачок — і я на паверхні!.. Скажыце, Анры, а што, калі я правалюся ў апошнім акце, не выцягну да канца? Божа мой, божа мой!
Увайшоў білецёр і падаў ёй кветкі.
— Ад каго?.. А! Ад Сэн-Лу... Ваш сапернік, Анры... Занясіце ў маю прыбіральню.
— Тут вам пісьмо, мадэмуазель, — сказаў білецёр.
Яна разгарнула лісток і гучна засмяялася:
— Гэта ад ліцэіста... Ён мне піша, што ў сваёй школе яны заснавалі Жэнні-клуб.
— Тады ўвесь Жакей-клуб перабяжыць у Жэнніклуб, — пажартаваў Анры.
— Ліцэісты мне падабаюцца больш, чым аматары верхавой язды. О! I гэты канчае паэзіяй... Слухайце, мой друг:
Даруйце мне, што вершам вам пішу, Прабачце за радкі, што я няўмела склаў. Я шчыра вас люблю і вельмі вас прашу, Каб наш дырэктар гэтага не знаў.
Міла... да немагчымасці!..
— Вы будзеце яму адпісваць?
— Вядома, не! Такое мне на дзень разоў дзесяць прыносяць. Адурэць можна, адпісваючы... Але гэта мяне акрыляе... Паклоннікі ў шаснаццаць гадоў... яны будуць захапляцца мною доўга.
— Наўрад!.. У трыццаць гадоў яны будуць натарыусамі.
— А чаму натарыусам нельга мною захапляцца?
— I гэта яшчэ вам, — сказаў білецёр, падаючы ёй букецік фіялак цаною ў два су.
— О! Любата!.. Гляньце, Анры... А запіска ёсць?
— He, мадэмуазель, запіскі няма... Дзяжурны гаварыў, што кветкі яму паклаў студэнт з Політэхнічнага вучылішча, у форму быў адзеты.
— Віншую, мая дарагая, — прамовіў Анры Сталь. — Закруціць галовы гэтым іксам у квадраце — справа нялёгкая.
Яна доўга нюхала фіялкі.
— Цудоўна пахнуць... Адзіныя знакі ўвагі, ад якіх мне радасна... Я не люблю сытай бывалай публікі, што прыходзіць паглядзець, як я паміраю ў поўнач, гэтак жа, як у поўдзень бяжыць у «ПалеРаяль» паслухаць, як страляюць з гарматы.
— Публіку вабіць вострае, — заўважыў Анры. — Так заўсёды было... Крывавыя баі гладыятараў... Каб актрыса праглынула сто іголак, вось быў бы поспех!
Яна засмяялася:
— А каб швейную машынку праглынула — яшчэ больш было б славы.
— На сцэну! — паклікалі з-за куліс.
— Я гатова... Іду глытаць свае сто іголак.
Вось так, расказвала Жэнні, і пачалася гэта прыгода.
У наступную сераду зноў у апошнім антракце білецёр з усмешкай перадаў Жэнні букецік фіялак.
— Ого! — павесялела яна. — Няйначай, ад таго самага студэнта.
— Ад яго, мадэмуазель.
— А які ён на выгляд?
— He ведаю, мадэмуазель. Пайду запытаюся ў дзяжурнага.
— He трэба. Гэта не мае значэння.
Праз тыдзень яна не іграла ў сераду, але з’явіўшыся ў чацвер на рэпетыцыю, знайшла ў сваёй прыбіральні крыху завялы букецік фіялак. Выходзячы, яна запыталася ў вартаўніка:
— Скажыце, Бернар, мне гэтыя фіялкі ад таго самага маладога чалавека?
— Ад таго самага, мадэмуазель... Ужо трэці раз.
— А які ён сабою, гэты студэнт?
— Сімпатычны... Вельмі сімпатычны... Худаваты крыху, шчокі ўпалыя, кругі пад вачамі... Цёмныя вусікі прабіваюцца. Пенснэ. I яно так смешна — мундзір са шпагай... Пабажуся, мадэмуазель, хлопец — закаханы па вушы... Працягвае мне бу-
кецік і кажа: «Паважанай панне Жэнні Сарб’е» — і пачырванеў... як ружа.
— А чаму ён прыходзіць заўсёды ў сераду?
— А хіба вы не ведаеце. Серада — выхадны дзень у Політэхнічным. Кожную сераду партэр і галёрка перапоўнены студэнтамі. I кожны з дзяўчынай.
— I ў майго ёсць дзяўчына?
— А як жа, мадэмуазель, але гэта яго сястра... Страшэнна падобная...
— Бедны хлопчык! Каб я была смялейшай, я б вас папрасіла прывесці яго ў фае хоць адзін раз, каб ён мне сам перадаў свае фіялачкі.
— Яшчэ чаго! He раю вам, мадэмуазель. Гэтыя тэатральныя кавалеры, калі з імі не цацкацца, — мілыя людзі, ніякай шкоды ад іх. Яны любяць актрыс здалёку, на сцэне, і гэтым задавальняюцца... А калі іх хоць капельку прылашчыць, яны адразу пачынаюць чапляцца, і тады проста жах... Дай ім кончык пальца, схопяць далонь, працягні далонь, руку адарвуць... Вам смешна, мадэмуазель, а я маю горкі вопыт. Я ўжо гадоў дваццаць служу тут. Нагледзеўся!.. Бачыў каля дзвярэй і закаханых дзяўчатак... I ашалелых дзецюкоў... I лысых, і сівых... Заўсёды прымаў ад іх і кветкі, і лісты, але каб пускаць іх наверх — нізашто.
— Ваша праўда, Бернар... Будзем раўнадушнымі, асцярожнымі і жорсткімі.
— Гэта не жорсткасць, мадэмуазель, а жыццёвая мудрасць.
Мінула некалькі тыдняў. Кожную сераду Жэнні акуратна атрымлівала букецік фіялак. У тэатры ўжо ўсе ведалі гэту гісторыю. Адна з сябровак сказала Жэнні:
— Бачыла твайго студэнта... Нішто сабе з твару, рамантычны... Гатовы тыпаж на ролю ў камедыі Мюсэ «3 каханнем не жартуюць».
— А як ты пазнала, што ён мой?
— Якраз сышла ўніз у той момант, калі ён, саромеючыся, прасіў дзяжурнага перадаць табе кветкі: «Паважанай панне Жэнні Сарб’е, калі ласка...» Мне ён спадабаўся. Далікатны хлапчына, разумны, баіцца быць смешным і не ўмее схаваць
свайго захаплення... Я нават пашкадавала, што ён не да мяне прыходзіць... Я б яго так не выпусціла, аддзякавала б... Заўваж, ён нічога не просіць, нічым цябе не турбуе... Каб я была табою...
— Ты б яго прыняла?
— Так, але ненадоўга... He першы тыдзень ён сюды ходзіць. Хутка канікулы. Ты паедзеш... Ніякай рызыкі, што ён прывяжацца...
— Твая праўда, — згадзілася Жэнні. — Гэта проста глупства не заўважаць паклоннікаў, калі іх многа і яны маладыя, каб потым, гадоў праз трыццаць, бегаць за імі, калі яны ўжо засвецяць лысінамі і ў большасці адвернуцца.
У той жа вечар, выходзячы, яна сказала вартаўніку:
— Бернар, у наступную сераду, калі студэнт з Політэхнічнага прыйдзе з фіялкамі, скажы, каб ён мне іх сам прынёс пасля трэцяга акта... Я іграю ў «Мізантропе». Пераапранацца мне не трэба... Я буду ў прыбіральні і прыму яго... He! Я буду чакаць яго ў калідоры каля лесвіцы... Альбо, можа, у фае.
— Добра... А мадэмуазель не баіцца?..
— Чаго баяцца? Дзён праз дзесяць я еду на гастролі, а гэтага хлопца з вучылішча не пусцяць.
— Добра, мадэмуазель... Але ўсё ж, на мой погляд...
У прызначаную сераду Жэнні міжвольна іграла Селімену з асаблівым запалам, каб спадабацца незнаёмаму. У антракце, зацікаўленая і ўзрушаная, села ў кутку фае і чакала. Навокал шпацыравалі прывычныя наведвальнікі. Рэжысёр нешта тлумачыў Бланш П’ерсон, тагачаснай саперніцы Жэнні. Але чорны з пазалотай мундзір нідзе не паказваўся. Узнерваваная, нецярплівая, яна пабегла да білецёраў:
— Мяне ніхто не пытаў?
— Ніхто, мадэмуазель.
— Сёння серада, і павінны быць фіялкі. Можа, Бернар забыў іх перадаць?.. Непаразуменне нейкае...
— Непаразуменне!.. Якое непаразуменне, мадэмуазель?.. Калі жадаеце, я схаджу да дзяжурнага.
— Схадзіце... Альбо лепш, не трэба. Выходзячы, я пабачу Бернара сама.
Яна пачала здзекавацца з сябе: «Ну і жывёліны ж мы! Месяцаў шэсць я амаль не звяртала ўвагі на яго бескарысную адданасць і раптам, не знайшоўшы паднашэння ад занядбанага мною паклонніка, растрывожылася, як нявеста, страціўшы жаніха. Ах, Селімена, пашкадуеш ты Альцэста, калі ён з вялікім болем адыдзе ад цябе!»
Пасля спектакля яна спусцілася ў дзяжурку:
— Ну што, Бернар? Як мой кавалер? Вы не пасылалі яго да мяне?
— Усё роўна як назнарок, мадэмуазель... Сёння ён не прыходзіў. Першы раз, калі вы мелі ласку згадзіцца прыняць яго, у першую сераду цераз паўгода — на табе, не з’явіўся.
— Дзіўная рэч! Можа, яго хто папярэдзіў і ён спалохаўся?
— Напэўна, не, мадэмуазель. Апроч вас і мяне, пра гэта ніхто не ведаў... Вы ж нікому не гаварылі? Ну, а я тым болей... Я нават сваёй жонцы ні слова.
— Тады як вы гэта тлумачыце?
— А ніяк не тлумачу, мадэмуазель... Бываюць выпадкі... Можа, надакучыла... Альбо захварэў... Бліжэйшая серада пакажа.
Але ў наступную сераду не было ні студэнта, ні фіялак.
— Што рабіць, Бернар? Як на вашу думку, мо яго таварышы знойдуць яго?.. Альбо запытацца ў інспектара вучылішча?
— А якім гэта чынам, мадэмуазель? Мы ж нават не ведаем яго імя.
— Праўда... Як гэта сумна, Бернар! Прапалі мае надзеі!..
— Ды не, мадэмуазель... Такі быў год удачны для вас!.. А хутка гастролі — новы поспех... Нічога не прапала, усё наперадзе.
— Разумныя словы. Няўдзячная я, нядобрая... Але ж я так прывыкла к фіялкам у сераду!
Назаўтра яна выехала з Парыжа. Анры Сталь з пачцівасцю суправаджаў яе. У кожнай гасцініцы яе
пакой быў повен руж. Вярнуўшыся ў Парыж, яна забыла свайго рамантычнага студэнта.
Прыкладна цераз год яна атрымала пісьмо ад палкоўніка Жэнеўрыера з просьбай прыняць яго па асабістай справе. Пісьмо было карэктнае і сур’ёзнае. Адмовіць яна не магла. Жэнні прызначыла яму сустрэчу ў суботу пасля поўдня. Ён прыйшоў адзеты ў цывільнае, у чорным гарнітуры. Яна прыняла палкоўніка з грацыёзнай непасрэднасцю, уласцівай ёй і на сцэне і ў жыцці. Натуральнасць яе паводзін як бы моўчкі пыталася: «Што яму трэба тут, гэтаму незнаёмаму госцю?»
Яна чакала.
— Шчыра вам дзякую, мадэмуазель, што маю магчымасць пабачыцца з вамі. I калі я дазволіў сабе прасіць спаткання з вамі, на гэту смеласць штурхаў мяне не інтэрас мужчыны, а пачуцці бацькі... Я прыйшоў у чорным. Гэта жалоба па маім сыне, лейтэнанце Андрэ Жэнеўрыеры, забітым на Мадагаскары два месяцы таму назад.
Жэнні зрабіла рух, нібы хацела сказаць: «Спачуваю вам ад усяго сэрца, але...»
— Вы не ведалі майго сына, мадэмуазель, я знаю... Затое ён вас ведаў і захапляўся вамі... Вы мне можаце не даць веры, але ўсё, птго я вам скажу, — чыстая праўда. Вы — тая адзіная жанчына на свеце, якую ён шанаваў і ўсім сэрцам любіў...
— Баюся паверыць, палкоўнік... Ен вам прызнаўся?
— He мне, а сваёй сястры, ад якой не таіў нічога... Усё пачалося ў той дзень, калі яны разам пайшлі на спектакль «Гульня любві і выпадковасцей». Вярнуўшыся, мае дзеці толькі пра вас і гаварылі: «Якая мяккасць і чысціня! Жывая паэзія!» — і яшчэ шмат чаго пахвальнага, у чым я ані не сумняваюся, але якому запал маладосці, юнацкае імкненне да ідэалу... Ах, мой небарака-сын быў летуценнік, фантазёр.
КНІГІ ОНЛАЙН
