Нічые
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 430с.
Мінск 2009
Ніяк не хацелі расшпільвацца гаплікі, верхнія, пад шыяю...
— Фу, і праўда горача тут... Дзяніс, ну што ты робіш?!. Перастань, кажу!.. He спяшайся,— прасіла яна праз нервовы смех.
А ён і сам ужо не хацеў спяшацца, здагадваючыся, што акурат у зацяжцы такой прэлюдыі...
— Дзяніс, а праўда... не страшна... людзей страляць? — Яна задыхалася і сама расшпіліла ўсе да канца гузікі.
— Якіх... яшчэ... людзей?
— Ну... чырвоных.
— Чырвоных — не страшна...
Яна абмахвалася, расчырванелая,— рухам маладзіцы, што глынула за святочным сталом праз меру першаку і цяпер у сябе прыйсці не можа.
— Пачакай... Ну, пачакай, кажу! — гаварыла задыхана.— Адзін раз было, ты яшчэ ў Слуцку вучыўся, а чырвоныя прагналі палякаў, самі едуць праз вёску, усе павыходзілі, пазіраюць, і я выйшла... А іх цэлы свет, едуць абозамі, пехатою ідуць, абарваныя, што старцы, абношаныя, шлэп-шлэп босымі нагамі па шашы, адно крычаць: «Даёш Варшаву! У Варшаве абуемся, рыб’ята!», а на падводах, далібог,— жанкі, дзеці, песні спяваюць... А ў падводы не коні ўпрэжаны, a такія страшыдлы — губатыя, з гарбамі, і венікі жаруць,— далібог, тыя, якімі падлогу падмятаюць!..
— Вярблюды... называюцца...— Яго рука даўно пасоўвалася ўжо ёй па назе, вышэй калена...
Яна здзіўлена зіркнула на яго, нібы пачула якую непрыстойнасць.
— Як-як?!
— Вярблюды... з гарбамі...
Яна нагнула яму галаву і прашаптала ў вуха, смеючыся:
— Вер-бляды? Ці вер-блядзі?
Яго бы варам апякло. Вось яно, прагучала — словапароль!.. Вось ён — пропуск у блізкую ўсёдазволенасць!.. Вось ён — у сукупнасці з дрыжыкамі яе нагі ў яго пад рукою, ды з нервовым шэпатам, ды — асабліва! — з пахам, не іхнім казарменна-салдацкім, а пахам вострага, юрлівага, дзявочага поту,— знак, што хутка ўсё адбудзецца...
— Ну, Лізка!
— А што я такога сказала? Аксеня так лаецца... Пачакай!..
— А як... яна... яшчэ лаецца?
— Так я табе і сказала... Усё! — I мякка, але й рашуча ў той жа момант, умець так яшчэ трэба, скінула з нагі яго руку. Ужо без нервовага свайго смеху, не шэпатам, а ўслых, зусім як дарослая прамовіла: — Дзяніс, ну што ты робіш? Я ж малая яшчэ!
У яе голасе была скруха.
— Малая! — Ён падхапіўся, насуплены ад злосці.— Матныя словы казаць не малая!
— Я ж так, нарошне... Ну, чаго ўскочыў? Пакрыўдзіўся?
А яму раптам цюкнула ў галаву дурное. Можа, выцягнуць зараз маўзер ды наставіць на яе, прыпужнуць? Засмяяўся гучна. Так, як ёсць, яшчэ лепш. Былі яны ў лазні адныя? Былі. А што ўжо там рабілі, хай Валодзька Піліпчук сам дадумвае.
— Чаго ты смяешся?
— 3 цябе.
— А за што з мяне смяяцца?
(«Ага, ты крыўдзішся,— можа, на гэтым сыграць? He з дзвярэй, дык з акна?»)
— За тое, што ты... Такая вось.
— Якая? — не адставала яна.— Непрыгожая? Дурная?
— He ведаю.
Памаўчалі. Ён прысеў на кукішкі — знарок, каб сабою закрыць ёй агонь, на які яна так любіць пазіраць,— усунуў у чырвоную зяпу грубкі пару паленцаў.
— Мы не ўчадзяем, Дзяніс? Ты юшку добра адкрыў?
— А ты што, ноч тут сабралася начаваць? — сказаў ён груба.
Дзяўчына паднялася — з грукатам упала нязграбна адсунутая лавачка. Дзяніс адчуў на плячах яе рукі.
— Ну, пакрыўдзіўся?
(«Па-новаму?»)
He адказваючы, ён варухнуў плячыма. Але яна не адняла рук.
— Паслухай, я падумала... Ты ж заўтра пойдзеш? Ну, у сваё Семежава?
— Заўтра пайду.
— Скажы... Гэта ж і цябе могуць?..
— Могуць,-— лёгка дадумаў ён нявымаўленае слова.
— Дык гэта ж, можа быць, твая...— сама ўражаная, развівала яна далей: — Нашая апошняя ноч!..
Ён капрызліва маўчаў. Нарэшце дайшло... Так, апошняя, і могуць забіць, і няхай забіваюць!..
— Здымі шынель, Дзяніс... I хадзем сюды, у куток...
— А я паглядзець на цябе хачу!
— На што там глядзець?.. Сорамна! I грубка ж блізка, горача ад яе... Ну, Дзяніс!..
А ў грубцы, і праўда, патухала доўга. I доўга яшчэ сцены маленькага прылазніка, ажыўленыя мітуслівымі ценямі, былі адзінымі сведкамі (...), пакуль нарэшце не здаволіўся агонь, не ўтаміліся і не пачалі блякнуць і знікаць пакрысе самі цені...
Нагуляныя, натомленыя дзеці, Дзяніс з Лізкаю, цесна прытуліўшыся адно да аднаго, пасвістваючы насамі, соладка спалі на рассцеленым каля палянніцы шыняльку. Яе галава з ускалмачанымі валасамі ляжала заместа падушкі на яго выцягнутай руцэ. Раздвоеная ластаўчыным хвастом пасмачка збілася на лоб і даставала да вуснаў (цяпер вялікіх, падпухлых), дзяўчынка штораз перасмыкала імі, сілячыся прагнаць
з іх дакучлівую муху. У яго твар быў суровы, нават сярдзіты. Са свістам варушыліся ноздры, пераноссе то разгладжвалася, то зноў набрыньвала зморшчынаю — відаць, і ў сне не было яму супакою, усё абдумваў, як лепш расказаць пра свае прыгоды сябру Валодзьку Піліпчуку...
Яны спалі,— а ў гэты час стаяў, прыляпіўшыся да шурпатай смалістай сасны, закрываючы каню рот, каб не заржаў, агаломшаны камандзір палка Чайка, міжвольны сведка жывой «карціны Рэпіна»: адно замест бурлакоў — палонныя чырвонаармейцы, а замест баркі — падвода; і ў гэты ж самы час цёзка яго, другі Павал, калаціўся ў разбітым цягніку — ехаў невядома куды, невядома да каго: выпрошваць грошы, зброю і амуніцыю (не здагадваючыся, што рыхтык з такою ж самай, толькі сакрэтнай, місіяй прабіраецца зараз да Лунінца, у канспіратыўную стаўку Булак-Балаховіча, Ян Мацэля — паведаміць, што ўсё падрыхтавана да перавароту, трэба толькі знак: «і нацыяналістыя камандзіры і радаўцынезалежнікі, разам з Жаўрыдам, будуць арыштаваныя», a таксама папрасіць, каб «бацька» ўзяў брыгаду пад сваю апеку, гэта значыць, на поўным сур’ёзе зрабіць тое, аб чым на семежаўскім мітынгу Жаўрыд выказваўся іранічна).
Дзяніс з Лізаю соладка спалі і не ведалі, што са Слуцка, ускінутыя па трывозе тэлефонным званком з вызнянскага рэўкама, куды дапаў нарэшце, праклінаючы Чуба, скалелы, з яшчэ больш адмарожанымі рукамі ўцякач (і куды неўзабаве з’явіцца адпушчаны Чайкам «чырвоны манархіст»), ужо выступіў карны атрад на чале са спецыяльным, з самога Смаленска прысланым упаўнаважаным-камісарам па прозвішчы Губмян — грымучая армяна-яўрэйска-руская помесь, забяспечаная падрабязнай інструкцыяй «подавлення нацноналнстнческого бунта всемн надлежашнмн рев. методамн».
Яны спалі — і ведаць, канечне ж, не маглі, што ў гэты самы час у далёкай латвійскай сталіцы, ва ўтульным, сівернаму балтыйскаму ветру непрыступным асабнячку насупраць Домскага сабора, савецкі дзяржаўны і палітычны дзеяч («красавец, любнтель дорогнх внн, жешцйн»...) Арнольд Абрамавіч Іофе сам-насам з польскім палітычным дзеячам Янам Тамашавічам Домбскім (чаго толькі не вымудруе гісторыя!), папіваючы каньячок і закусваючы прыпудранымі цукрам залацістымі лімоннымі долькамі, у трэці раз перапрадавалі адзін аднаму Беларусь — бы ў карты на яе перакідваліся. «Нашто нам з вамі, Божа ж ты мой,— мядова мурлыкаў Іофе, трымаючы ў пульхных, ужо без пярсцёнкаў, пальцах казырных
караля з дамаю, Домбскаму — з казырнымі валетам і тузам,— нашто нам яшчэ й такая скула пад бокам, хіба мы самі не дамовімся? — вы толькі захочце1... Вось калі я быў паслом у Берліне!..» (ці выблісне хоць што з гэтага лімонна-каньячнага вечара ў памяці ў Арнольда Абрамавіча, калі роўна праз сем гадоў уставіць ён сабе ў рот наган і націсне на курок?..).
Дзяніс з Лізаю спалі, пасвістваючы насамі, і ні аб чым гэтым ведаць не ведалі.
XVII
На досвітку, той сцішанай перадранішняй парою, калі неба на ўсходзе толькі-толькі пачынае рабіцца фіялетавым, калі ўжо знікаюць зоркі і блякне, амаль раствараецца ў начных хмарах месяц, але світання няма пакуль і знаку, і незразумела — чаму ж так светла тады? чаму ўсё відно? — хіба што ад гэтага сіняга, скрыпучага пад нагамі, сухога снегу, парою, калі самы час падымацца ды глядзець скаціну, усё сяло, ад малога да старога, вьігналі ў поле і акружылі.
Людзі стаялі шчыльным натоўпам — цёмнай плямінай на белым снезе,— самі цяпер бы тая скаціна ў гурце. На пярэдніх нацэлены былі два «максімы». Акружаў натоўп разрэджаны ланцуг чырвонаармейцаў з вінтоўкамі.
Непадалёку, пры дарозе, размясціліся цыганскім табарам некалькі падвод, упрэжаных худымі чырвонаармейскімі коньмі. Адна стаяла асобна, зусім блізка — акурат па цэнтры перад людзьмі, каб кожны мог убачыць паклажу на ёй.
I людзі глядзелі. Заднія прабіраліся бліжэй, напіралі на пярэдніх, выцягвалі шыі... Некаторыя хрысціліся. Мала паклажы — два абледзянелыя, раскірэчаныя трупы з раскіданымі рукамі, нібы абняўшыся, ляжалі ў задку (праз дзірку драбіны звешвалася знаёмая доўгая брудная абмотка),— воддаль сярод гуртка чалавек з пяці начальнікаў, што пазнаваліся па сваіх рамянях, партупеях ды фуражках, тырчэла постаць... Косціка Кецкі. Taro самага, якога ўчора звязалі і павялі, а вось ён раптам тут, жывы, здаровы, нават у тым жа сваім фарсістым скураным палітоне! Магчыма, не так на забітых жагналіся, хоць і іх з’яўленне паспрабуй
1 «По соглашенню между Ноффе н Домбскнм на рнжской конференцнн было разрешено советскнм войскам войтн в нейтральную зону на 77 часов для очнсткн зоны от банднтнзма».— У. Пракулевіч.
растлумач, колькі на яго, з мёртвых уваскрэслага валаснога рэўкамаўца...
Тым часам рэўкамавец штось тлумачыў сваім таварышам, найбольш звяртаючыся да невысокага барадатага чалавечка з чарнявым, нетутэйшым тварам, да таго ж у акулярах; пярэднія чулі толькі Кецкава да яго: «таварыш Губмян... таварыш Губмян...» Таварыш Губмян слухаў няўважліва, нахохлена азіраўся, прытупваў снег хромавымі ботамі на высокіх абцасіках — знарок нажыўленых, каб выглядаць на большы рост.
Усё было зразумела. Адпусціць Кецку хлопцы не маглі, значыць, проста ўцёк, такі адкуль хочаш выкруціцца — і навёў на вёску атрад... А перад гэтым паказаў, дзе хлопцы прыхавалі забітых чырвоных, іх уночы сюды і падвезлі... Ніякай вялікай мудрасці, каб зразумець гэта, не трэба было. Мудрасць трэба была, каб угадаць — далей што, чаму іх сюды сагналі і што сабраліся з імі рабіць?
I людзі гадалі. Учарашні дзед у белых валёнках — той самы, што прапаноўваў запрэгчы «чорта бяспалага» Кецку заместа каня, і цяпер стаяў паперадзе ўсіх, абапіраючыся на крывуліну. Сёння пры ім было ўсё сямейства: два рослыя, здаровыя сыны, дзве нявесткі, вакол — грыбкамі ля старога баравіка — россып унукаў і ўнучак... Што гэта радня, лёгка пазнавалася па аднолькавых на ўсіх, з eeBara лямцу пашытых валёнках — сам стары, мабыць, і быў спецыялістам. Нават на самым меншанькім, які спакойна спаў у маці на руках, былі такія ж — белыя, яшчэ й са скуранымі трохкутнічкамі на задніках. Гарбатьі Карпа стаяў, засунуўшы даўжэзныя рукі, як у муфту, у рукавы кажуха, нізка апусціўшы галаву, нібы згубіў штось і зараз сіліўся адшукаць пад нагамі. Побач стаяла нявестка, як заўсёды з каменна-застылым тварам, трымаючы вусенічкай спавітае немаўля. Калі свёкар уперыўся вачыма ўніз, дык нявестка, наадварот, не міргаючы пазірала кудысь далёка (ва ўчарашні ці ў заўтрашні дзень?)... Было відаць, што нічога ёй тут не абыходзіла: ні аднавяскоўцы, ні чырвонаармейцы, ні забітыя, ні жывыя. Тут жа, побач, тулілася сям’я Ладуся — сам гаспадар цікаўна круціў ва ўсе бакі галавою, задаволены ўжо тым, што разам з багатырамі стаіць. Ен ужо выгледзеў, што няма ні яго дачкі, ні Карпавага сына, якія ўчора разам сышлі, таму і прывёў сям’ю бліжэй да Карпы, і стаў побач — як бы нешта ўжо давала яму права на нейкае сваяцтва...
КНІГІ ОНЛАЙН
