Нічые
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 430с.
Мінск 2009
Дзяніс — таму і спіць так рана)... А яшчэ болып прыемна і добра ад уяўлення, як пра ўсё гэта можна будзе расказваць Піліпчуку Валодзьку. Прычым і хлусіць не трэба.
Дзянісу раптам прыйшло ў галаву: а мо ён і праўда герой, як дзядзька Ладусь з дачкою думаюць? Згадаў Чуба — як той піў і закусваў салам без хлеба, калі на двары трупы яшчэ не астылі. Тады яго ледзь не зблажыла... А цяпер тое самае робіць, што й Чуб, адно мерцвякі ўжо не стаяць у вачах... Усё, аказваецца, прасцей, да ўсяго можна прывыкнуць. Хто і як даведаецца, што «геройства» ягонага на тое хапіла, каб вяроўку з каморы вынесці, а потым спужаўся, у атрад не паехаў, урэшце, збег да суседзяў, абы дома не заставацца?.. Гэта гледзячы як расказваць... Адны й тыя словы, па-рознаму сказаныя, могуць выставіць яго як за сцыкуна, так і за героя. Дойдзе гэтая гісторыя, напрыклад, да Чуба і да Гната з Міколам — і ўсё самым найлепшым чынам растлумачыцца. «А! — падкруціць вусы Чуб.— Дык ён, гад, проста паддурыў нас, не паспелі мы з хаты, як ён да дзеўкі! Спрытнюга!»
— Дзяніс! О Дзяніс! — крануў яго за руку дзядзька Ладусь.— Ты чуеш?
— О?
— Я гэтае, кажу,— а бацька ведае, што ты ў нас?..
Добра і прыемна таксама, што яго, Дзянісаў, бацька багаты, а гэты Ладусь — бедны. Таму і цягнецца да заможнікаў, аж карціць яму парадніцца з якім-небудзь; таму і спытаў, ці ведае Карпа, што яго сын да Лізкі ходзіць,— раз бацька ведацьме, то гэта ўжо сур’ёзна, гэта ўжо спадзеўкі на штось; таму і падстройваецца пад багатыроў — не ўступае ні ў якія камбеды, Саветы лае, «лясных хлопцаў» хваліць, на апошнія грошы выпісвае «Беларускае Слова» — маўляў, і ён не так сабе: пры патрэбе і пра палітыку ўставіць, і ў эканамічных навінах разбярэцца, і нават курсы валют (якія рэгулярна змяшчала газета) яго цікавяць — і ўсё не як Піліп з канапель, а талкова, спаважна, да месца...
— Дзяніс, чуеш?..
— Што? — у які ўжо раз ускінуўся Дзяніс.
— Я гэта... Пытаю — хіба нашы ўрад пераехаў цяпер? Я чуў, што ўжо ў гэтым... аж у Парызе?
— Дзе-дзе?
— Ну, горад такі ёсць... Парыж называецца...
— Можа, у Рызе, вы хацелі сказаць? Парыж — у Францыі, Рыга — у Латвіі.
Ліза на поліку аж зайшлася смехам — яшчэ й газеты чытае!
Збянтэжаны, сам з сябе смеючыся, чухаючы патыліцу, дзядзька Ладусь вінавата апраўдваўся:
— Гэта ж галава трэба конская, каб разабрацца... Таму ж і пытаю, бо во — хлопец вучоны, гімназію канчаў... Пытаць жа не грэх. Дый то: хіба ж у нас адзін ён, гэты ўрад? Я хацеў неяк падлічыць — чорта з два, ніяк...
— Што ёсць, тое ёсць,— пасміхаючыся, рады нагодзе паказаць сваю дасведчанасць, сказаў Дзяніс.— Кіраваць намі хочуць усе, хто не лянуецца,— паўтарыў ён словы Чуба, але не заўважаў гэтага, бо звыкся з імі, як з уласнымі.
— Ну-ну,— праявіў дзядзька цікавасць,— і колькі? Хоць прымерна?
— Значыць, так,— Дзяніс пачаў загінаць пальцы — Урад БНР Ластоўскага ў Рызе — раз, Найвышэйшая Рада ЛуцкевічаТарэшчанкі ў Варшаве — два, Беларускі Нацыянальны Камітэт у Лодзі — тры, Беларускі Нацыянальны Камітэт Ярэміча ў Вільні — чатыры, Беларускі Палітычны Камітэт недзе пры Балаховічу — пяць, так? — Левая рука згарнулася ў кулак.— Урад Кнорына — Чарвякова ў Мінску — шэсць?
— Праўда што: у Мінску ўсё па-свінску,— уставіў да месца дзядзька Ладусь.
— Урад Літоўска-Беларускай рэспублікі недзе ў Бабруйску, ці дзе ён там — сем? Гэта не лічачы нашай Рады Случчыны, якая, праўда, Найвышэйшую Раду прызнае, не лічачы Беларускай Вайсковай Камісіі ў Гродне...
— Ой, мнагавата, ой, мнагавата,— круціў галавою дзядзька Ладусь.— А мо яно і лепш, што мнагавата? Больш паляўнічых — ваўка лягчэй абкласці...
— Лепш-то лепш, дык яны ж грызуцца ўвесь час. Дзе два беларусы, там тры партыі,— ужо не Чуба, а Мірановіча паўтарыў Дзяніс.
— Ото-то, добра ты сказаў, Дзяніско!..
Дзядзька Ладусь яшчэ распытваў — «ці многа вас? і хто вам памагае? і ці пераможаце вы?» — і ўсё нахвальваў Дзяніса, усё ліслівіў; але як ні прыемна было, рассеўшыся па-гаспадарску на лаве, слухаць гэтыя словы і лена на іх адказваць, як ні соладка было лавіць на сабе пагляды дзявочых бліскучых вочак, Дзяніс адчуваў, што даўно час развітвацца і йсці. Усё было выпіта, усё з’едзена, і прасніца перастала ўжо татахкаць, а цётка Ёўга знікла ў большай хаце — пасцелі слаць, ужо і сам дзядзька Ладусь крадком паціраў чырвоныя нос і шчокі і пазяхаў, з ветлівасці не разяўляючы рота. Адна
Лізка сядзела, як і сядзела, на поліку, папраўляла лучыны і хістала ножкамі.
Ён рабіў выгляд, што збіраецца ўстаць, чакаючы, што і дзяўчынка ўстане і правядзе яго, але тая нібы нічога не бачыла і ні аб чым не здагадвалася. Выручаў дзядзька Ладусь — «мо яшчэ трохі пасядзі», і Дзяніс пакорліва і з палёгкаю плюхаўся на лаву.
Калі дзядзька Ладусь адкрыта пазяхнуў і перахрысціўся, ён усё ж устаў — ужо ў апошні раз; цярэбячы аколыш фуражкі, з нямой мальбою зіркаючы то на дзяўчынку, то на бацьку яе: «Здагадайцеся, затрымайце як-небудзь, няўжо вы не разумееце, што мне жудка ісці ў двор, па якім цені мерцвякоў матыляюцца!..» I ў той самы момант, пакуль уставаў, радасна бліснула ў галаве: «Вось яна, прыдумка!» Лазня! Іхняя маленькая лазнечка ў канцы агародаў, ля рачулкі, акурат паміж надзеламі дзядзькі Ладуся і іхнім.
Цяпер трэба было толькі выманіць з хаты Лізку, і тады ўсё склалася б так, што думай — лепш не прыдумаеш.
— Ну што — пайду памалу,— сказаў ён, надзяваючы фуражку.
— А мо пагуляй,— у каторы раз без асаблівай ахвоты прапанаваў дзядзька Ладусь.— Вунь і Лізка яшчэ спаць не хоча...
— Няхай ідзе, калі сабраўся.
(«Ну, сучка малая, усё яна бачыць, усё ведае, проста пацыкаецца!..»)
— Ты ж хоць правядзі хлопца, гэта самае...
(«Вось малайчына дзядзька Ладусь, як да месца ўспомніў, што будучы, можа, зяць перад ім!..»)
Лізка прытворна ўздыхнула: была, маўляў, ахвота, каб не бацька, выпраўляцца ў гэтыя провады. Спаўзла з поліка, выкалупнула ззаду і спераду складкі спаднічкі спаміж ног, накінула світачку на плечы, закруцілася па вочы ў тую самую «канаплянку», што рабіла яе падобнай на дарослую маладзіцу.
Дзядзька Ладусь таксама ўлез у кажух.
— У борню заадно выйду,— сказаў.
— Фу, тато, які ж вы!.. А яшчэ газеты чытаеце! — пачырванеўшы, засмяялася Лізка, і Дзяніс засмяяўся, у якога ад гэтых збораў і ад падгледжанага папраўляння спадніцы камень з душы спаў.
На дварэ было светла, як днём. Замест сонца ў самым цэнтры неба завіс яркі бела-чырвоны месяц (на мароз), і скрозь блішчэлі буйныя блізкія зоркі.
Як толькі дзядзька Ладусь, развітаўшыся з будучым зяцем і паківаўшы дачцэ пальцам, пайшоў за хлеў, Дзяніс ступіў да дзяўчынкі і прытуліў яе да сябе. Крысо расхлістанага шыняля падвярнулася, і маўзер муляў паміж імі, як трэці лішні...
— Хадзем у нашую лазню,— зашаптаў горача.— He бойся, тата не будзе сварыцца, ён жа сам наказаў табе правесці...
— А там холадна,— таксама прашаптала, не адрываючыся ад яго, яна, і ён зразумеў, што, відаць, праўда ўсё, што пра яе чуў — «дае кожнаму, хто папросіць»... Ну, тым лепш! Ён, можа, больш чым хто заслугоўвае.
— Са мной не будзе холадна,— патрапіў адказаць, дзівячыся сам сваёй смеласці і знаходлівасці; схапіў яе за руку і павёў у канец агародаў па снежным цаліку.
Ужо каля самай лазні, на спуску, яна паслізнулася, ён прытрымаў яе, ды так удала — рука слізганула ёй за пазуху і намацала камячкі грудзей. Абое ўздрыгнулі. Як замнога ўсяго!.. Валодзька Піліпчук, аблізваючы перасохлыя вусны, ужо і распытваць перастане, яшчэ б! — «ну, міргнуў ёй, выйдзі, маўляў... Сам з хаты, яна адразу следам... Пайшлі, кажу, у лазню, не бойся, са мной холадна не будзе...»
— Дзяніс,— прашаптала дзяўчынка,— а мы будзем грубку паліць?
— Запалім, там дроў поўна.
— А калі дым пачуюць ды прыйдзе хто?
— А вось,—ізноў, як і ў хаце, выцягнуў з кішэні і паказаў маўзер.
Толькі тады да яго дайшло — пры чым тут зброя, а калі яго бацька ці яе прыйдуць, ён што, ад іх сабраўся абараняцца?..
На дзвярах пачэплены быў дужкаю ўніз іржавы замок. Дзяніс перавярнуў яго, і той адмыкнуўся без усялякага ключа. Лізка ўпырхнула ў цёмны лаз. Дзяніс памарудзіў міг. Яму раптам страшнавата зрабілася, што ўвойдзе ён у гэтую лазню адным чалавекам, а выйдзе іншым... Але трэба! Трэба рабіцца мужчынам. Трэба расказваць Валодзьку ІІіліпчуку, і расказваць смакуючы, не забыць ані драбязы, трэба спачатку дабіць яго, знішчыць, а потым уваскрасіць паблажлівым: «Няма ў гэтым, браце, нічога такога... Што самакрутку выкурыць — аднолькава!» Снег блішчэў і іскрыўся пад зорна-месячным святлом. За рачулкаю, уледзянелай і таксама засыпанай снегам, чарнеў лес. Па другі бок цямнелі хаты, клаліся ад іх доўгія цені. На агародчыку, утырканым абвязанымі
саломаю дрэўцамі, усяго за якую сотню крокаў адсюль, некалькі гадзін назад забілі чалавека, якому таксама, можа, хацелася самагонкі выпіць і прытуліцца да чырванашчокай і «безадказнай»...
Дзяніс, сагнуўшыся, нырнуў у прылазнік. Пасля светлага двара падалося тут не проста цёмна, а аж неяк чорна. Дзяніс намацаў у кішэні сернікі, навобмацак, выставіўшы ўперад руку, знайшоў пры сцяне складзеныя ў паленніцу бярозавыя колатыя дровы. Адлупіў з палена суха-шапаткой, непрыемнай пад пальцамі, аж зубы на міг занылі, бяросты. Калі ў грубцы загуло, затрашчала і запахла соладка і ўтульна лучынаю, а па сценах, столі і па падлозе затанцавалі цені, маленькі прылазнік асвятліўся і стаў яшчэ меншы.
Лізка сядзела на лаўцы перад грубкай, адна рука на калені, другая падпірае бараду, і, не міргаючы, глядзела на агонь. Дзяніс выцер аб шынель рукі, падумаў і сеў побач, прытуліўся да яе. Абняў дзяўчынку за плечы. Яму здалося, што рука яго нават праз тоўстую світку адчувае цяпло.
— А я дык больш за ўсё люблю ў вагонь глядзець,— па інерцыі шэпатам, бо каго баяцца, яны ж адныя ўжо былі, прамовіла дзяўчынка.— Тата запаліць грубку, я сяджу сабе, гляджу... Ніяк адарвацца не можна. А ты любіш?
— У лазні,— яму таксама перадаўся, як пазяханне, гэты шэпат,— я мыцца люблю, а не ў грубку глядзець...
— А як вы там, у арміі, мыецеся, Дзяніс?
— Так і мыемся... Лазні ж ёсць, хапае іх у Семежаве...
— А дзеўкі як? Разам з вамі хіба?
— Якія дзеўкі? — Няўмела пачаў ён развязваць на ёй хустку і, развязаўшы, не ведаючы, куды падзець, скамечыў і запіхнуў сабе ў кішэню. Прыняўся за світку.— У нас няма ніякіх дзевак, ніводнае, нават у шпіталі... няма...
КНІГІ ОНЛАЙН
