КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
не былых вольнасцяў, нададзсных ім каралеўскімі прывілеямі і, як сведчыў той жа А. Лунін, сваім адпорам “прнчнншін много беспокойства” начальству. Пасля тасавання 1787—1790 гг., адпаведна са справаздачай ваен-най калегіі ад 28.9.1790 г., на беларускай зямлі стаяла 7 палкоў (у тым ліку 4 кавалерыйскія) пад камандаваннем генерал-паручніка ГТ. Шэпялеўскага. Кватаравалі яны так: Смаленскі драгунскі полк займаў Магілёў, Чавусы і Оршу з іх паветамі, Рыжскі карабінерны — Дуброў-ну, Оршу і Бабінавічы, Украінскі лёгкаконны — Мсціслаў і Клімавічы, Ізюмскі лёгкаконны — Чачэрск, Рагачоў і Беліцу, Тамбоўскі пяхотны — Полацк, Нізаўскі — Магілёў, Азоўскі — Быхаў і Рагачоў, батальён грэнадзёраў — Стары Быхаў. Усяго пры корпусе — дывізіі, па штатах 1785 г., было каля 15 тыс. чал., з дадаткам 2-х палкоў данскіх казакоў, палка башкіраў і мешчаракоў, якія ахоўвалі мяжу. Варта адзначыйь, што ўся руская армія на той час налічвала па штатнаму спісу 524 650 чал.42, войска Вялікага княства Літоўскага — 6050 чал. (па іншых звестках — 4745 чал.43), а ў каронным войску Рэчы Паспалітай было 12 412 чал. Прынамсі, ў Г. Пацёмкіна патрабавалі ўкамплектаваць корпус рускімі рэкрутамі. Той у канцы 1790 г. адказаў, іпто “лншннх войск” для нераводу ў Беларусь не мае.“ Тады ў Пецярбургу зноў прыйшлі да думкі аб пераманьванні з-за мяжы ўцекачоў. 3 разліку іх прыёму беларускаму намесніку загадалі не чыніць на фарпостах “обнд полякам”. Г. Пацёмкін раіў стварыць на далучаных землях ірэгулярную міліцыю, набраную шляхам найму з мяшчан і сялян-фурманаў. Да думкі аб стварэнні аселых вайсковых злучэнняў у Пецярбургу вярнуліся ў 1792 г. Захаваўся праект, у якім прапаноўвалася забараніць продаж сялян без зямлі, скараціць рэкруцкую службу да 15 іадоў, палкі распісаць па пастаянных кватэрач і папаўняць іх рэкрутамі па месцах дыслакацыі. Меркавалася пасяліць палкі. Такім шляхам пралугледж-валася спыніць дэзернірства і перайсці да вольнанаёмнага прынцыпу камплектавання арміі, калі б памешчыкі, купны, мяшчане і дзяржаў-ныя сяляне маглі наняць за сябе рэкрутаў.45 He пашанцавала царскаму ўраду і пры спробе навербаваць свае войскі з асяроддзя скарочаных і распушчаных у 1792—1794 гг. харугваў Кароны і Вялікага княства Літоўскага. Недахоп звонкай манеты, актыўны ўдзел вялікакняскага войска ў паўстанні 1794 г. прымусілі царызм даверьшна цалкам прымусовай мабілізаныі прыгонных сялян — таннаму і няклопатнаму шляху. 15.10.1794 і на Магілёўскую і Полацкую, а з 6.4.1795 г. ужо на ўсе новаствораныя губерні Беларусі была распаўсюджана рэкруцкая павіннаспь, з дапамогай якой меркавалася па- крыць недакамплект у 21% штатнага раскладу царскай арміі.“ Зараз дазвалялася браць рэкрута з 200 чал. падаткавага насельнінтва, прычым —з правам заліку беларускіх сялян у кошт рускіх рэкрутаў і здачы іх у любы час. Так беларускае панства атрымлівала магчымасць пазбаўляцца не толькі ад непрацаздольнай, але і схільнай да вольных рухаў часткі сялянскага грамадства. 3 гэтага часу адыходзіць у нябыт і сістэма часовага камплектавання царскай арміі на беларускай зямлі. Практычна ўсе раскваріараваныя на Беларусі вайсковыя адзінкі захоўвалі старыя назвы вялікарасійскіх гарадоў ці адміністрацыйнагеаграфічных акругоў імперыі, нават калі яны часова або часткова ўваходзілі ў склад так званых беларускіх фарміраванняў. Галоўным кантынгентам тых фарміраванняў былі рускія ўцекачы, якіх улады альбо адшукалі на месцах аселасці, альбо куплялі і вербавалі ў мясцовых памешчыкаў. Hi па назову, ні па характару камплектавання не існавала сапраўдна нацыянальна-беларускіх вайсковых злучэнняў. 1 Расійскі Дзяржаўны ваенна-гістарычны архіў (далей РДВГА), ф. ВПА, с. 1880, л. 41—46. 2 Расійскі Дзяржаўны архіу старажытных актаў (далей РДАСА), ф. 119, с. 121, 358— 365 Чтенкя в обідестве нсторнн м древностей Росснйскнх (далей ЧО14ДР) М., 1874 Кн 3. С. 16. 3 ЧОНДР, М , 1863. Кн С. 12; ЧОНДР М., 1899. Кн 2. С. 81; РДВГА, ф ВПА, с. 1880, л. 58. 4 ЧОНДР, М„ 1863. Кн С. 12; ЧОНДР. М„ 1899.І(н.2. С. 81; РДВГА, ф. ВПА, с. 1880, л. 58. 5Жуковмч П Н. Сословный состав населення Западной Россні* в царствованне Екатернны'ІІ II Журнал Ммннстерства народного просввфенмя (далей ЖМНП), Пг., 1915. Ч. 55. С. 195 6 Сборняк Русского мстормческого обіцества (далей СРНО). СПб., 1885. Т.27. С. 195. 7 РДАСА, ф. 248, воп 45, с. 3958, л. 1202. « РДВГА, ф. 52, воп. 1, с. 45, ч. 1, л. 26, ЧОНДР М., 1866 Кн. 2 ; М„ 1874. Кн. 9. С 51. 9 РДАСА, ф. 248, воп 70, с. 6183, л 288—333. ЮТам жа, воп. 57, с. 4755, л. 28—29. П РДВГА, ф 52, воп 1, с. 45, л. 41—87. 12 Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (далей НАРБ), ф 1731, воп 1. с 46, л. 307 13 Полнванов К Мстормческнй очерк законов о рекрутской повннностн от Петра I до 1810 года. Б.м., б.г. С. 55. 14 НАРБ, ф. 2567, воп. 1, с. 14, л. 169 адв.; РДВГА, ф 52, с. 4384, л. 1—155. 15 РДВГА, ф 52, воп. 1, с. 53, л 63, 76. ІбТам жа, с. 92, Ч. 3, л. 124—126; ф. ВПА, № 16232, л. 31, 58; РДАСА, ф 1261, вол. 13, с. 91, л. 23. 17 РДВГА. ф. 52. с. 45, ч. 1, л. 7, 58. ін Там же , с. 92, ч. 3, л. 304, 436. І^Тамжа с 64, ч. 6, л. 1—43; с 97, ч. 1, л. 330-348, 354. 20 Там жа, с 137, ч. 4, п 2—39; с. 309, ч 70, л 2, 22. 21 Там жа, с. 251, ч. 48, л. 2—89; с. 309, ч. 70, л. 22. 22 ЧОНДР, М , 1874 Кн 3. С. 18, 19, 27. 23 РДВГА, ф. 52, с 273, ч. 110, л. 9 адв 24 Там жа, с. 309, лл. 28—71, 172 25 ЧОІ4ДР М„ 1874. Кн. 3. С. 33. 26 Нванов П.А. Обозренме состоянвя й устройства регулярной русской кавалервн от Петра Велнкого н до нашмх дней СПб 1864 С 109 27 РДВГА, ф 52, С. 392, л. 22, 47,; с. 48, ч. 6, л. 7 (Штат 4132 чал). 28 НАРБ, ф. 2567, воп. 1, с. 264, л 244 29 Аўтары адпаведнага артыкула ў Энцыклапедыі гісторыі Беларусі зрабілі памылку адносна яго складу: ЭГБ Мн , 1994. Т. 1. С 432. 30 РДВГА, ф 52, с. 549, ч. 12, л 24, 99, с 160, ч. 3, л. 191. 31 Пнсьма н бумагм А.В Суворова, Г.А. Потёмкнна, П.А Румянцвва 1787—1789 СПб , 1893. С. 254. 32 РДВГА, ф. 52, с 501, л. 28 адв ; с. 45, ч. 1. л 28. 33 ЧО14ДР М, 1874 Кн. 3 с. 18, 30; Долгоруков С. Хроняка росснйской нмператорской армнк СПб., 1789 № 38, 34 РДВГА, ф. 52, с. 501, л 28 адв 35 ЧО14ДР М., 11874. Кн. 3. С. 19, 30, Долгоруков С. Хронмка № 48 36 РДВГА, ф. 52, с. 145, ч. 1, л. 1. 37 РДВГА, ф. 52, с. 45, ч. 3, л. 4 адв.; с. 45, ч. 1, л. 33 адв 38 Там жа, с. 424, л. 4, 22. 39 Долгоруков С. Хроннка..., № 17 40 Русская стармна 1913. Т 155. № 7, С 187 4І Аддзел пісьмовых крыніц Расійскай Дзяржаўнай бібліятэкі, ф. 15 карг 1, с 1, л 56, РДВГА, ф. 52, С. 562, л. 4 42 РДВГА, ф. 52, с. 45, ч. 1. л. 27—28. 43 Там жа, ф ВПА, № 16232, л. 205, 245—246; С. 501, л. 355 44 Соловьев С.Е. Европа в конце XVIII века//Русскнй весгннк. М., 1862. Т. 39, № 6. С. 448 45 РДАСА, ф. 1261, воп. 13, с 91, л. 49 46 Прудннков Ю.Ф. Компг.ектованне русской арммн (1794—1804). Автореф днсс канд. нстор. наук. М , 1972. С 10, 11, 14, 16. Ш.Н. Бектйнеен ЧАСТЙ РОССйЙСКОЙ АРМЙЙ С “БЕЛОРУССКЙМЙ” НАЙМЕНОВАНЙЯМЙ В настояіцее время растет ннтерес обшественностм к военной нсторнн XVII—XX вв., от которой неотделмма нсторня воннскнх частей н соеднненнй разных государств. Сейчас все больше появляется мсторнй, хроннк н очерков полков. Для подготовкн такнх работ необходммы сведення не только архнвного н мемуарного характера, включаюшне более нлн менее полные спнскн воннскмх подразделеннй. Что касается темы нашеіі статьн, то в Беларусм знают только обшемзвестные пехотные (Полоцкнй, Вптебскнй, Брестскнй, Мннскмй н Могнлевскнй), кавалернйскне (Гродненскмй п Лейб-гварднн Гродненскпй гусарскме) гюлкн п Полоцкпй кадетскмй корпус. Но этнх частей было намного больше. Формпровалпсь онм не только в последней четвертн XVIII — первой половнне ХІХ в., но н позже — даже во время I мпровой войны (19I4—І9І7 гг.). Представлены этй воннскпе формнрованпя всемн родамн войск, начнная с пехоты н кончая обыкновеннымм богадельнямм; нмелнсь гвардейскме, армейскне н гарннзонные войска. В представленной работе учтены воннскне частн, которые нмелн нанменовання по белорусскнм населенным пунктам в современных государственных грашшах нсзавнснмо от нх мест квартнровання (дмслокашій). поскольку некоторые полкн (Мннскнй, Несвнжскяй, Белорусскнй м лр.) болыііую часть своего сушествованіія паходнлнсь в лругнх ренюнах Росснйской пмпернн. Нсобходпмо подчеркнуть, что этіі воннскнс формнровання ішкогда не являліісь “найпональнымн белорусскнмя”, т.к. в Росснн всегда оговарнвалась так ііаз. “нацнональная” прннадлежность полков, батальонов, команд п дружпн. Нацноналыіые частн формнровалнсь нз “туземцев” в некоторых снбпрскнх губерннях (буряты, якуты), в Туркестане (туркмены), в Закавказье (дагестанцы, осетнны н др.), в Польше в 18I5—1830 гг. н в Фніілянднн до 19I0 г. Последнне нацнональные частн формнровалнсь в 19I4—19I7 іт., но опять же не “белорусскне”. В так наз. “русскнх” губершіях, куда входнлн н Укранна с Белоруссней (сейчас Беларусь), формнровшіпсь русскііе полкп п команды, т.к. счнталн, что русскне, малороссы (украпнны) н белорусы являются тремя ветвямн одного дерева — велнкороссов. Воннскпе гіодраздслсііпя представлены в XV разделах прнложення по родам войск прнмерно в том іюрядке, который прнменялся в русской армнп XIX в. Поэтому н нумерацпя дается двойная: первая цнфра — сквозной порядковый номер ію всему еппску, вгорая — номср формпровання по роду войск. Напрммер, уездные команды нумеруются or № 125 ). до 156.32. Это означает, что по спнску номсра 125—156 н 32 команды. Всего в спнске ммеется 199 номеров. В обнцій сппсок не включены разные управленмя, почтовые конторы, суды, комнсспн, отделы по довольствню н т.п., поскольку онн, чаше всею, пмелн переменный (временный) состав. Для некоторого облегченмя в работс co “спнском” дается краткая характернстнка рода войск, а в конйе прмводнтся мшінмум лптературы, необходнмый на первых порах для составленіія краткой нсторнн нлн очерка какой-лмбо воннской частп. Лнтература распределена на 3 огде- ла: 1) полковые нсторнн; 2) военно-юрнднческая лнтература, в основ ном, государственные указы н прнказы по военному ведомству; 3) энцпклопеднческне нздання. Ддя ряда воннсклх частей (напрнмер, Полоцкнй пехотный, Белорусскнй гусарскмй, Бобруйскмй крепостной пехотный полк н др.) прііводіггся перечень нанменованмй в разные періюды его нсторнн. Некагорые полкн н батальоны получплн “белорусскне” нанменовання, будучн сформнрованныміі намного раныпе. Напрнмер, в Внтебскнй нехотный нолк в і784 г. был ік ренменован “Копорскнй пехотный”, сформнрованный в декабре 1703 г. (см. № 6.2). Поэтому его старшннство ведется с 1703 г. Во второй половнне XIX в. в Россмн былн введены для часгей, сушествовавшнх ненрерывно не менее 100 лез незавнснмо от самого раннего нанменовання, юбнлейные Александровскме ленты красного цвета (в гварднн — голубые Андреевскне) с юбнлейнымн датамн н скобамн с датамн н первым нанменованнем на полковое знамя. Упоммнавшмйся выше Вятебскнй полк на ленте нмел дату “1703—1903” (т.е. 200-летннй юбнлей), а на скобе “Пехотный Скрнішцына. 1703—1903”. Указанное старшннство частей в прнложеннн позволяет чнта телю определнть, какой полк нлп батапьон нмел юбнлейные леніы н скобу на знамя.