КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Littera scripta Фрыдрых Ніцшэ Так сказаў Заратустра Кніга ўсім і нікому Friedrich Nietzsche Also sprach Zarathustra Ein Buch fiir Alle und Keinen Chemnitz Verlag von Ernst Schmeitzner 1883-1885 Littera scripta Фрыдрых Ніцшэ Так сказаў Заратустра Кніга ўсім і нікому Раман Пераклад з нямецкай Мінск Выдавец Зміцер Колас 2015 УДК 821.112.2-31 ББК 84 (4Гем)-44 Н70 Серыя заснаваная ў 2009 годзе Пераклад з нямецкай мовы Васіля Сёмухі Пераклад зроблены з выдання: Friedrich Nietzsche. Also sprach Zarathustra. Ein Buch fur Alle und Keinen Leipzig. Insel Verlag. 1986. Ніцшэ, Ф. H70 Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому: раман / Фрыдрых Ніцшэ; пер. з ням. мовы Васіля Сёмухі. — Мінск: Зміцер Колас, 2015.— 280 с.— (Littera scripta) ISBN 978-985-6992-78-3 «Так сказаў Заратустра» — раман, які хваляваў розум не аднаго пакалення і дагэтуль застаецца ў цэнтры ўвагі ўдумлівага чытача. Гэта развагі над сутнасцю таго, чым ёсць чалавек. Адрасуецца шырокай чытацкай аўдыторыі. УДК 821.112.2-31 ББК 84 |4Гем)-44 ISBN 978-985-6992-78-3 ©Friedrich Nietzsche, 1883—1885. ©Сёмуха В.С., пераклад на беларускую мову, 2006 — 2015. ©Афармленне. Выдавец Зміцер Колас, 2015. ПЕРШАЯ ЧАСТКА ЗАРАТУСТРАВА ПРАДМОВА 1 Калі Заратустру споўнілася трыццаць гадоў, пакінуў ён радзіму і роднае возера і падаўся ў горы. Там ён шчасціўся з духу свайго і аддюдненасці і не стамляўся ад гэтага цэлых дзесяць гадоў. Але нарэшце перамянілася ягонае сэрца, — і аднаго разу раніцай, прачнуўшыся на золку, ён устаў перад сонцам і так сказаў да яго: «О вялікае свяціла! У чым было б тваё шчасце, калі б не было ў цябе тых, каму ты свеціш? Дзесяць гадоў ты ўзыходзіла над маёй пячорай: ты стамілася б ад свайго святла і руху, каб не я, каб не мой арол і не мая змяя. Але кожнае раніцы мы чакалі цябе, прымалі шчодрасць тваю і мілаславілі цябе за гэта. Глянь! Я ўжо стомлены сваёю мудрасцю, як пчала занадта вялікім узяткам; і вось — мне патрэбныя рукі, каб разамкнуліся да мяне. Я хачу дарыць і надзяляць, пакуль сама разумныя людзі зноў не нацешацца са сваёй дурасці, а бедныя — з багацця. Каб так сталася, я мушу сысці ўніз, як ты, калі кожнага вечара апускаешся ў бездань марскую, несучы сваё святло свету ніжняму, ты, сама багатае свяціла! Як ты, павінен і я зайсці — так гэта называюць людзі, да якіх я хачу спусціцца. Дык жа ўмілаславі мяне, о спакойнае вока, якое непажадна ўмее глядзець на сама вялікае шчасце! Умілаславі келіх, які хоча праліцца, каб каштоўная вільгаць струменілася з яго, разносячы паўсюль водбліск тваёй асалоды! Глянь! Гэты келіххоча зноўапаражніцца, а Заратустрахоча зноў учалавечыцца». Так пачаўся Заратустраў захад. 2 Заратустра спусціўся з гары, не сустрэўшы нікога на дарозе. А калі ён заглыбіўся ў лес, перад ім нечакана паўстаў старац, які пакінуў свяшчэнны будан, каб пашукаць у лесе карэння. I сказаў старац да Заратустры такія словы: «Не чужы мне гэты вандроўнік: некалькі гадоў таму назад ён праходзіў тут. Яго імя — Заратустра; але ён перамяніўся. Тады ты нёс свой попелу горы: няўжо сёння ты хочаш несці агонь у даліны? Няўжо не баішся кары, якая бывае падпальшчыку? Так, Заратустра, я пазнаю. Чыстыя вочы ў яго, і на вуснах ніякай агіды. Ці не таму ён ідзе, як танцуе? Заратустра перамяніўся, Заратустра здзяцінеў, Заратустра — той, хто прачнуўся: чаго ж ты хочаш ад тых, якія спяць ? Як у моры, жыў ты ў самотнасці, і мора насіла цябе. Шкада! Табе зноўхочацца выйсці на бераг? Шкада, табе хочацца зноў самому цягаць сваё цела?» Адказаў Заратустра: «Я люблю людзей». «А чаму, — сказаў святы, — пайшоў я ў лес і ў пустэльню? Ці не таму, што занадта любіў людзей? Цяпер я люблю Бога: людзей я не люблю. Чалавек, я лічу, дужа недасканалая штука. Любоў да людзей забіла б мяне». Заратустра адказаў: «Што я казаўпралюбоў! Я нясулюдзям дарунак!» «Не давай ім нічога, — сказаў святы, — лепей вазьмі ў іх частку і нясі разам з імі — гэтым найлепш ім спасобіш, калі толькі дагодзіш сабе! I калі хочаш даць ім, дай хіба што міласціну, ды яшчэ зрабі так, каб папрасілі яе!» «He, — адказаў Заратустра, — я не падаю. He такі я бедны, каб даваць». Святы пасмяяўся з Заратустры і сказаў: «Дык парупся, каб яны прынялі твае скарбы! He давяраюць яны адлюднікам і не вераць, што мы прыходзім да іх дарыць. Нашыя крокі гучаць ім на вуліцах надта самотна. I калі ўначы, лежачы ўложках, задоўга да золку пачуюць яны, што ідзе чалавек, дык, мусіць, пытаюцца самыя ў сябе: «Куды гэтаму злодзею закарцела?» Дык не ідзі да людзей, заставайся ўлесе! Лепш ідзі да звяроў! Чаму ты, як я, не хочаш быць мядзведзем сярод мядзведзяў, птушкай сярод птушак?» «Ашто рабіць святомуўлесе?» — спытаўся Заратустра. Святы адказаў: «Я складаю песні і спяваю іх; калі складаю — смяюся, плачу і спяваю: так я слаўлю Бога. Спевамі, плачам і смехам я слаўлю Бога, майго Бога. А які ты нясеш дарунак?» Пачуўшы гэтыя словы, Заратустра пакланіўся святому і сказаў: «Што я мог бы вам даць! Лепей дазвольце мне хутчэй сысці адгэтуль, каб я нічога не ўзяўу вас!»I так яны развіталіся, старац і мужчына, уподсмех, як дзеці малыя. А калі Заратустра застаўся адзін, ён сказаў свайму сэрцу: «Ці магчыма такое? Гэты святы старац у лесе яшчэ не чуў, што Богпамёр!» 3 Калі Заратустра прыйшоў у бліжэйшы горад за лесам, ён убачыў натоўп, людовішча на рыначным пляцы, бо было абяцана — пабачыце танцора на вяроўцы. I Заратустра сказаў люду такія словы: «Я дам вам навуку пра Звышчалавека. Чалавек — гэтанешта, што трэба адолець. Што зрабілі вы, каб адолець яго? Да сённяга ўсе істоты стваралі нешта вышэйшае за саміх сябе; а вы хочаце зрабіцца адлівам гэтай вялікай хвалі і лепш вярнуцца да звяроў, чым адолець чалавека? Што такоеўчалавекумалпа? Пасмешышча альбо пакутлівы сорам. I тое самае павінен быць чалавек у Звышчалавеку — пасмешышча альбо пакутлівы сорам. Вы прайшлі шлях ад чарвяка да чалавека, але шмат чаго ў вас яшчэ — ад чарвяка. Калісьці вы былі малпы, і нават цяпер у чалавеку больш малпы, больш чым нават у каторай малпы. Нават сама мудры спаміж вас — гэта нейкая двухсэнсіца і двухполасць, нешта паміж раслінаю і прывідам. Але ж хіба я загадваю вам стаць прывідам альбо раслінаю? Бачыце, я вучу вас пра Звышчалавека! Звышчалавек — гэта сэнс зямлі. Няхай жа і воля вашая скажа: хай Звышчалавек будзе сэнсам зямлі! Заклінаю вас, братове мае, заставайцеся верныя зямлі і не верце таму, хто скажа вам пра надзямныя надзеі! Яны — атрутнікі; няважна, ці ведаюць яны самі пра гэта. Яны пагарджаюць жыццём; гэта тыя, што мруць і трацяць самыя сябе, ад якіх стамілася зямля: хай яны прападуць! Раней сама вялікае блюзнерства было — зневажанне Bora, але Бог памёр, і блюзнерствы памерлі з ім разам. А сёння сама жудаснае злачынства — зневажаць зямлю і ўшаноўваць неспасцігальнае вышэй за сэнс зямлі! Калісьці душа з пагардай глядзела на цела; і тады чымсьці найвышэйшым лічылася гэтая пагарда. Душа прагнула бачыць зблажэлае цела, агіднае і галоднае, — так спадзявалася яна выбавіцца ад яго і ад зямлі. О, тая душа сама была худая, агідная і галодная: жорсткасць была ў сама высокай асалодзе гэтай душы. Але скажыце мне, братове мае, што кажа ваша цела пра вашу душу? Ці не ёсць душа ваша ўбоства, і бруд, і жалю вартая задаволенасць ? Сапраўды, чалавек — гэта брудны паток. Трэба быць морам, каб увабраць брудны паток у сябе і не занячысціцца. Бачыце — я вучу вас пра Звыпічалавека: ён — гэта мора, дзе можа захлынуцца ўся ваша вялікая погардзь. Што ёсць сама высокае, якое вы можаце перажыць ? Гэта — часіна вялікай пагарды: часіна, калі вашае шчасце робіцца вам такой самай гідотай, як ваш розум і цнота. Часіна, калі вы кажаце: «Што ёсць маё шчасце? Яно — убо- ства, і бруд, і жалю вартая самазадаволенасць. А маё шчасце павінна быць такое, каб апраўдвала і самое жыццё!» Часіна, калі вы кажаце: «Што ёсць мой розум? Ці дамагаецца ён ведаў, як леў сваёй ежы? Мой розум — убоства, і бруд, і жалю вартая самазадаволенасць! Часіна, калі вы кажаце: «Што ёсць мая цнота? Яна яшчэ не змусіла мяне шалець. Як я стаміўся ад свайго зла і дабра! Усё гэта — убоства, і бруд, іжалю вартая самазадаволенасць!» Часіна, калі вы кажаце: «Што ёсць справяддівасць мая? He бачу, каб быўя жар і вуголле. А справядлівы — жар і вуголле!» Часіна, калі вы кажаце: «Што ёсцьмілажальнасцьмая? Хіба мілажальнасць не крыж, да якога прыбіваюць таго, хто любіць людзей? Але мая мілажальнасць — не ў крыжаванні!» Ці ж не вы казалі так? Ці ж не вы крычалі так? О, калі б я чуў, як крычалі вы так! He вашы грахі — ваша задаволенасць енчыць да неба, ваша скнарнасць у грэху вашым енчыць да неба! Дзе ж тая маланка, каб лізнула вас сваімі языком? Дзе той шал, якім вы прышчэплены мусіце быць? Бачыце, я вучу вас пра Звышчалавека: ён — тая маланка, ён — гэты шал!» Калі Заратустра сказаў сваю казань, нехта крыкнуў з натоўпу: «Досыць мы ўжо наслухаліся пра танцора на вяроўцы; дай нам пабачыцьяго!» I восьлюдства смяялася з Заратустры. А скакун на вяроўцы, думаючы, што запрашаюць яго, пачаў свае штукі. 4 Заратустра глядзеў на людзей і дзіву даваўся. Пасля ён сказаў так: «Чалавек — гэта вяроўка, напятая паміж жывёламі і Звышчалавекам, вяроўка над прорваю. Небяспечна ісці, небяспечна станавіцца на пераходзе, небяспечна азірацца, небяспечна баяцца і спыняцца. Велічнае ў чалавеку тое, што ён мост, а не мэта: што вартае ў чалавеку любові, дык гэта тое, што ён — пераход і захад. Я люблю таго, хто не ўмее жыць інакш, як у імя свайго захаду, бо ён на пераходзе. Я люблю таго, хто мае ў сабе вялікую пагарду, бо ён — вялікі шанавальнік і страла палымянасці, што тужыць па тым беразе. Я люблю не таго, хто шукае за зоркамі прычыны загінуць і стаць ахвярай, а таго, хто ахвяруе сабою зямлі, каб калінебудзь яна зноў зрабілася зямлёй Звышчалавека. Я люблю таго, хто спазнае і спазнаваць хоча, каб калінебудзь жыў Звышчалавек. Бо такога ён хоча захаду сабе. Я люблю таго, хто працуе і вынаходзіць, каб пабудаваць жытло Звышчалавеку і падрыхтаваць яму зямлю, жывёл і расліны: бо такога ён хоча захаду сабе. Я люблю таго, хто любіць цноту сваю: бо цнота — гэта воля да захаду і страла палымянасці.