Так сказаў Заратустра
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
Яны кусаюць мяне, бо я кажу ім: малым людзям патрэбны маленькія цноты; бо мне цяжка прызнаць, што патрэбны гэтыя самыя маленькія людзі!
Я падобны на пеўня ў чужым катуху, яго дзяўбуць нават куры; але я нічога не маю да гэтых курэй.
Я з імі ветлівы, як з любою нікчэмнаю прыкрасцю; быць калючым з малым здаецца мне мудрасцю, вартай хіба што вожыка.
Усе яны гавораць пра мяне, седзячы ўгары каля агню; усе гавораць пра мяне, але ніхто пра мяне не думае!
Вось новая цішыня, якой я навучыўся: той шум, які ўчыняюць яны вакол мяне, расхінае покрыва над маімі думкамі.
Яны ўчыняюць гармідар: «Чаго ад нас хоча гэта чорная хмара? Хоць бы яна не прынесла заразы!»
А нядаўна нейкая кабета схапіла сваё дзіця, калі тое памкнулася да мяне: «Забярыце дзяцей! — закрычала яна. — Такія вочы высмальваюць дзіцячыя душы».
Калі я прамаўляю, яны пачынаюць кашляць:
яны думаюць, што гэтак можна супраціўляцца бурліваму ветру; яны не здагадваюцца пра буру майго шчасця!
«Нам няма калі, нам не да Заратустры» — так пярэчаць яны; але што мне ла іхніх «калі», якім не коле Заратустра?
I нават як хваляць мяне: хіба можна спачыць на іхніх усхваленнях? Хвала мне іхняя — што поле ў бадзяках: скура свярбіць нават як здымеш яе.
I вось што яшчэ ўведаў я сярод іх: хто хваліць, робіць выгляд, што аддае заслужанае, а папраўдзе ён сам хоча ўварваць сабе яшчэ болей!
Спытайцеся ў маёй нагі, ці падабаецца ёй іх манера хваліць і прынаджваць? Праўда, у гэтым рытме «цік-так» не можа яна ні скакаць, ні не варушыцца.
Яны спрабуюць хваліць мне іх дробную цноту і надзіць мяне да яе; яны і нагу маю хацелі б угаварыць на рытмічнае «цік-так» свайго шчасцейка.
Я хаджу сярод іх і не мружу вачэй: людзі здрабнелі і драбнеюць далей. I прычына таго — іх вучэнне пра шчасце і цноту.
Яны сціплыя нават і ў цноце, бо хочуць камфорту. А з камфортам сумяшчаецца толькі сціплая цнота.
Праўда, і яны вучацца хадзіць па-свойму, і нават ісці наперад: гэта я называю хадзіць накульгваючы. I гэтак я заважаю толькі тым, хто спяшаецца.
I шмат хто з іх, ідучы наперад, глядзіць назад, выцягнуўшы шыю: я ахвотна іх штурхаю.
Ногі і вочы не павінны ні хлусіць, ні ганіць за хлусню адно аднаго. Але шмат хлусні ў маленькіх людзей.
Некаторыя маюць сваю волю, але большасць толькі служаць волі іншых. Есць і сярод іх шчырыя, але большасць — усяго толькі благія акторы.
Есць сярод іх акторы несвядомыя, ёсць і акторы насуперак сваёй волі: шчырых заўсёды мала, асабліва — шчырых актораў.
Мужчынскія якасці тут рэдкія: вось чаму жанчыны ў іх робяцца мужчынамі. Бо толькі той, у каго ў дастатку мужчынскага, вызваліць у жанчыне жанчыну.
I вось найгоршая крывадушнасць, якую я ў іх бачыў: тыя нават, якія загадваюць, падрабляюцца пад цноты падначаленых.
«Я служу, ты служыш, мы служым» — так моліцца тут крывадушнасць паноў, — шкада, калі першы пан — толькі першы слуга!
Нават у іх крывадушнасць пранікла цікаўнасць маіх вачэй: і я разгадаў іхняе шчасце — шчасце мук — і іх бзычанне на асветленых сонцам іпыбах.
Колькі дабрыні, столькі і слабасці бачу я. Колькі справядлівасці і спагады, столькі і слабасці.
Круглявыя, сумленныя і паблажлівыя яны паміж сабою, як пясчынкі круглыя, сумленныя і паблажлівыя да пясчынак.
Сціпла абдымаць маленькае шчасце — яны называюць гэта «ўпакорваннем»! I пры гэтым сціпла касавурацца на другое маленькае шчасце.
Яны, у сутнасці, хочуць вельмі мала, а найбольш аднаго — каб іх ніхто не крыўдзіў. Таму яны такія запабеглівыя і кожнаму робяць дабро. Але гэта — баязлівасць: хай сабе хоць і цнотаю называецца.
I калі яны, гэтыя маленькія людзі, гавораць
тоўстым голасам, я чую ў іх голасе толькі хрыпласць, бо любы продзімень робіць іх хрыплымі.
Яны кемлівыя, і ў цнотаў хітрыя пальцы. Але ім не хапае кулакоў — пальцы ў іх не ўмеюць сціскацца ў кулак.
Цнотаю яны лічаць тое, што робіць сціплым і плохім: так яны ператварылі ваўка ў Ьабаку, а людзей — у найлепшую хатнюю жывёліну — чалавека.
«Пасярэдзіне мы паставілі сваё крэсла, — так кажа мне іхняя ўсмешка, — аднолькава далёка як ад паміраючых гладыятараў, так і ад задаволеных свіней»
Але гэта — пасрэднасць: хоць і называюць яе сціпласцю.
3
Я хаджу сярод людзей і кідаю слова-другое: яны ўжо не ўмеюць ні падняць, ні захаваць іх.
Яны здзіўляюцца, што я прыйшоў не выкрываць іх распусту і заганы; і праўда ж, не на тое прыйшоў я, каб асланяць ад дробных зладзюжак!
Яны здзіўляюцца, што не змыслены я вастрыць і выменчваць іхнюю мудрасць: нібыта мала ў іх навостраных мудрацоў, чые галасы адгукаюцца ўва мне, як рыпенне грыфеля па аспіднай табліцы.
I калі я заклікаю: «Кляніце ўсіх баязлівых дэманаў у вас, якія любяць скуглу сваю, — пабожна складваць далоні і ўзносіць малітвы»,— яны кажуць абурана:
«Заратустра — бязбожнік».
I надта ж галасліва лямантуюць іхнія прапаведнікі ўпакорвання — але якраз жа мне і 186
падабаецца крычаць у гэтыя вушы: «Праўда! Заратустра — бязбожнік».
Гэтыя настаўнікі ўпакорвання! Усюды, дзе ёсць нікчэмства, хвароба, струпы, поўзаюць яны, як вошы: і толькі агіда не дае мне душыць іх.
Ну што ж! Вось мая казань у іхнія вушы: «Я Заратустра, бязбожнік, які пытаецца: «Хто бязбожнейшы за мяне, каб я парадаваўся ягонай навуцы?»
Я — Заратустра, бязбожнік: усё Выпадковае вару ў сваім катле. I толькі калі яно ўварыцца, я вітаю яго, як сваю ежу.
I праўда, часта выпадак загадна набліжаецца да мяне: але яшчэ больш загадна звярталася да яго мая воля — і адразу ён падаў на калені;
— благаючы, каб я сардэчна прыняў яго і даў прытулак, і лісліва ўмаўляў: «Паглядзі, Заратустра, так толькі сябар падыходзіць да сябра!»
Але навошта я гавару там, дзе ніхто не слухае маім слыхам! Тады я буду заклікаць усе вятры.
Вы ўсе драбнееце, маленькія людзі! Вы ўсе мізарнееце і крышыцеся, вы, аматары камфорту! Вы яшчэ загінеце,
—• праз многія нікчэмныя дабрадзействы, праз дробныя грахі, праз нікчэмную вашу ўпакоранасць!
Занадта шмат мілажалю, занадта шмат саступлівасці — вось ваша глеба. Але каб дрэва вырасла вялікае, яму трэба пусціць магутныя карані ў цвёрдай скале!
Нават тое, што вы ўпускаеце, дапамагае ствараць тканіну будучыні ўсяго чалавецтва, нават вашае Нічога — толькі павуціна і павук, які жыве крывёю будучага.
I калі вы бераце, вы быццам крадзеце, вы,
маленькія праведнікі; але нават у шэльмаў ёсць свой гонар: «Крадзь толькі тады, калі нельга адабраць сілаю!»
«Гэта даецца» — вось яшчэ адна запаведзь упакоранасці. Я ж кажу вам, вы, самазадаволеныя: бярэцца і яшчэ болей будзе брацца ад вас!
0, калі б вы стрэслі з сябе ўсякае ваша паўляжанне і сталі рашучыя як у дзеянні, так і ў бяздзеянні!
0, калі б вы зразумелі маё слова: «Заўсёды рабіце тое, чаго хоча ваша воля, але спачатку станьце тымі, хто можа хацець!
Любіце і блізкіх сваіх, як саміх сябе, — але раней станьце тымі, хто любіць самога сябе.
Любіць вялікай любоўю, любіць вялікай пагардай!» — так кажа Заратустра, бязбожнік.
Але навошта я гавару там, дзе ніхто не слухае маім слыхам! Тут мне яшчэ рана прамаўляць.
Я сам — мой папярэднік сярод гэтых людзей, — пеўнеў крык на яшчэ цёмных вуліцах.
Але іхняя гадзіна падыходзіць! I мая — таксама! 3 кожнай гадзінай яны драбнеюць, бляднеюць, робяцца бясплоднымі — чэзлая зеляніна! бедная глеба!
Праўда, неўзабаве станеце вы перад мною засохлаю травою, стэпам неўрадлівым, стомленыя ад саміх сябе, асмяглыя, — але, бадай, сасмяглыя больш ад агню, чым без вады!
О, шчырахвальная гадзіна маланкі! О таямніца надпалуднёвай гадзіны! Калі-небудзь я абярну вас у лёткае полымя, і вы будзеце вешчаваць вогненнымі языкамі — языкамі полымя пачняце вы звеставаць: «Ен настае, ён блізкі, Вялікі Полудзень!»
Так сказаў Заратустра.
На Елеонскай гары
«Зіма, госця ліхая, сядзіць у маім доме; пасінелі мае рукі ад яе прыяцельскага поціску.
Я паважаю яе, гэтую ліхую госцю, але ахвотна пакідаю адну. Я люблю ўцякаць ад яе, і калі бегчы борзда, можна ўцячы.
Борздымі нагамі, з палкімі думкамі я бягу туды, дзе аціхае вецер, — у асветлены сонцам закутак маёй гары Елеонскай.
Там я смяюся з суровай госці, але я ёй заўдзячваю тое, што яна ў мяне ловіць мух і суцііпае шум.
Песні нават аднаго камара яна не хоча слухаць, тым болей двух; яна спусташае вуліцу, аж нават месяц баіцца заглянуць туды ўначы.
Яна суровая госця, але я шаную яе і не малюся, як які пестунец, пузатаму богу агню.
Лепей крыху паляскатаць зубамі, чым пакланяцца ідалам! — такі ў мяне характар. I асабліва я не люблю ўсіх агнявых ідалаў — распаленых, дымных, задушлівых.
Каго люблю, таго гарачэй люблю ўзімку, чым летам; злей і весялей смяюся са сваіх ворагаў, калі зіма прыходзіць у мой дом.
Праўда, я шчыра смяюся нават тады, калі запаўзаю ў пасцель: тады смяецца і гарэзуе маё схаванае шчасце; смяецца і падманлівы мой сон.
Я — плазун? Ніколі ў жыцці не слаўся плазам перад уладарамі; а калі і хлусіў, дык хлусіў толькі з любові. Вось чаму я вясёлы нават у зімовым ложку. .
Просты ложак грэе мяне лепей за пышны, бо я раўнівы да гароты сваёй. I зімою яна верная мне.
Злосным выпадам пачынаю я кожны дзень і
смяюся з зімы халоднаю ваннаю: мая строгая госця толькі бурчыць.
Я люблю паказытаць яе васковаю свечкаю: каб яна, нарэшце, выпусціла неба, мудрае, быццам старац з сівою галавою,
маўклівае зімовае неба, што часта маўчыць нават пра сваё сонца!
Ці не ў яго я навучыўся светла маўчаць? Або, можа, яно навучылася ў мяне? Або ж мо кожны з нас сам сабе адкрыў яго?
Шматграннае і складанае паходжанне ўсіх добрых рэчаў — усе добрыя, бадзёрыя рэчы апантана скачуць у жыццё: няўжо існаваць ім толькі адзін раз?
Доўгае маўчанне — таксама неблагая, бадзёрая рэч: маўчаць і, як зімовае неба, шырока расплюшчанымі вачмі на ясным, светлым твары, доўга глядзець;
падобна зімоваму небу хаваць сваё сонца і сваю непахісную сонечную волю: праўда ж, добра вывучаў я гэта мастацтва і гэтую зімовую бадзёрасць!
Маё майстэрства і светлая нянавісць у тым, што маё маўчанне навучылася не выдаваць сябе маўчаннем.
Ператрасаючы словы і гульнёвыя касці, мне няраз удавалася перахітрыць тых, хто поўны ўрачыстага чакання, перахітрыць так, каб вымкнуліся з-пад увагі гэтых прыглядчыкаў мае воля і мэта.
Каб ніхто не бачыў асновы і апошняй маёй волі, — на тое і вынайшаў я доўгае светлае маўчанне.
КНІГІ ОНЛАЙН
