Так сказаў Заратустра
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
дзях, як на воску...
— шчасце — быццам на медзі, адбіць пісьмёны на волі тысячагоддзяў, на волі, якая цвярдзейшая і высакароднейшая за медзь. Самае высакароднае — найцвярдзейшае.
О братове мае, гэтую новую скрыжаль я мацую над вамі: цвярдзейце!
30
О ты, мая воля! Ты, паваротніца ўсіх нягодаў, ты, мая неабходнасць! Аслані мяне ад малых перамог! Ты, воля душы маёй, якую я называю лёсам! Ты, Ува-Мне! Нада-Мною! Аслані і ахавай мяне дзеля аднаго вялікага лёсу!
I апошнюю сваю веліч, о воля мая, захавай на апошняе змаганне, каб быць табе няўмольнай у перамозе сваёй! О, хто не быў пераможаны ўласнай сваёй перамогай!
О, чый позірк не цямнеў у гэтым п’янючым сутонні! 0, у каго з пераможцаў ногі не падгіналіся і не развучваліся стаяць!
Няхай сталы і дасканалы сустрэну я калінебудзь свой вялікі Полудзень: як растопленая медзь, як хмара, цяжарная маланкамі, як грудзі, поўныя малака:
— спелы самому сабе і схаванай волі сваёй, быццам лук, успалымнёны да стралы сваёй, як страла, успалымнёная да зоркі сваёй;
— да зоркі, даспелай і дасканалай у зеніце сваім, — палкай, пранізанай, шчаслівай пад забойчымі стрэламі сонца;
— быццам сонца і няўмольная воля яго, гатовая загінуць у перамозе сваёй!
О воля, адваротніца ўсіх нягодаў, мая неабходнасць! Захавай мяне на адну вялікую перамогу!..»
Так сказаў Заратустра.
Той, хто ацаляе
1
Аднае раніцы, неўзабаве пасля вяртання ў пячору, Заратустра як апантаны, падхапіўся са свайго ложка, крыкнуў страшным голасам і ўстаў над ложкам з такім выглядам, быццам нехта ляжаў на ім і не хацеў уставаць; і так гучаў Заратустраў голас, што ягоныя звяры, спалохаўшыся, пазбягаліся да яго, а з усіх нораў і шчылін, што былі непадалёк ад Заратустравай пячоры, усе жывёлы кінуліся хто куды — ляцелі, беглі, паўзлі, — гледзячы па тым, што ў іх было — ногі ці крылы. А Заратустра сказаў такія словы:
♦ Падымайся, прадонная думка, выходзь з маёй глыбіні! Я — світанак і твой ранішні певень, уставай, заспаны чарвяк, падымайся! Даўно пара табе прачнуцца ад майго голасу!
Развяжы повязі свайго слыху: слухай! Бо і я хачу цябе слухаць! Падымайся! Тут хапае грому, каб і магілы пачулі!
I сатры сон, і слепату, і тупасць з вачэй! I слухай мяне нават вачыма: бо мой голас ацаляе нават тых, што нарадзіліся сляпыя.
А прачнуўшыся — чувай вечна: не такі я, каб, разбудзіўшы прабабку, сказаць ёй: «Спі далей!»
Вось ты варушышся, пацягваешся, крэкчаш? Уставай! He крактаць павінна ты, а гаварыць! Цябе кліча бязбожнік Заратустра!
Я, Заратустра, абаронца жыцця, абаронца цярпенняў, абаронца кола — я клічу цябе, мая прадонная думка!
О, здароўя мне! Ты ідзеш, я чую цябе! Бездань мая кажа, сваю апошнюю глыбіню выставіў я на святло!
Здароўя мне! Прыходзь! Прыходз'ь! Падай мне руку — ха! пусці! ха-ха! — мярзота, мярзота, мярзота — гора мне!»
2
Але як толькі Заратустра вымавіў гэтыя словы, упаў, як мёртвы, і доўга ляжаў нерухома, як мёртвы. Ачуняўшы, ён быў белы, дрыжаў, не сыходзіў з месца і доўга не браў ні есці, ні піць. А трывала гэта сем дзён; але звяры не пакідалі яго ні ўночы, ні ўдзень, і толькі арол лётаў па ежу. Усё, што ён знаходзіў альбо здабываў сілаю, складваў Заратустру на ложак; так што той ляжаў сярод жоўтых і чырвоных ягад, вінаграду, сакавітых яблыкаў, кедравых арэхаў і духмяных траў. А ў ногі былі пакладзены два ягняці — цяжка далося адбіць іх у пастухоў.
Нарэшце, праз сем дзён падняўся Заратустра на ложку, узяў у рукі чырвоны яблык, панюхаў — і прыемны яму быў пах яблыка. I тады вырашылі ягоныя звяры, што пара загаварыць з ім.
«0 Заратустра, — сказалі яны, — вось ужо сем дзён, як ты ляжыш з ацяжэлымі вачыма: ці не хочаш ты нарэшце ўстаць на ногі?
Выйдзі са сваёй пячоры: свет чакае цябе, як сад. Вецер калыша густыя пахошчы, якія ляцяць да цябе, і ўсе ручаі гатовыя бегчы за табою.
Усе рэчы ўтохліся па табе, ты ж бо сем дзён ляжаў адзін: дык выйдзі з пячоры! Усе рэчы хочуць быць табе лекарамі!
Альбо, можа, новая веда прыйшла да цябе, горкая і цяжкая? Як рашчыненае цеста ляжаў ты, і вось — паднялася душа твая і выйшла за свае межы».
О звяры мае, адказаў Заратустра, балбачыце
сабе і дайце мне наслухацца вас! Разбіраюць мяне вашы казані; там, дзе так балбочуць, там свет расхінаецца мне садам.
Як прыемна, што ёсць словы і гукі: словы і гукі — хіба яны не прывідныя масты і вясёлкі паміж усім, што раз’яднана навекі?
У кожнай душы — свой адмысловы свет, і свет іншай душы для яе — свет іншы.
Якраз у рэчах, найбольш паміж сабою падобных, найпрыгажэй хлусіць блізір падабенства; бо самую малую прорву найцяжэй пераскочыць.
Ці ж можа быць мне што-небудзь — па-за мною? Нічога няма па-за намі! Але чуючы гукі, мы забываемся пра гэта; як цудоўна, што мы забываемся!
Ці не на тое падораны рэчам імёны і гукі, каб чалавек прападаў па любасных рэчах? Гаварыць — гэта цудоўная дурасць: гаворачы, чалавек танцуе над усімі рэчамі.
Якая прыемная ўсякая казань і падман гукамі! Гукамі танцуе наша любоў па каляровых вясёлках».
«О Заратустра, — сказалі на гэта звяры, — таму, хто думае гэтаксама, як і мы, усе рэчы танцуюць самі па сабе; усё прыходзіць, падаё адно аднаму рукі, смяецца, уцякае і зноў вяртаецца.
Усё сыходзіць, усё вяртаецца; вечна коціцца Кола Жыцця. Усё памірае, усё зноў зацвітае; вечна бяжыць Год Жыцця.
Усё разбураецца, усё будуецца зноў; вечна будуецца ўсё той самы Дом Жыцця. Усё разлучаецца і сустракаецца зноў; вечна вернае сабе застаецца Кола Жыцця.
Кожнае імгненне пачынаецца жыццё; вакол кожнага «тут» абарачаецца колападобнае «там». Сярэдзіна — усюды. Дарога вечнасці — крывая».
«Ах вы, шэльмы! Ах вы, катрыншчыкі! — адказаў Заратустра і зноў заўсміхаўся, — вы добра ведаеце, што павінна спраўдзіцца ў сем дзён;
— і як пачвара тая запаўзла мне ў горла і душыла мяне! Але я адкусіў ёй галаву і выплюнуў.
А вы, — вы ўжо зрабілі з гэтага песеньку на катрынку? I вось, я ляжу тут, яшчэ не ачомаўся ад схваткі з той пачварай і яшчэ не ачуняў ад збавення свайго.
I вы гледзіце на ўсё гэта? 0 звяры мае, няўжо і вы жорсткія? Няўжо і вам, як людзям, падабалася глядзець на жудасныя пакуты мае? Бо чалавек — самы жорсткі звер.
Трагедыі, крыжаванні, бой быкоў — усё гэта было ў яго дагэтуль найбольшай радасцю на зямлі; і калі ён прыдумаў пекла, дык пекла зрабілася яму на зямлі небам.
КаЛі вялікі чалавек крычыць — тут і лётам ляціць да яго маленькі, пажадліва высалапіўшы язык, і называе гэта — «спагадаю».
3 якім запалам маленькія людзі — асабліва паэты — вінавацяць жыццё на словах! Паслухайце іх, але не прапусціце задаволенасці, якая гучыць у кожнай іхняй скарзе!
Жыццё імгненна перамагае сваіх вінаваўцаў. ♦ Ты любіш мяне? — пытаецца яно бессаромна.
Пачакай крыху, пакуль што мне няма калі разбірацца з табою».
3 сабою чалавек — самы жорсткі звер; але ў кожнага, хто называе сябе «грэшнікам», «тым хто нясе крыж свой» альбо «пакаянцам», не прапусціце пахацінства, якое гучыць у кожнай ягонай скарзе і асудзе!
Але кажучы ўсё гэта, ці не раблюся і я сам абвінаваўцам чалавека? О звяры мае, вось адзінае,
чаго я навучыўся да гэтага часу: усё ліхое ў чалавеку патрэбна яму дзеля яго ж дабра і ўсяго найлепшага,
— усё благое і ліхое ёсць найлепшая сіла і цвёрды камень у руцэ ў найвялікшага творцы; чалавеку трэба рабіцца ўсё лепшым і злейшым.
Але не на тым веданні я быў распяты, што чалавек злы, наадварот, я крычу, як дагэтуль ніхто не крычаў:
♦ О,якая нікчэмнасць усё ліхоцце ягонае! О, якое дробнае ўсё яго найлепшае!»
Запаўзлі мне ў горла і душылі мяне велізарная перанасычанасць чалавекам і прадказанні прарока: «Усё роўна нішто не мае ўзнагароды сваёй, веданне душыць».
Доўгае сутонне слалася перад мною; да смерці стомленая і на смерць п’яная скруха мармытала, пазяхаючы:
«Вечна вяртаецца ён, той маленькі чалавек, ад якога ты так стаміўся» — так, пазяхаючы,' казала скруха мая, пацягвалася і не магла заснуць.
Нарокі мае сядзелі на ўсіх магілах чалавечых і не маглі падняцца; зітханні мае і пытанні ўдзень і ўначы турзалі мяне скаргамі, і душылі, і злавесна кракалі:
♦ О, чалавек заўсёды вяртаецца! Маленькі чалавек вечна вяртаецца!»
Калісьці я бачыў абодвух голых — самага вялікага чалавека і самага малога: надта падобныя яны адзін да аднаго — нават у самым вялікім яшчэ залішне чалавечага!
Нават самы вялікі — які ж ён яшчэ малы! — гэта было маё перанасычэнне чалавекам! А вечнае
вяртанне маленькага чалавека адварочвала мяне ад жыцця агідаю!
0 агіда! Агіда! Агіда!» — так казаў Заратустра, уздыхаючы і здрыгаючыся; бо згадаў ён сваю хваробу. Але звяры не далі яму дагаварыць казань.
«Не гавары болей, о ты, што выздароўліваеш! — адказвалі яны яму. — Лепей выйдзі вонкі, туды, дзе свет, быццам сад, чакае цябе.
Ідзі да ружаў, і да пчол, і да чародаў галубоў! Але спачатку ідзі да пеўчых птушак — і навучыся ў іх спяваць!
Бо спевы — таму, хто папраўляецца; а здароваму — казані. Ну, а як што і здароваму закарціць спяваць, дык песні ягоныя будуць не такія».
♦ Ах вы шэльмы і катрыншчыкі, замоўкніце! — адказваў Заратустра, смеючыся са сваіх звяроў. — Вы добра ведаеце, якую ўцеху здабыў я сабе за гэтыя сем дзён!
Мне трэба зноў спяваць — вось тая ўцеха і цаленне, якія ўведаў я: ці не хочаце вы і з гэтага зрабіць вулічную песеньку?»
«Не кажы болей, — зноў адказвалі яму звяры,— лепей зрабі сабе ліру, о, каторы ацаляецца, новую ліру!
Згадзіся ж, о Заратустра! Новым песням патрэбна і новая ліра.
Спевамі, шумнай радасцю і новымі песнямі гой душу сваю, Заратустра: каб ты мог несці цяжар вялікага лёсу свайго, — долі, якая ніколі дагэтуль не выпадала чалавеку!
Бо добра ведаюць твае звяры, о Заратустра, хто ты і кім павінен зрабіцца: ты — настаўнік Вечнага Вяртання, — гэта ад сёння доля твая!
Ты павінен першы звеставаць гэта вучэнне —
і як жа твой вялікі лёс не будзе таксама найвялікшай небяспекай і хваробай!
Вось мы ведаем, як вучыш ты: што ўсе рэчы вечна вяртаюцца, а з імі і мы самі, што мы існавалі ўжо безліч колькі разоў, а з намі — усе рэчы.
Ты вучыш, што ёсць Вялікі Год станаўлення, незвычайны год-волат; нібы клепсідра, павінен ён абарачацца зноў і зноў, каб нанава напаўняцца і зноў цячы;
— і ўсе гэтыя гады роўныя самім сабе, як у самым вялікім, так і ў самым малым; і самыя мы ў кожны Вялікі Год роўныя сабе, як у самым вялікім, так і ў самым малым.
КНІГІ ОНЛАЙН
