Так сказаў Заратустра
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
I калі б ты цяпер захацеў памерці, о Заратустра, дык мы ведаем і тое, што б ты тады пачаў гаварыць пра сябе. Але звяры твае просяць, каб ты пакуль што не паміраў!
Без страху, глыбока ўздыхаючы ад шчасця, ты казаў бы: бо цяжар велізарнае ношы быў бы з цябе зняты, о найцярплівейшы!
♦ Вось я паміраю і знікаю, — такія былі б твае словы, — і ў імгненне ператвараюся ў нішто. Душы такія ж смяротныя, як і целы.
Але сувязь прычын, у якія я ўплецены, зноў вернецца і зноў створыць мяне! I сам я — адна з прычын Вечнага Вяртання.
Я вяртаюся — разам з гэтым сонцам, з гэтай зямлёй; з гэтымі арлом і змяёй — не дзеля нейкага новага, альбо лепшага, альбо падобнага жыцця:
Я вечна вяртаюся да гэтага жыцця як у самым вялікім, так і ў самым малым, каб зноў вучыць пра Вечнае Вяртанне ўсіх рэчаў.
— каб зноў сказаць сваё слова пра Вялікі
Полудзень зямлі і чалавека, каб зноў звеставаць людзям пра Звышчалавека.
Я сказаў слова і гіну ў імя яго: так хоча вечны лёс мой — я гіну як прадвеснік!
Настаў час, калі кожны, хто гіне і ідзе да схілу свайго, дабрасловіць сам сябе. Так канчаецца захад Заратустры»...
Сказаўшы гэтыя словы, звяры замоўклі і чакалі адказу Заратустры: але ён не заўважыў, што спыніліся іх прамовы. Нібы ў сне, ціха ляжаў ён з заплюшчанымі вачыма, хоць і не спаў, — бо ён гутарыў са сваёю душою. I тады змяя і арол, бачачы, што ахінула яго маўчанне, ушанавалі вялікую цішыню, якая абступіла яго, і асцярожна адышлі.
Пра вялікае тамленне
♦ О душа мая, я навучыў цябе гаварыць «Сёння», і «Колісь», і «Раней», і навучыў карагодзіць над усімі «Тут», «Туды», і «Там».
О душа мая, з усіх закуткаў я вывеў цябе і ачысціў ад пылу, павуціны і мораку.
О душа мая, я змыў з цябе дробны сорам і загуменную цноту і пераканаў стаяць голай пад позіркам сонца.
Бурай, імя якой — дух, бушаваў я над расхваляваным морам тваім; усе хмары я разагнаў над табою і задушыў душагуба, які называецца «Грэх».
О душа мая, я даў табе права казаць «Не», як кажа гэтая бура, і казаць «Так», як адкрытае чыстае неба: ты спакойная цяпер, быццам святло, і праходзіш праз усе буры адмаўлення.
О душа мая, я вярнуў табе свабоду над усім
створаным і няствораным: і хто ведае, як ведаеш ты, асалоду будучыні.
0 душа мая, я навучыў цябе пагардзе, але не той, што прыходзіць, нібы чарвівасць, а вялікай пагардзе, якая любіць, якая тады любіць болып за ўсё, калі больш за ўсё пагарджае.
О душа мая, я навучыў цябе пераконваць так, што пераконваеш ты і самыя асновы: падобна сонцу, якое пераконвае мора падняцца да сваіх вышыняў.
0 душа мая, я зняў з цябе ўсякае паслушэнства, кленчанне і падуладнасць, я даў табе імя «Пагарда бедаў» і «Лёс».
О душа мая, я даў табе новыя імёны і цацкі і назваў цябе: «Лёс», «Кола колаў», «Пупавіна часу» і «Блакітны звон».
0 душа мая, твайму царству зямному даў я адпіць усякае мудрасці, усіх новых вінаў, а таксама ўсіх незабыўна-старых вінаў мудрасці.
О душа мая, святло многіх сонцаў выліў я на цябе, цемру кожнай ночы, і ўсякую тугу і маўчанне: і вось — вырасла ты ў мяне, быццам лаза вінаградная.
О душа мая, цяжкая плодам сваім, быццам лаза вінаградная, стаіш ты перада мною, з набрынялымі саскамі і цёмнымі, густа навіслымі залацістымі гронкамі:
— збянтэжаная і прыгнечаная шчасцем, поўная чакання ў надмеры сваім і ў сораме ад гэтага чакання.
О душа мая, нідзе няма і не было падобнай да цябе, з болыпай любоўю, шыроіай і ўсеахопнай! Дзе будучыня і мінуўшчына сыходзіліся б бліжэй, чым у табе?
О душа мая, я ўсё аддаў табе, і дзеля цябе апусцелі рукі мае. I вось! Цяпер ты гаворыш мне
з усмешкай, поўная смутку: «Хто ж з нас павінен дзякаваць:
— ці павінен дзякаваць дарыльнік, што ўзяў у яго той, хто бярэ? Дарыць — ці гэта не патрэба есці? Браць — ці не ёсць гэта спагада?»
О душа мая, я разумею ўсмешку смутку твайго: цяпер плод твой сам цягне журботныя рукі!
Паўната твая пазірае на шумнае мора, шукае і чакае; туга ад надмеру глядзіць праз неба вачэй тваіх!
I сапраўды, о душа мая! Хто, бачачы ўсмешку тваю, не сплываў бы слязьмі? Самі анёлы лілі б слёзы перад мілатою ўсмешкі тваёй!
Твая даброць і твая звышдабрыня не хочуць скардзіцца і плакаць: але самая ўсмешка твая сплывае жаданнем слёз, і дрыготкія вусны — прагаю галашэння.
♦ Усякі плач ці не ёсць скарга? I ўсякая скарга ці не ёсць абвінавачанне?» — так ты кажаш сабе, і лепей усміхаешся, чым слязьмі выліваеш цярпенні свае:
— патокамі слёз выліць твае цярпенні ад твайго надмеру і тамлення вінаграднай лазы па вінаградары з ягоным нажом!
Але калі не хочаш галасіць, не хочаш выплакаць пурпуровую скруху, табе дадзена будзе спяваць, о душа мая! Глядзі, я ўсміхаюся сам, прадвяшчаючы табе гэта:
— табе дадзена будзе спяваць песню цярпенняў, пакуль моры не аціхнуць, прыслухоўваючыся да тамлення твайго,
— пакуль на ціхай змаркочанай роўнядзі мора не паявіцца човен, залаты цуд, вакол золата якога кружляцьме ўсё добрае, благое і нябачнае;
— і мноства звяроў, вялікіх і малых, і ўсё
цудоўнае, легканогае, будзе бегаць па блакітных сцежках,
— туды да залатога цуду, да вольнага чоўна і ягонага гаспадара — да вінаградара, які чакацьме з алмазным сваім нажом,
— да твайго вялікага збаўцы,о душа мая, — пакуль яшчэ безназоўнага; толькі песні будучыні знойдуць яму імя! I сапраўды, ужо водарыць дыханне тваё гэтымі песнямі;
— ужо палаеш і мроіш ты, ужо п’еш суцяшэнне з усіх глыбокіх, звонкіх крыніц, ужо адпачывае туга твая ў шчасці будучых песень!
О душа мая, цяпер я аддаў табе ўсё, нават сваё апошняе, і дзеля цябе апусцелі мае рукі: я загадаў табе спяваць — вось маё апошняе!
Я загадаў табе спяваць, дык скажы мне, скажы: хто з нас павінен дзякаваць? — Зрэшты, не, лепей спявай мне, спявай, о дуіпа мая! I дазволь мне дзякаваць табе!»
Так сказаў Заратустра.
Другая скочная песня
1
«У вочы твае я заглянуў нядаўна, о Жыццё: блішчала золата ў начы тваіх вачэй — і змоўкла маё сэрца перад палкім жаданнем:
— я ж бачыў, як залаты човен блішчаў на цёмнай вадзе, як знікаў і як зноў паяўляўся, ныраў, вынырваў і да сябе вабіў, залаты човенгушкалка!
На мае ногі, што парываюцца ў скокі, ты кінула позірк — смяшлівы, пытальны, гарачы, п’янкі.
Сваімі маленькімі ручкамі ты толькі двойчы кранула кастаньеты — і вось ужо ногі мае ажылі, адурманеныя танцам.
Пяты адрываліся ад зямлі, пальцы ног быццам прыслухоўваліся, каб цябе зразумець: бо слых у танцора — у пальцах яго ног!
Я памкнуўся да цябе — і адступілася ты ад мяне; зашалясцелі, узляцелі, узвіліся на мяне хвалі тваіх валасоў!
Ад цябе і ад гэтых змей адхіснуўся я: і спынілася ты, крыху адвярнуўшыся, і палкае жаданне гарэла ў паглядзе тваім.
Хітрымі позіркамі вучыш мяне ты дарогам крывым; на дарогах крывых вучацца хітрасці ногі мае!
Зблізку я баюся цябе, здалёку — абагаўляю; твае ўцёкі вабяць, твой позірк зысклівы — спыняе: я пакутую, але чаго я не адцярпеў бы дзеля цябе!
Дзеля цябе, чый холад успалымняе, чыя нянавісць чаруе, чые ўцёкі прывязваюць, чые кпіны хвалююць:
— хто не адчуваў нянавісці да цябе — якая скоўвае, аблытвае, спакушае, шукае, здабывае! Хто не любіў цябе — невінаватую, нецярплівую, шалапутную грэшніцу з вачыма дзіряці!
Куды надзіш мяне цяпер, ты — верх дасканаласці і неўтаймавальнасці? I зноў уцякаеш — салодкая і няўдзячная ветрагонка!
У танцы імкнуся я за табою, па найменшым следзе, табою пакінутым. Дзе ты? Падай мне руку! Хоць адзін пальчык падай!
Тут пячоры і зарасці: можна заблудзіцца! Стой! Пачакай! Хіба не бачыш ты, як праносяцца совы і кажаны?
Ты — сава! Ты — кажан! Хочаш дражніць
мяне? Дзе мы? Ці не ў сабак навучылася ты скуголіць і брахаць?
Як міла шчэрыш ты на мяне белыя зубкі, а злыя вочы так і бліскаюць у цяні валасоў!
Вось гэта танец дык танец! Я — паляўнічы, кім жа ты хочаш быць: маім сабакам ці сарнай?
Вось ты і поруч! Яшчэ хутчэй, ліхая скакуха! А цяпер угору! I туды! Жаль! Скачучы, я сам упаў!
0 пагардлівая, глядзі, — я ляжу і прашу літасці! Больш прыемнымі сцежкамі хацеў бы ісці я з табою:
— сцежкамі кахання праз моўчу стракатых зарасцяў! Альбо там, па беразе возера, у глыбінях якога танцуюць залатыя рыбкі!
Ты стамілася? Зірні на вячэрнюю зару; a вунь — пасуцца авечкі; хіба не дзівосна — заснуць пад гукі пастуховай жалейкі?
Ты так стамілася? Я занясу цябе туды, абдымі мяне! А калі ты сасмягла, я знайду, чым цябе напаіць, толькі вусны твае адмовяцца піць!
0 гэта гнуткая, увішная змейка, вядзьмарка праклятая! Увінулася! Дзе ты? А на твары маім засталіся дзве чырвоныя плямы ад тваіх рук!
Далібог, я стаміўся быць пастухом тваім вечным! Я дагэтуль спяваў табе, чарадзейка, a цяпер — ты закрычыш у мяне!
У такт плётцы маёй будзеш скакаць і крычаць! Бо не забыўся ж я плёткі? He, не забыўся!»
2
Так, адказвала мне Жыццё, заціскаючы рукамі свае далікатныя вушы:
♦ 0 Заратустра! He ляскай так страшна плёткай
сваёю! Ты ж ведаеш: шум забівае думкі, а да мяне якраз прыйшлі такія пяшчотныя думкі!
Мы з табою — па-за дабром і па-за ліхам і не творым ні таго ні другога. Па той бок дабра і зла знайшлі мы выспу сваю і зялёны луг — мы двое, толькі я і ты! Таму мы павінны жыць у спакоі і згодзе!
А калі мы не любім адно аднаго ад шчырага сэрца, ці варта праз гэта гневацца?
Ты ж ведаеш, што хораша стаўлюся я да цябе, а часта нават залішне хораша: і ўсё таму, што раўную цябе да тваёй мудрасці. Ах, гэтая мудрасць, старая бязглуздая дурніца!
Але калі мудрасць твая возьме дый кіне цябе, тады і любоў мая нядоўга прабудзе з табою».
Тут Жыццё задуменна азірнулася і ціха сказала: «О Заратустра, ты не надта верны мне!
Ты даўно ўжо любіш мяне не так моцна, як кажаш: ведаю, ты збіраешся неўзабаве пакінуць мяне.
Бо ёсць стары, цяжкі-цяжкі, гулкі звон — да самай пячоры тваёй далятаюць уначы ягоныя ЎДары:
— I калі чуеш ты, як апоўначы б’е гадзіннік, ты думаеш паміж першым і апошнім — дванаццатым ударам —
— думаеш пра тое, о Заратустра, што неўзабаве пакінеш мяне, — я ведаю гэта».
«Ведаю, — вагаючыся, адказаў я, — але ты ведаеш таксама...» — I я сказаў Жыццю нешта на вуха, шэптам, пра залатыя пасмы яго скудлачаных, вар’яцкіх валасоў.
«Ты ведаеш гэта, о Заратустра? Гэтага не ведае ніхто».
I глядзелі мы адно на аднога, і пазіралі на
КНІГІ ОНЛАЙН
