Адкрыцці стагоддзяў
Алена Масла
Памер: 64с.
Мінск 2020
эбна прыкладна 17 дарослых дрэваў. 3 іх атрымліваецца каля 30 000 звычайных вучнёўскіх сшыткаў.
■ Дрэванарыхтоўкі у тым ліку і для вытворчасці паперы спусташаюць зямлю, вядуць да знікнення лясоў. А кожны беражлівы крок, зроблены чалавекам, здольны ўратаваць дрэва.
■ Навучыся беражліва абыходзіцца з паперай. Адпрацаваныя сшыткі, старыя газеты, часопісы здавай у макулатуру.
13
АДКРЫЦЦІ СТАГОДДЗЯЎ
Прыгоды часопіснай старонкі, або Гісторыя
СУДАБУДАЎНІЦТВА
Неяк увесну Хлопчык пускаў па ручаінках караблікі, складзеныя з белых аркушаў паперы. I вось незадача! Ледзь набраўшы разгону, яны хутка прыбіваліся да берагоў і плыць далей не маглі. Нічога дзіўнага: караблікі, зробленыя з чыстых аркушыкаў, былі зусім нявопытныя, усяго ў жыцці баяліся. I гамана адважных ручаінак пра салёнае мора ды бязмежны акіян страшэнна іх палохала.
Але вось Хлопчык дастаў з партфеля стары часопіс, які хацеў занесці ў стос макулатуры, і вырваў з яго старонку. Караблік з яе атрымаўся куды большы за папярэднія. I ён адважна рынуўся наперад!
Дзіва што! Старонка ж была з часопіса пра падарожжы. Усе гады ад моманту выхаду ў свет ёй мроіліся дзівосы, пра якія часопіс расказваў. Але каб стаць караблём не, пра такое старонка нават і не марыла... Дык ці ж можна марудзіць? I караблік адважна рушыў насустрач пры
годам.
Вельмі карцела яму дасягнуць Атлантычнага акіяна: там, як расказваў часопіс, хаваецца Бермудскі трохкутнік, у якім знікаюць караблі па невядомых дагэтуль прычынах. Карабліку карцела калі не разгадаць
загадку, дык хаця б адным вокам зірнуць на знакаміты трохкутнік!
I ён паплыў з ручаінкі — у невялікую рачулку. А яна, у сваю чаргу, вынесла караблік да вялікай ракі. Тут карабліку не пашанцавала: узняўся вецер, пагнаў па вадзе хвалі, перакуліў і шкуматаў да той пары, пакуль ён не разгарнуўся і зноў не стаў часопіснай старонкай.
14
Прыгоды часопіснай старонкі, або Гісторыя СУДАБУДАЎНІЦТВА
— Напэўна, я ўжо ў Бермудскім трохкутніку! — падумала мокрая часопісная старонка.
0, не, да Бермудскага трохкутніка было яшчэ далёкадалёка, але іншага тлумачэння, чаму знішчаны папяровы карабель, старонка не ведала і гойдалася сабе на хвалях, сілячыся спасцігнуць таямніцу разбурэння.
Тут якраз праплывалі дзве маладыя, але вельмі вучоныя рыбіны. У іх нават акуляры былі на носе начэпленыя.
— Нуну, пра што на гэты раз піша занесеная ветрам прэса? — загаманілі яны і наблізіліся да часопіснай старонкі.
— «Гісторыя судабудаўніцтва і мараплавання», — прачытала загаловак на часопіснай старонцы адна.
Судабудаўніцтва ўзнікла ў глыбокай старажытнасці. Старажытныя Егіпет, Кітай, Фінікія мелі развітае судабудаўніцтва. У Сярэднявеччы вадаплаўныя судны будаваліся ў Візантыі, у дзяржавах Міжземнамор’я і Паўночнай Еўропы...
— Д спярша першабытныя людзі навучыліся звязваць платы з асобных бярвенняў, — падхапіла прыяцелька, і рыбы пачалі чытаць па чарзе.
— Яны рабілі лодкі з папіруса, выдзёўбвалі чоўны з дрэва, будавалі абцягнутыя звярынымі шкурамі пірогі і кіякі...
15
АДКРЫЦЦІ СТАГОДДЗЯЎ
Пасля людзі вынайшлі парус, і ажно да 19 ст., калі з’явіўся параход, гісторыя мараплавання была гісторыяй парусных судоў...
— У 1617 стст. судабудаўніцтва стала імкліва развівацца ў Партугаліі і Іспаніі, пазней у Англіі і Нідэрландах, Францыі і іншых краінах, пры гэтым пянькў матэрыял для парусоў і аснасткі судоў — пастаўлялі Вялікае Княства Літоўскае і Расія...
— У эпоху Антычнасці дзяржавы, якія варагавалі, часта вялі баі на моры. Грозныя ваенныя караблі называліся галёрамі.
Вядомыя мараплаванню хуткія і манеўраныя джонкі, і караблі вікінгаў. У 18 ст. на вялікіх караблях купцы і падарожнікі выпраўляліся
даследаваць новыя землі. Кліперы — вялізныя і ў той жа час мі хуткія паруснікі курсіравалі паміж Еўропай, Амерыкай, і Аўстраліяй.
вель
Азіяй
ЧЗІ7Э
Джонка
Галера
16
Прыгоды часопіснай старонкі, або Гісторыя СУДАБУДАЎНІЦТВА
— На змену вялікім паруснікам прыйшлі караблі з паравым рухавіком. Цяпер маракі больш не залежалі ад надворя. А каб перавозіць як мага больш пасажыраў, сталі будаваць шматпавярховыя караблі. Лайнер — гэта велізарны цеплаход, сапраўдны горад з крамамі, тэатральнымі заламі, рэстаранамі, басейнам. На вялікім лайнеры частка каманды займаецца пракладкай маршрута і вядзе карабель, частка сочыць за тым, каб механізм быў спраўны. Сцюарды абслугоўваюць пасажыраў...
— Загадка апошняга стагоддзя — па якой прычыне ў Атлантыцы, у Бермудскім трохкутніку, бясследна знікаюць тэхнічна дасканалыя караблі, пад завязку нашпігаваныя адмысловай навігацыйнай тэхнікай...
Але, як бывае часта, тэкст скончыўся на самым цікавым месцы, а перавярнуць на другі бок старонку і пачытаць працяг рыбіны не здолелі.
АДКРЫЦЦІ СТАГОДДЗЯЎ
Фу ты, колькі работы ў людзей! — спачувальна ўздыхнула адна.
— I ўсё дзеля таго, каб нават не ў вадзе, а па вадзе паплаваць! — падтрымала яе другая. — Я заўжды казала: быць рыбінай, мець плаўнікі і хвост, каб плыць, куды захочаш, — найлепшае, што можа быць у жыцці!
— Ніхто і не спрачаецца, Д
сябровачка! — весела ад
гукнулася прыяцелька. — Каб
не пражэрлівыя шчупакі і не заядлыя рыбакі са сваімі вудамі, ад якіх рыба знікае, нібы тыя караблі ў Бермудскім трохкутніку, лепшага жыцця і не прыдумаеш.
I, крутануўшы хвастамі, рыбкі паплылі далей.
А часопісная старонка засталася сабе гойдацца на хвалях. Яна пачула балбатню рыбак пра Бермуды і ўпэнілася, што дасягнула сваёй мары.
Ці ведаеце вы, што:
■ Працягласць водных шляхоў Беларусі большая за 2000 кіламетраў. Водным транспартам перавозяцца грузы і пасажыры па Заходняй Дзвіне, Нёмане, Сожы, Дняпры, Прыпяці, Беразіне, ДняпроўскаБугскім канале.
■ У 1885 г. у Пінску быў заснаваны першы параходабудаўнічы завод, які потым стаў судабудаўнічасударамонтным заводам. Такія самыя заводы існавалі ў Гомелі, Рэчыцы, Мазыры. На іх не толькі рамантавалі, але і будавалі судны ад лодаккасілак да цеплаходаў.
■ Ёсць у Беларусі рачны флот і арганізацыя «Беларускае рачное параходства». Створаная ў 1931 г., яна дзейнічае і сёння, арганізуючы перавозку грузаў і пасажыраў водным шляхамі. Судны прыходзяць у восем рачных портаў у Бабруйску, Брэсце, Гомелі, Магілёве, Мікашэвічах, Мазыры, Пінску, Рэчыцы.
■ «Гараж» беларускага флоту складаецца з баржаў, пасажырскіх і буксірных цеплаходаў, дапаможных судоў.
■ У беларускіх сярэдніх і вышэйшых навучальных установах рыхтуюць спецыялістаў воднага транспарту.
18
На сваіх дваіх — да «БЕЛАЗА» і «МАЗА»
На сваіх дваіх — да «БЕЛАЗА» і «МАЗА»
Хто з вас, сябры, зможа патлумачыць выраз «на сваіх дваіх», той назаве найстаражытнейшы сродак для перамяшчэння, які чалавеку дала сама прырода. Адгадалі? Канешне, ногі\ На іх рухаецца чалавек спрадвеку: і ў часы, калі пра іншы транспарт гаворкі не было, і цяпер, калі сродкамі перамяшчэння ў прасторы — наземнымі, падземнымі, паветранымі і нават касмічнымі — проста перагружана зямля.
Прыручыўшы жывёл, старажытны чалавек дадаў хуткасці руху. Вядома, што пехатой тэпаць, а што на кані скакаць — розніца вялікая! Але ж мары і фантазіі штурхалі далей. Ці задумваемся мы, чытаючы чарадзейныя казкі, што магутная казачная фантазія давала штуршок для развіцця інжынернаму мысленню чалавецтва? Спачатку людзі прыдумлялі нешта незвычайнае, а пасля ўжо вынаходзілі, як тое незвычайнае ўвасобіць у жыццё. Вось, да прыкладу, казачныя ботыскараходы. Ці не яны, завалодаўшы думкамі чалавека, пакрысе ператварыліся ў аўтамабіль?
Але ж «хутка казка кажацца, ды не хутка справа робіцца». Каб казачныя фантазіі сталі паўсядзённай рэальнасцю, тысячагоддзямі чалавек удасканальваў сваё майстэрства, выпрабоўваў вынаходніцтвы, эксперыментаваў. I былі ў гісторыі цывілізацыі рэчы, якія без перабольшання вызначалі яе развіццё. Да іх належыць і звыклае ўсім кола.
Колы ад старажытнасці да нашых дзён
19
АДКРЫЦЦІ СТАГОДДЗЯЎ
Камень і палку першыя прылады працы першабытны чалавек знайшоў пад нагамі. А вось гатовага кола ў прыродзе няма.
Лічыцца, што вынайшлі яго больш за 5000 год таму ў Месапатаміі. Кола было проста качуркай, адпіленай ад бервяна. Пакрысе яно ўдасканальвалася і набывала звыклы нам выгляд.
20
На сваіх дваіх — да «БЕЛАЗА» і «МАЗА»
0'@
Кола гэта рух. Спачатку людзі дадумаліся паставіць на колы воз і сталі запрагаць у яго коней ці валоў. У залежнасці ад прызначэння для гаспадарчай працы альбо выездаў з’яўляліся дрожкі, брычкі, лінейкі, карэты... Па рэльсах на вуліцах гарадоў пакаціліся вялікія павозкі для перавозкі пасажыраў, якія цягнулі коні. Гэта былі конкі. У Мінску першыя конкі з’явіліся ў 1888 г. Пасля людзі прыдумалі замену і коням — стварылі паравы рухавік. А вось вытворчасць першых аўтамабіляў на бензінавым рухавіку пачаў немец Карл Бэнц у 1888 г.
Аўтамабіль Карла Бэнца
Аўтамабіль на паравым рухавіку
9
Ад той пары якіх толькі змен не адбывалася ў аўтамабілебудаванні! Удасканальваліся самі колы, рухавікі, кузавы. 3 механізмаў, прызначаных для перавозкі людзей, аўто ператвараліся ў гаспадарчыя, ваенныя машыны. Рухавікі працавалі ад пары, на бензіне, дызелі, электрычнасці.
АДКРЫЦЦІ СТАГОДДЗЯЎ
У маёй сям’і захоўваецца памяць пра нялёгкія гады працы адной з маіх бабуль Амілі Масла на трактары, які паліўся дровамі. Такая вось тэхніка працавала на калгасных палях пасляваеннай Беларусі. А яшчэ адна стрыечная бабуля Ада Апанасенка ў вайну кіравала «трохтонкай» — грузавым аўтамабілем, які таксама трэба было тапіць. Аднойчы, каб давезці да шпіталю параненых, бабулі Адзе давялося спаліць уласную ватоўку, дадаўшы пары рухавіку аўтамабіля.
Але за пасляваенны час шмат чаго змянілася на нашай зямлі. 3 гонарам можна сказаць, што сучасная Беларусь мае аўтамабільны завод «БелАЗ», заснаваны ў 1947 г. Ён уключаны ў сямёрку найбуйнейшых канцэрнаў свету па вытворчасці кар’ернай тэхнікі. Машыны БелАЗа працуюць больш чым у 50 краінах свету. Сярод іх — кар’ерны самазвал «БелАЗ 75600», сапраўдны волат. Толькі ўявіце сабе: важыць ён 240 тон [амаль як 50 сланоў!), мае вышыню 7,22, даўжыню — 14,9, шырыню — 9,25 метраў і рухавік магутнасцю ў 3,5 тысяч коней!
Яшчэ адно прадпрыемства, якім ганарацца беларусы, — МАЗ. 3 пасляваенн
КНІГІ ОНЛАЙН
