Адкрыцці стагоддзяў
Алена Масла
Памер: 64с.
Мінск 2020
лег Навіцкі, стартаваў у космас — таксама як і землякіпапярэднікі у якасці камандзіра карабля.
2012 год адметны і тым, што Беларусь запусціла на арбіту свой уласны штучны спадарожнік «БелКА». 3 яго дапамогай аднаўляюцца тапаграфічныя карты, кантралююцца надзвычайныя сітуацыі і аднаўленне прыродных рэсурсаў, праводзіцца экалагічны кантроль, вызначаецца надвор’е...
Спадарожнік «БелКА2»
42
КОСМАС: праз вогнішчы — да зорак!
Адным словам, беларусы ўпэўнена абжываюцца ў касмічнай прасторы. I як тут не згадаць пра самабытнага беларускага мастака Язэпа Драздовіча — пачынальніка касмічнай тэмы ў беларускім выяўленчым мастацтве.
Я. Драздовіча заўсёды вабілі таямніцы Сусвету. Праз тэлескоп ён сачыў за рухам нябесных свяціл, вывучыў усе вядомыя на той час працы па астраноміі. У 1931 г. на ўлас
ЛПЛП
ныя сродкі выдаў навуковапапулярную брашуру «Нябесныя бегі»,
якую сам жа і праілюстраваў. У 1930я гг. ён рабіў чарцяжы рухаў
нябесных цел, пісаў працы па астраноміі, артыкулы пра існаванне
жыцця на іншых планетах Сонечнай сістэмы. Захаваўся запіс Язэпа
Драздовіча: «А сваё цвярджу і прадаўжаю. Прыйдуць часы / знойдуцца людзі, якія змогуць усё напісанае мною спраўдзіць, праверыць дый напішуць: «А ўсё ж такі праўду ён пісаў, — так і ёсць».
Усё новыя і новыя касмічныя экспедыцыі пацвярджаюць здагадкі даследчыкаў і летуценнікаў, сярод якіх і наш Я. Драздовіч! А вучоныя сур’ёзна разважаюць пра магчымасць перасялення людзей з Зямлі на іншыя планеты на той выпадак, калі рэсурсы нашай пла
неты вычарпаюць сябе.
I тут ужо хочацца згадаць наказ першага касманаўта планеты Юрыя Гагарына:
«Абляцеўшы Зямлю ў карабліспадарожніку, я ўбачыў, якая чароўная наша планета. Людзі, будзем шанаваць і памнажаць гэта хараство, а не знішчаць яго!»
АДКРЫЦЦІ СТАГОДДЗЯЎ
Мячпрафесар, або Аповед пра ПЛАСТЫК
Летнім дзяньком хлапчукі гулялі ў футбол і забілі гол проста ў адчыненае акно. Так мяч апынуўся на кухні адной кватэры і заскакаў па падлозе.
— Бэмцбэмцбэмц! — пападалі пустыя пластыкавыя бутэлькі і абурыліся на нязванага госця: — Што за манеры! Нягоднік!
Хто заўгодна разгубіўся б ад такога напору. Толькі не гэты адукаваны мяч! Ён удзельнічаў у спаборніцтвах паміж камандамі хімікаў і эколагаў, таму ведаў шмат цікавага. Зараз надарылася нагода ведамі падзяліцца, і мяч важна прамовіў:
— Дарма вы сварыцеся! Каб не я, вас бы і на свеце не было!
Вось гэта заява!
— Патрабуем тлумачэнняў! — загаманілі бутэлькі зпад салодкай вады. Зробленыя паводле апошняй моды, танюткія ўталіі, яны нічога не хацелі мець агульнага з гэтым круглым таўстуном.
— Калі ласка! — мяч падскочыў з падлогі на крэсла і загаварыў як па пісанаму. Прафесар, дый годзе!
Мячпрафесар, або Аповед пра ПЛАСТЫК
Вытворачасць пластыка
— Здавён людзі любілі гуляць у мяч. 3 чаго толькі нас не рабілі: з жоўцевага пузыра жывёл, са скуркі пладоў, загорнутых у каўчук... Але правільнай круглай формы з такімі матэрыяламі цяжка было дабіцца. Бадай, толькі більярдныя шары былі круглымі. Выточвалі іх са слановай косткі — каштоўнага матэрыялу. Людзі думалідумалі, чым яго замяніць, — і вынайшлі штучны матэрыял паркезін.
Чакай, шаноўны! — захваляваўся баваўняны ручнік. — He адзін ты тут адукаваны! Я таксама гісторыю свайго роду ведаю і нагадаю: раней за паркезін была вынайдзена нітрацэлюлоза! Адзін хімік праводзіў даследаванні і разліў азотную кіслату. Выцер стол баваўнянай анучкай — і павесіў яе сушыцца ля печы. Ануча высахла, загарэлася і выбухнула!
— Гол! — залічыў падказку мяч. — Сапраўды, так і вынайшлі нітрацэлюлозу, а з яе пачалі рабіць порах. Больш нічога вартага не атрымлівалася — усё ўзрывалася!
Слухайце, зашамацеў аркушыкамі нататнік на стале, пэўна, з нітрацэлюлозы рабілі паперу для разведчыкаў? Была сярод маёй радні такая: на ёй запісвалі сакрэтныя звесткі, а пры небяспецы тую паперу палілі, і яе нельга было ні патушыць, ні аднавіць!
— Было і такое, — пагадзіўся мяч. — Рабілі з нітрацалюлозы і фота, і кінаплёнку. Але ўсё было занадта крохкім і лёгка загаралася.
45
АДКРЫЦЦІ СТАГОДДЗЯЎ
Толькі дадаўшы да нітрацалюлозы камфару і спірт, урэшце атрымалі паркезін, пра які я ўжо згадваў. 3 яго і сталі вырабляць більярдныя шары так сямейства мячоў дапамагло з’яўленню новых матэрыялаў і паспрыяла адкрыццю ў 1907 г. пластыка. Усяго за год новы матэрыял распаўсюдзіўся па ўсім свеце!
— Гэта так, — ажывіліся пластыкоўкі. — Мы зрабілі сінтэтычную рэвалюцыю! Пластыкам сталі замяняць і шкло, і метал, і дрэва...
— Ціха вы, рэвалюцыянеркі, — падала голас драўляная палічка. — Час паказаў, да чаго прывяла ваша рэвалюцыя. Суцэльная шкода!
Пластыкоўкі, якія на імгненне ажывіліся ад згадак пра яскравае мінулае, зноў прыціхлі.
— He крыўдуйце, шаноўныя, — падскочыў на крэсле мяч, — але ўсё праўда! Чым больш выкарыстоўваецца пластмасы, тым хутчэй растуць горы адходаў, якія немагчыма перапрацаваць. Гэта проста пагібель для навакольнага асяроддзя! Таму сучасныя людзі стараюцца наладзіць сарціроўку смецця і зменшыць вытворчасць пластыка.
— Але ж, дзякуючы пластыку, людзі бераглі прыродныя матэрыялы: дрэва, метал, шкло, паспрабаваў спрачацца з мячом пластыкавы кубак. — Гляньце хаця б на нашу палічку: на яе выраб некалі давялося загубіць жывы дуб. Праз пластыкоўкі такога не адбываецца!
— Спрэчнае пытанне, — не пагадзіўся мяч. — На выраб пластыка таксама расходуюцца неаднаўляльныя прыродныя рэсурсы: нафта, газ, вугаль.
tasii
Мячпрафесар, або Аповед пра ПЛАСТЫК
— Восьвось, — узрушылася паліца, — 100 разоў варта падумаць, з чаго рэчы рабіць! Я ў гаспадарцы больш за 100 год служу. А пластыковак на гэтай кухні столькі перавялося, што ніхто не злічыць!
— Ды ўсё адно! далучыўся да спрэчкі кухонны камбайн. 3 пластыка робяць дэталі для машын і розных механізмаў, прадметы побыту. У мяне таксама корпус з пластыка, таму я зручны і лёгкі. А мабільныя тэлефоны, а камп'ютары! Усюды пластык.
— Вось гэтым і заклапочаны эколагі ўсяго свету, — зазначыў мячпрафесар. Сам ён быў скураным, таму рабіць гучныя заявы ў справе пластыковак не баяўся. — Сучасныя вучоныя вынайшлі біяпластык. Яго робяць з раслін і пакрысе плануюць пераходзіць на яго выкарыстанне...
Мяч меўся і далей хваліцца ведамі, а пластыкоўкам карцела пазмагацца за свае правы. Але тут на кухню зайшла гаспадыня. Пабачыла мяч, узяла ў рукі — і кінула ў расчыненае акно.
Радасна падскочыўшы, мяч вярнуўся на футбольнае поле і перакінуўся з прафесара ў гульца. Гаспадыня ж узялася пільна сарціраваць смецце: паперу да паперы, пластык да пластыка, шкло да шкла.
Кожнаму — сваё.
Ці ведаеце вы, што:
■ Цэлюлозу здабываюць з раслін, яна каштоўная сыравіна, з якой чалавек атрымлівае розныя вырабы. Пасля хімічнай апрацоўкі цэлюлозы былі атрыманы асновы для фотастужак, дабаўкі для лакаў, валокны віскозы для вытворчасці тканін, цэлафан і іншыя пластычныя матэрыялы. Цэлюлоза таксама ўжываецца пры вырабе паперы.
■ Сінтэтычны пластык быў распрацаваны ў ЗША Леа Беікеландам у 1907 г. У сучасным свеце пластык, з якога вырабляюць шмат аднаразавых рэчаў, уяўляе пагрозу для экалогіі, бо ім засмечваецца наваколле. Звычайны пластык разбураецца значна даўжэй, чым жыве чалавек. Штогод колькасць незнішчальнага смецця павялічваецца на 3 %.
■ У 1968 г. у Наваполацку пачаў працаваць завод «Палімір», які выпускаў першы беларускі поліэтылен.
■ Вядучае прадпрыемства Беларусі па вырабе пластыка «Белпласт».
■ На заводзе «Белвторполнмер» у Гродне наладжана перапрацоўка пластыка і выраб з яго новых прадметаў ужытку.
■ Звычка сарціраваць смецце дае магчымасць перапрацоўваць адходы і выкарыстоўваць іх у вытворчасці зноў. Гэта добра ўплывае на экалогію.
47
АДКРЫЦЦІ СТАГОДДЗЯЎ
Трыццаць сланоў і адзін КАМП'ЮТАР
Паспрачаліся камп'ютар з мабільным тэлефонам, хто з іх у сучасных людзей найбольш часу адымае.
— Тут і думаць нечага, — кажа камп’ютар, — сучасныя людзі праз камп’ютар у анлайнгульні гуляюць, праз скайп размаўляюць, у сацыяльных сетках сядзяць, рознымі праграмамі карыстаюцца: і тэксты набіраюць, і ў фоташопе фотаздымкі апрацоўваюць, і карціны ствараюць... Ды што там казаць! Праз інтэрнэт і працуюць, і тавары ў крамах замаўляюць. Тойсёй з заўзятых камп’ютаршчыкаў можа ўжо і з дому не выходзіць...
— Ха, здзівіў! азваўся мабільны тэлефон. Ды ўсё гэта ўжо і я людзям даць магу. У інтэрнэт праз мяне выйсці калі ласка! Эсэмэску адправіць, паразмаўляць колькі заўгодна! Праз мяне і музыку можна слухаць, і фатаграфаваць, і відэаролікі здымаць... I невялічкі я, зручна мяне з сабой насіць вось нездарма ж мабільным завуся!
48
Трыццаць сланоў і адзін КАМП'ЮТАР
Затое праз цябе вялікія аб’ёмы інфармацыі не перадасі! упарціўся камп’ютар, і спрэчка не заканчвалася доўгі час.
А ў тым пакоі, дзе спрачаліся камп’ютар з мабільнікам, стаяла на паліцы вялікая кніга энцыклапедыя. Яна захоўвала інфармацыю пра шматлікія рэчы і з’явы ад літары А да літары Я, таму багата ведала. Была яна надрукавана на паперы як і тысячы тысяч кнігпапярэдніц. Гісторыя папяровых кніг сягае ў глыбіню стагоддзяў, таму кніга з паліцы была, як і большасць яе суродзічаў, — разважлівай і мудрай.
Эх вы, моладзь! сказала яна дакорліва. Знайшлі, чым выхваляцца: хто больш часу адымае! Страшэнна памылковая пастаноўка пытання! 3 карысных прыстасаванняў адразу вас у нейкіх бандытаў ператварае. Так і хочацца нагадаць, што доўгае сядзенне за камп’ютарам і балбатня праз мабільны тэлефон здароўю людзей шкодзяць. Дзецям асабліва. Вы б лепш расказалі, чым вы карысныя, а таксама аб правілах карыстання нагадалі!
А праўду кажа кніга! Камп’ютару і мабільнаму тэлефону ажно сорамна стала.
Сапраўды, — кажа камп’ютар, мяне задумалі як памочніка людзям.
ЭВМ электроннавылічальныя машыны былі створаны для здзяйснення і паскарэння вылічальных аперацый. Былі гэтыя машыны вялікімі, займалі цэлыя пакоі. Першая ЭВМ важыла ажно 27 тон амаль столькі важаць трыццаць дарослых сланоў!
Першая ЭВМ «Марк 1»
49
АДКРЫЦЦІ СТАГОДДЗЯЎ
Першая савецкая ЭВМ. 1950я гг.
— Карыстальнікам персанальных камп’ютараў нават уявіць такое складана. ЭВМ гэта мае найбліжэйшыя продкі, працягваў свой расказ камп'ютар. —
КНІГІ ОНЛАЙН
