Апавяданні
Іван Чыгрынаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 207с.
Мінск 2007
Значыць, не ўсё яшчэ абышлося!..
Вольга чытала пісьмо і не давала сабе веры. Літары, выведзеныя жаночай рукой, скакалі перад вачамі, расплываліся.
Пісьмо было кароткае. «Я не збіралася пісаць,— чытала Вольга.— Спадзявалася, што ён сам напіша. Ды ён усё адмаўляецца. Але ўжо не час маўчаць. У мяне ад яго будзе дзіця. Маё дзіця таксама мае права на бацьку. Таму я не пушчу яго ў Брады...»
Дачытаць да канца не ставала сіл.
На другі дзень Вольга спехам сабралася ў дарогу...
Дом, у якім цяпер жыў яе муж, паказалі людзі. Але ў кватэры нікога не было.
Вольга хацела дачакацца свайго мужа. Яна павінна была расказаць яму, што перажыла праз яго за вайну... I таму асталася чакаць ля пад’езда.
Убачылі яе пад самы вечар.
— А я і не падумала, што ў вас хопіць смеласці так хутка прыехаць,— падышла да яе спакойная, яшчэ зусім маладая жанчына. Яна была вельмі прыгожая, гэта жанчына. Можа, таму яна так спакойна трымалася перад Вольгай. I хто ведае, можа, яна адчула гэту сваю перавагу яшчэ задоўга да таго, як сустрэла Вольгу.
— Толькі я не ведаю,— пачала даводзіць яна,— чаго вы дамагаецеся? Ён не хоча з вамі жыць. Ды што вам трэба? Вы нарэшце павінны зразумець, што ўжо не пара яму. У яго цяперашнім становішчы такая жонка будзе адно замінаць...
0, гэтая жанчына была занадта шчырая ў сваіх довадах. Яна нават не заўважала, як балюча дацінала гэтым сваю маўклівую ахвяру.
— Я размаўляю з вамі як жанчына з жанчынай,— гаварыла далей яна.— Вы не крыўдуйце. Мужа няма дома. I наогул яго доўга яшчэ не будзе, дык я павінна паклапаціцца сама. I потым ён сказаў... Але ж лепш хадзем, я павяду вас да аднаго чалавека.
Вольга адчувала сябе дрэнна яшчэ з раніцы, калі прыехала на вакзал. Потым доўга стаяла ля пад’езда. А цяпер гэта жанчына сваёй шчырасцю адбірала ў яе апошнюю надзею. He ставала волі на супраціўленне. I яна пайшла следам, спярша па вуліцы, гарачай і дымнай, потым па нейкіх бясконцых калідорах, засланых прыгожымі дыванамі.
Цяпер Вольгу непакоіла ўжо іншае — каб не трапіць неспадзявана на вочы свайму мужу, бо не хацелася, каб ён пабачыў яе поплеч з гэтай модна апранутай, выпешчанай жанчынай. У душы яна ўжо была рада, што яго няма дома.
У кабінеце, куды яе прапусцілі адразу — тут не абышлося без намаганняў спадарожніцы,— сядзеў чалавек, да якога яны ішлі.
— Чым я магу быць карысным вам? — пасадзіўшы Вольгу ў крэсла насупраць сябе, спытаў ён вялым голасам.
— Я прыехала да мужа.— I Вольга назвала прозвішча.
— Ну і што?
Чалавек, відаць, не зусім разумеў, чаго патрабавала ад яго гэта вясковая жанчына.
Тады Вольга падала яму пісьмо, якое, уласна, і змусіла яе сабрацца ў дарогу. Ён чытаў тое пісьмо, a Вольга ўпотай выцірала слёзы.
— Так,— прамовіў нарэшце чалавек і зацікаўлена агледзеў Вольгу.— Штосьці я прыпамінаю. Але
пачакайце.— Ён націснуў кнопку, якая была прымацавана да ножкі стала, і загадаў сакратару: — Прынясіце асабовую справу...
Той аднекуль прынёс сінюю папку і, паклаўшы яе на стол, знік.
Чалавек гартаў старонкі, падоўгу чытаў паперкі, якія былі ўшыты ў папку, потым усклікнуў:
— Ага, вось яно!..
Ад гэтага воклічу Вользе зрабілася млосна. Сэрцам пачула штосьці нядобрае.
— Тут ёсць выпіска з метрыкі... Марына нарадзілася дваццаць шостага жніўня тысяча дзевяцьсот сорак другога года. Так?
— Так,— адказала Вольга, не разумеючы, куды ён хіліць гаворку.
— Тады чытаем другі дакумент. Вось што піша ваш муж: «Мая жонка нарадзіла дзіця ад немца. Бо я пакінуў Брады ў ліпені сорак першага года, а Марына, гэта значыць мая так званая дачка, нарадзілася... што і пацвярджае метрыка... Таму я і не магу жыць разам».
У Вольгі пахаладзела на сэрцы.
— Гэта няпраўда,— захвалявалася яна.— Тут звычайная памылка. Людзі могуць сказаць. Дачка нарадзілася якраз у сорак першым. I не ад якога немца. Гэта яго дзіця. Уся вёска ведае...
— Дапусцім, што вам можна паверыць,— спыніў яе той жа вялы голас.— Але ж і мужу вашаму я мушу паверыць. Тым больш што дакументы пацверджваюць. Вы толькі правільна зразумейце мяне. У вайну магло здарыцца яшчэ і не такое. Сёй-той спадзяваўся, што вайна спіша любыя грашкі...
Ён гаварыў так далей, але Вольга болып не слухала. Бо сёння чамусьці ўвесь час угаворвалі Вольгу, каб яна нешта зразумела, і ніхто не разумеў яе.
* * *
...Ужо каторы год Марына высаджвала на матчынай магіле барвіны.
Гэтая магіла і мяне парадніла з Брадамі. Я наязджаў сюды кожнае лета, бо неяк палюбіў і ціхую раку, і лазнякі над ёю, і пясчаныя пагоркі, на якіх аж да самай восені хвалюецца пад ветрам жыта.
Мне палюбілася скупая прырода таго ўсходняга кутка Беларусі, дзе прамінула дзяцінства чалавека, які мне на ўсё жыццё стаў дарагі.
I я ніколі не спадзяваўся сустрэць тут Марынінага бацьку. Цяпер ён меў нешта сказаць мне пра Пычаў бераг. Але я пабрыў далей.
Над ракою па-ранейшаму дыміўся цёплы туман.
1962
ЗА СТО КІЛАМЕТРАЎ НА АБЕД
Нам было ў той час па дзесяць гадоў — адным трохі болей, другім трохі меней. I мы былі дзеці вайны. Але тады мы амаль усё ведалі, і мне часам здаецца, што ведалі куды больш, чым нават цяпер, калі нам па трыццаць ужо. Напрыклад, мы без памылкі маглі яшчэ на падлёце пазнаваць па гуку самалёты — «нашы» і «не нашы». Ведалі, якія кулі ў што пафарбаваны — звычайныя, разрыўныя, бронеразрыўныя, бранябойныя, трасіруючыя... Цяпер ужо адно цяжка пералічыць, а тады мы ведалі, па чым якою куляю страляць: калі хочаш, каб галаву раскяпіла, заганяй у ствол патрон з разрыўной; калі з’явілася неабходнасць прашыць што наскрозь, то выбірай бранябойную кулю; ну, а калі проста трэба забіць чалавека (а ў
вайну, як я помню, чамусьці забівалі адных людзей), то пашукай у абойме самую звычайную — гэта лёгка ўдавалася, бо звычайныя кулі не фарбаваліся... Я не кажу ўжо пра знакі адрознення, што насілі салдаты і афіцэры любой краіны, якая мела вайсковыя часці на Усходнім фронце: нямецкай (гэта, вядома, у першую чаргу), затым іспанскай, італьянскай, венгерскай, фінляндскай, румынскай, славацкай... Але мы не толькі адрознівалі варожых салдат па вайсковай форме, а і ведалі, як да каго падыходзіць. Ніколі, здаецца, не баяліся мы вясёлых італьянцаў. Тым часам славакі, якія таксама ваявалі супроць «нашых», маглі нават пакарміць нас — «славянскіх дзяцей». А галодныя мы, здаецца, былі заўсёды: то харчу не хапала, то солі (не пасаліўшы — не з’ясі), то яшчэ якой трасцы. Таму і выходзіла, штоў вайну нам мала калі даводзілася ўволю пад’есці. Праўда, быў адзін час, калі мы таксама раскашавалі. Гэта ўвосень сорак трэцяга года, як вярнуліся нашы. Баі на нашай рацэ ішлі нядоўга — за тры дні ўсё было скончана, і немцы адышлі да Прапойска. Але яшчэ да самага канца чэрвеня наступнага лета мясцовасць наша заставалася прыфрантавой, і праз вёску, спаленую да хаты (людзі перабраліся ў зямлянкі), часта праходзілі на фронт і з фронту розныя часці. Здаралася, што чырвонаармейцы спыняліся на вялікі прывал — проста на вуліцы, паміж зямлянак,— і тады пачынала дыміць кухня, дражнячы пахам усю згаладалую вёску. Варылі нашы салдаты звычайна прасяную кашу на сале, часам макаронавы суп з бульбай. I мы заўсёды чакалі, пакуль салдаты пад’ядуць. Былі ўпэўнены, што ў катле застанецца і на нашу долю. Ды не мала, а добрая палавіна катла. Тады мы падыходзілі да кухні са сваім посудам — хто з бляшанкай, а хто з чыгунком ці махоткай,— і повар раздаваў астатак ежы. I толькі пасля ўжо, як падраслі, мы
нарэшце зразумелі, чаму заўсёды ў катле заставалася палавіна кашы і чаму ніколі не падыходзілі да кухні нашы маткі: яны былі таксама згаладалыя, як і мы, і ў тыя хвіліны, калі салдаты «прымалі ежу», сядзелі ў зямлянках і чакалі, пакуль прыйдуць ад кухні дзеці. Але настаў час, і наша лафа кончылася. Фронт адышоў далёка на захад. Салдаты болыіі не спыняліся ў вёсцы. А мы па-ранейшаму хацелі есці. Як заходзіў год за год, так і голад за голадам ішоў. Ужо было каторае лета, а мы ўсё яшчэ, здзіраючы на лузе пучкі са шчаўя (на хлеб), успаміналі, як праз вёску «праходзілі нашы і везлі за сабой зялёныя кухні». Каб хоць трохі пад’есці, мы, здаецца, гатовы былі ісці на край свету. Але ніхто з нас тады не ведаў, ці ёсць хлеб і на краі свету... I ўсё ж мы аднаго разу схадзілі. Праўда, не на край свету, а ўсяго за сто кіламетраў. Можа, меней. Тады ніхто не мераў тыя кіламетры.
Павёў нас Васіль Карапет. Прозвішча ў яго было другое, а Карапетам чамусьці звалі. I не наш ён быў спачатку — прыезджы. Прывёз яго і старэйшую сястру таксама бацька іхні да нас у вёску, у тую ж восень, як прыйшло вызваленне ад немцаў: тады да нас наогул шмат прыязджала людзей — ці свае вярталіся з бежанцаў, ці проста знаёмыя з франтавых раёнаў ехалі да знаёмых, каб перажыць цяжкі час, нягледзячы нават, што пагарэлі мы. Дык Карапетаў бацька таксама прывёз сына і дачку (маці ў іх не было ўжо) і пасяліў у зямлянку да сляпой Вулькі, якая жыла на той вуліцы, што ля возера, а сам пайшоў у ваенкамат прызывацца ў армію. Звычайна прыезджыя не збіраліся доўга ў нас заставацца — прыязджалі адно перачакаць. Але пасля ўжо адны асядалі назусім — што доўга ездзіць, усюды аднолькава,— другіх жа цягнула ўсё ж «радзіма». А Васілю з сястрой не было куды падавацца. Бацька іх загінуў яшчэ на Проні, і яны жылі ўсё ў той жа сляпой Вулькі.
Жылі — гаравалі. Нарэшце старшыня сельсавета дапісаўся некуды, у вёску прыехала камісія, і забралі спярша сляпую Вульку ў дом інвалідаў, пасля Васіля — у дзіцячы дом, але не ў свой, раённы, што знаходзіўся на чыгуначнай станцыі, а чамусьці павезлі ажно за Унечу, пад самы Старадуб. Сястру Васілёву ў дзетдом не бралі, бо яна ўжо мела на той час пятнаццаць гадоў, значыць, нявеста, скончыла сем класаў і працавала ў калгасе. Прызнацца, мы дык трохі пазайздросцілі Васілю: будзе хлопец жыць там на ўсім казённым і, галоўнае, галадаць ужо не давядзецца — у вёсках гаварылі, што ў дзіцячых дамах даюць фасолю і амерыканскія кансервы. I таму ўсе былі надта здзіўлены, асабліва мы, яго таварышы, калі ў чэрвені, гэта ў самую крапіўную Пятроўку, нечакана з’явіўся ў вёску Васіль Карапет. Адзеты ён быў сапраўды ў казённае — плісавы касцюмчык з пацёртымі каленкамі, картузік, нават парусінавыя туфлі на нагах меў, але з твару, як кажуць, з’ехаў на мыла і стаў худы, больш ахлялы, чым нават некалі ў вёсцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
