Апавяданні
Іван Чыгрынаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 207с.
Мінск 2007
— Ну, а муж? — спытаў Васіль Антонавіч ціха.
— 0, я ж не сказала! — Жанчына страпянулася раптам, як патрывожаная птушка, вочы яе загарэліся, і яна паклала на стол — адну на адну — свае маленькія рукі.— Знайшоў мяне мой Сашка! I тут знайшоў! Але гэта ўжо ў сорак чацвёртым, пад самую восень. Прыбягае неяк дзяўчынка суседская, кажа, салдат пра вас, цёця, пытаецца. Бачу, аж сапраўды мой. Аказваецца, ад сястры дазнаўся, дзе я. Сястра мая, старэйшая, у Саратаве ўсю вайну прабыла. Як вызвалілі нас, я і напісала ёй. А Сашка якраз там пасля ранення лячыўся. Дык проста адтуль і паехаў. Адпусцілі яго. Паняньчыў дзён дзесяць, ды што я кажу— акурат дзесяць дзянькоў, сваю Нюрку і зноў на вайну. Пасля прыслаў адтуль два пісьмы, пісаў, што на Вісле стаяць, гэта недзе ў Польшчы, а потым ні слыху ні дыху. Праз месяц мне з часці пішуць — прапаў без вестак, так і цяпер у ваенкаматаўскай паперцы значыцца мой Сашка — без вестак прапаўшы. Спярша я ўсё думала, што, можа, у палоне дзе, але і з палону людзі вярнуліся, жывуць... Збіраліся тады мы тут з бабамі, кідалі пярсцёнак у шклянку з вадой, і я на свайго загадвала, дык усё мне труна на яго прыпадала.
Жанчына страсянула галавой, быццам адмахнулася ад наслання, сказала:
— А Нюру сама вырасціла, адна.— Памаўчала і павесялелым голасам дадала: — Нават учора яшчэ
пісьмо прыслала. Піша, Васіль кажа,— гэта ўжо зяць мой,— забяром давай маму адсюль. А я як падумаю сваёй галавой, што некуды трэба падавацца, дык ажно сэрца абрываецца.— Усміхнулася і зноў: — Тут жа, можа, усё маё і прамінула. Ды і Сашка ведае, дзе я...
Яна неяк вінавата паглядзела на Васіля Антонавіча, твар яе спахмурнеў, бы ад пакутлівай думкі:
— Што я хацела спытаць у вас...
He дагаварыла і змоўкла, быццам збаялася, што пачуе не тое ў адказ.
— Але ладна. Вы мне ўсё ж скажыце. Ці можа так быць, што ён недзе жывы? Ну, скажам, папаўся ён тады ў палон той, а пасля яго не пусцілі ўжо?
— У гэтую вайну ўсяляк здаралася,— адказаў Васіль Антонавіч.— Нашы ваеннапалонныя траплялі і да сваіх, і да амерыканцаў з англічанамі. Гэта ўжо як выпадала. Калі лагер быў на той тэрыторыі, якую бралі мы, то да нас, а калі на той, па якой ішлі яны, да іх. Ну, і часта было так, што яны перашкаджалі нашым людзям вяртацца да сваіх, гвалтам затрымлівалі, нават...
— Я вось пра гэта і думаю! — раптам перабіла яго, узрадаваўшыся, жанчына.— У Манастыршчыне — гэта па той бок, кіламетраў якіх пяцьдзесят,— дык вярнуўся чалавек. А некалі ж прыйшла нават пахавальная, сям’я ўжо аплакала і супакоілася, думалі — усё, а ён узяў ды аб’явіўся. Васемнаццаць гадкоў быў на чужыне. I ў Англіі, і ў Амерыцы, пасля зноў прыехаў да немцаў, толькі не да нашых, а да тых, амерыканскіх, быццам на работу прыехаў наймацца. Ну, і ўдалося неяк яму там перабрацца цераз граніцу. Цяпер вярнуўся да сваіх, у Манастыршчыну. Таксама, як і вы кажаце, спярша ў палоне быў, а пасля, калі амерыканцы ўзялі, то запалохалі, не пусцілі дамоў. Можа, і мой дзе так...
Пасядзелі колькі часу ў насцярожанай цішыні. Гаспадыня, мусіць, чакала пачуць ад свайго госця яшчэ што-небудзь, але той маўчаў. Тады гаспадыня вылезла з-за стала, пачала прыбіраць посуд.
— Дзякуй за вячэру,— нарэшце сказаў Васіль Антонавіч.
— Няма за што.
На шыбіне цёмнага акна ўжо даўно білася сонная муха.
Хутка гаспадыня заглянула нечага за перагародку і сказала:
— Я вам пасцялю на ложку.
— Навошта, не трэба! — падхапіўся Васіль Антонавіч.
— Ды вы не думайце, у мяне чыста,— паспрабавала супакоіць яна.
— Я не пра гэта. Вы лепш уладкуйце мяне дзе на двары.
Жанчына раптам сумелася.
— Тады хіба на сене,— пачырванела яна.— Але ж на хаце ў мяне дык і сена няма. Ёсць трохі ў пуні, на закоцвінах.
— To і добра. Я там і пераначую.
— Тады хадземце. Адвяду вас, толькі ўжо не крыўдуйце, калі што там не так будзе.
Яна ўзяла з ложка вялікую падушку. На ганку прыпынілася на момант, дыхнула на поўныя грудзі і з хваляваннем у голасе сказала:
— Такая цяплынь!
Васілю Антонавічу захацелася пакланіцца жанчыне, але ён чамусьці не адважыўся схіліць галавы, хоць і добра разумеў, што пасля будзе заўсёды шкадаваць аб гэтым.
1964
МАЦІ1
Сонца амаль на вачах пабольшала, зрабілася чырвонае. На зямлі, ужо як на дражджах, вырасталі цені; на вадзе, на самай сярэдзіне возера, пераліваліся, бліскаючы пазалотаю лускі, быццам жыравалі там касякі маленькіх рыбак.
Над Бароўкай, двароў на сорак вёскай, якая падступалася паўкругам да возера (па адзін бок яго стаялі хаты, а па другі — лес), неўзаметку асядаў вечар.
3 бярозавага балота, што пачыналася за ніжнімі бароўскімі гародамі, выпаўз туман, і пацягнула яго, як заўсёды, па тарфяным полі на мост, перакінуты цераз роў, які падзяляў Бароўку на два канцы — канаплёўскі і канчанскі. Але сёння туман быў рэдкі, як дым.
Аднекуль з далёкіх заток раптам прыляцелі дзве качкі-мацярухі і закружылі ў пары над возерам. Штосьці трывожыла птушак. I яны доўга кружылі так, баючыся апусціцца на ваду.
Была тая зацішная пара перад заходам сонца, калі ў вёску яшчэ не вярнуліся з поля каровы, а людзі, прыйшоўшы з работы (якраз за доўгім логам кідалі ў гэты дзень стагі), паспелі ўгаманіцца.
У гэты час і прыйшла ў Бароўку старая Рэйдзіха.
Яе ўбачыла на гуцянскай дарозе Тараськова Ганна. Яна была за вёскай, у Чыкавых печах, зграбала там пад соснамі сухое шыгалле. Даўно ёй кінулася ў вочы адзінокая жаночая постаць на бязлюднай дарозе, але пазнаць, хто гэта, на ноч гледзячы, ішоў у Бароўку, доўга не ўдавалася. I толькі тады, калі Рэйдзіха павярнула на вузкую, утаптаную чалавечымі нагамі сцежку, каб паўз Чыкавы печы прайсці да
1 У 1970 годзе апавяданне было надрукавана пад назвай «У ціхім тумане». (Заўв. рэд.)
выгану, па якім трапіш на бароўскую вуліцу, Ганна схамянулася.
— Божа мой... Гэта ж Рэйдзіха!..— Яна адкінула . ўбок граблі і ўтаропіла на яе свае здзіўленыя вочы, як на прывід які.
«I адкуль нясе старую нялёгкая»,— падумала яна яшчэ праз момант і адчула, як у сэрцы шавяльнулася штосьці падобнае на прыкрасць.
Рэйдзіха таксама заўважыла Ганну. Яна спынілася крокаў за дваццаць і пазірала на яе, сляпуючы, з-пад рукі. Потым, ужо, мусіць, пазнаўшы, падышла бліжэй.
— Ганна!..— сказала яна ціха, амаль прашаптала, і раптам заплакала, схапілася за фартух і пачала выціраць слёзы.
Згорбленая, маленькая Рэйдзіха стаяла перад Ганнаю босая — ногі былі парэпаныя, з пакручанымі пальцамі, як у вялікай птушкі, скінутай аднекуль з гнязда: яна цяпер чаплялася сваімі кіпцюрамі, каб перастаць нарэшце падаць, неяк затрымацца хоць тут, на зямлі. Палаплены зялёны андарак ледзь не даставаў ёй да пятак. He была асабліва новаю і доўгая сацінавая кофта, якую Рэйдзіха насіла навыпуск, так, што з-пад яе толькі звісаў вышываны фартух. Затое на галаву была павязана прыгожая, яшчэ амаль не паношаная гарусоўка — чырвоная, з чорнымі махрамі.
Рэйдзіха ціха ўсхліпвала, а Ганна стаяла, бы скамянелая, і не ведала, што рабіць. Надта ўжо нечакана выйшла гэта сустрэча ў Чыкавых печах. I трэба ж было здарыцца якраз, што не каму-небудзь — ці мала ў Бароўцы людзей,— а ёй, Тараськовай Ганне, давялося спаткаць Рэйдзіху. Але першыя словы Ганна вымавіла, на здзіўленне самой сабе, спакойна, без прытворства, нават трохі з радасцю:
— А я гляджу, хто гэта ідзе? Гляджу — і вачам не даю веры... Ажно гэта вы, цётка Матруна!
— Ды гэта я, Ганначка, я!..— Рэйдзіха паспрабавала ўсміхнуцца, але ўсмешка ў яе атрымалася палахлівая і вымушаная.— Вось, прывалакла свае косці,— дадала яна і тут жа нібы спахапілася, папраўляючы сябе.— У Забор’е іду. Памаліцца трэба, свечку паставіць...
— Дык сёння ж, відаць, вы не паспееце туды.
— He паспею,— згадзілася Рэйдзіха і ўзняла на Ганну свае заплаканыя вочы.— Скажы-тка мне, a гэта ці жывая, ці не, што каля Сёмкі Парашчынага хата стаяла? Ну, як яе? Дай бог памяць... Аўдотка Мялехава!
— He.
— Iдаўно?
— Пасля вайны адразу. Здаецца, на Пятра.
— Скажы-тка, а чаму б гэта яна? He вельмі каб і старая была...
— Ды каб усё добра, то магла б яшчэ за комінам гадкоў пяць пасядзець. Але вайна, што зробіш...
— А я спадзявалася... значую ў яе.
— Ат, каб жа было толькі тае бяды, што начаваць дзе... У Бароўцы хат многа. Во колькі, глядзіце! — Ганна паказала рукой на вёску.— Ды хоць бы і да мяне зойдзеце. Хата вялікая і новая. На адну. Балазе адбудаваліся нанова ўсе.
Пачуўшы гэтыя словы, Рэйдзіха апусціла галаву. Старая ніяк не чакала, што Ганна раптам пакліча яе да сябе. I яна прыціхла, быццам задумалася, як ёй паставіцца да неспадзяванага запрашэння. Нарэшце сказала:
— Хай табе шчасця дае Бог... А што ж Іван твой?
— He вярнуўся Іван. Адна пяклуюся.
Рэйдзіха ўздыхнула.
Ганна памарудзіла трохі, потым спытала:
— Ну, а як вы, цётка Матруна?
— Дзякаваць богу, сыта, адзета. He я пазычаюся ў людзей, а болей суседзі з добрым і благім да мяне.— Рэйдзіха гаварыла гэта і, здавалася, зусім не клапацілася, паверыць ёй Ганна на слова ці не; яна прайшлася хуценька да памшэлага пня, які вытыркаўся з-пад кучы шыгалля, і села там.— Дзіцёнка перабаблю, кашу на ксцінах паб’ю, на хаўтурках павыю — павыюць і па мне добрыя людзі,— старая зноў схапілася за свой фартух, але на гэты раз яна не заплакала.— Ну, дзякуй богу, што ты развязала маё сэрца... з начлегам. От, ужо ніколі не думала, што давядзецца напрасіцца да цябе. А гэта ты навошта? — Яна капнула нагой шыгалле.
— Трэба Ласюце пад бок паслаць, пакуль дажджоў няма.
— У цябе яна даўнавата?
— He, пярвусцінка.
— Малако ж хоць дае?
— Трохі дае.
— To і добра.
Жанчыны разгаварыліся. Рэйдзіха неяк адразу паспакайнела. Вярнуўся неспадзявана ўнутраны спакой і да Ганны. У душы ў яе ўжо чамусьці не было таго, ранейшага, пачуцця да Рэйдзіхі, якое яна адчула, калі ўбачыла яе на гуцянскай дарозе,— яго быццам рукой хто адвёў.
У Чыкавых печах тым часам пашарэла. За Бароўкаю зайшло сонца. I тут, паміж рэдкіх дрэў, пачаў распаўзацца сіні вячэрні змрок. На захадзе, там, дзе зусім нядаўна было відно сонца, ускочыла маленькае воблачка. Яно было падобнае нечым на белую авечку, якая адбілася ад чарады. Знізу на яго яшчэ кідала сваю чырвань нябачнае ўжо сонца, і таму здавалася, што яно крывавіць.
•к * *
Toe, піто Рэйдзіха нечакана заявілася ў Бароўцы, дзе яе ніхто ўжо не бачыў, можа, цэлых трыццаць гадоў, больш таго, дзе яе ніхто не спадзяваўся нават бачыць — пра яе даўно не ўспаміналі ў вёсцы, бо к слову неяк не прыходзілася,— дзівіла не толькі Тараськову Ганну: навіна за якую паўгадзіну абляцела ўжо сорак бароўскіх двароў і ў кожнай хаце толькі і гаварылі пра гэта.
КНІГІ ОНЛАЙН
