Апавяданні
Іван Чыгрынаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 207с.
Мінск 2007
— Пазыку брала? — пытае ветэрынарыху.
— Брала,— адказвае тая.
— А чаму ж... тваю маць, не пабудавалася дасюль? — ускіпеў неспадзявана Галуза, выкатваючы пачырванелыя вочы.— Ты што нам зрываеш план? 3 палітыкай надумала гуляць? Ты ведаеш, якая ў нас цяпер задача?
— Але ж дзе я паспею? — пачала апраўдвацца разгубленая Галкоўская.— Вунь хлопец ляпае сякерай.— Усміхнулася.— Ужо на шосты вянок ускацілі па бервяну. К зіме будзем ставіць.
Галузу нібы за жывое зачапілі.
— Нам трэба, каб ты зараз паставіла! — закрычаў ён.— А можа, пазыку пражрала?
— Ды не, ляжыць яна ў мяне, пазыка тая, але ж гэта каб да пазыкі ды цесляроў дзе знайсці. A то дзе ён адзін, хлопец мой? Будзе доўга ляпаць там...
— Значыць, не хочаш высяляцца,— шалеў Галуза.— Пазыку ўзяла і адмаўляешся будавацца? План зрываеш нам? — Галуза, як укушаны, забегаў па зямлянцы, пасля выскачыў на двор, схапіў там жалезны лом і пачаў разбураць чалеснік у печы.
Тады Галкоўская нарэшце загаласіла, ламаючы рукі. А Янка якраз быў за гародам, сядзеў на зрубе. Адразу пачуў матчын плач, кінуўся бегчы ў зямлянку. На парозе ён паявіўся з сякерай у руках і, доўга не думаючы, замахнуўся на раз’юшанага Галузу. Той павярнуўся, ударыў па сякеры ломам, выбіў яе з Янкавых рук і высжачыў сам з зямлянкі.
Праз гадзіну ў Зацішша на кані прыехаў участковы міліцыянер. А к вечару з раённай міліцыі прыслалі яму падмогу — яшчэ двух міліцыянераў. Шукалі Янку Галкоўскага. I ўжо ўсе ведалі — і ў сельсавеце, і ў раёне,— што той «аказаў супраціўленне тав. Галузу, маючы на мэце забіць яго». Так было запісана ў першым пратаколе, які пасля пачаў усю тую справу. Але хлопца тады не знайшлі. Першую ноч ён прасядзеў з курапамі ў яме, за дваром,
дзе хавалі на зіму бульбу, а ўранні, калі нарэшце некуды сышла з двара міліцыя, Янка вылез са свайго сховішча і адразу даў цягу ў лес.
Цяпер невядома, чым бы скончылася ўся тая гісторыя, але праз колькі дзён па ўсім наваколлі прайшла чутка — паявіўся ў раёне новы разбойнік, нават горай за самога Пялінку (быў такі пад канец вайны, дэзерцір). А некаторыя несумленныя людзі нібыта аднаго гэтага і чакалі. Нап’ецца хто-небудзь, засне дзе папала — яго і раздзене хто п’янага і соннага. Тады чалавек, каб сораму было меней, заяўляе міліцыі, што гэта Янка зацішанскі перастрэў яго па дарозе і абрабаваў, прыставіўшы да жывата рэвальвер. Прагандлюецца які-небудзь лавачнік — зноў пускае чутку, што на яго напаў зацішанскі Янка. Благая слава разносіцца хутка. Асабліва калі гэта яшчэ і выгадна сяму-таму. Адам Ружанцоў, можа, самы першы пераканаўся ў гэтым.
Тады якраз загаварылі, што недзе ў Ключах, што непадалёку ад ракі, быў абрабаваны жаркоўскі заўмаг, які вёз з сельпо тавар. Крамнік з ахвотаю расказваў, як перастрэў яго Янка — «узброены двума наганамі, зарослы шчэццю і ў бліскучых хромавых ботах»,— ачысціў воз, і «добра яшчэ, што адпусціў па-добраму і па-здароваму».
Адам тыя дні даходзіў сабе метрыкі ў загсе — пасля вайны былі вялікія чэргі па розныя даведкі, таму ён выбраўся ў райцэнтр нанач, каб сярод першых стаць ля дзвярэй загса. На дарозе яго нехта паклікаў. Адам азірнуўся і ўбачыў свайго сябра.
— Здароў,— сказаў Янка, чырванеючы.
— Ну, здароў,— Адам падаў руку.
— Ты ета куды? — спытаў Янка.
— Метрыкі дахаджу. Трэба ў школу здаць. У восьмы клас іду, у мястэчка. Дык дакументы сабіраю. Метрыкі таксама патрабуюць там. У загс іду вось.
Янка пакалупаў вялікім пальцам правай нагі пясок, спытаў:
— Есці хочаш?
— Хачу,— прызнаўся Адам — быў самы галодны пасляваенны год.
— Тады хадзем.
Неўзабаве яны трапілі на сцежку, і яна прывяла да закінутага партызанскага будана, што быў на краі балота. Адам агледзеўся, усміхнуўся.
— Тут і хаваешся? А дзе ж твая зброя?
— Навошта яна мне? — здзівіўся Янка.
— А кажуць жа, што ўзброены,— сказаў Адам.
Тады Янка ўсміхнуўся — здавалася, яму даспадобы прыйшлося тое, як сказаў Адам пра зброю.
— Яно, вядома, можна было б знайсці якую ламачыну, але я ваўкоў не баюся. Ды я і не збіраюся доўга жыць так. Вось пажыву яшчэ ў будане, пакуль цёпла спаць, пасля пайду на станцыю, сяду на поезд і паеду.— Янка падумаў і з сумам спытаў: — А міліцыя часта бывае?
— Ага,— кіўнуў галавой Адам.
— Тута мяне ніхто не знойдзе,— засмяяўся Янка.— Чорт еты Галуза. Праз яго ўсё. Але каб ведаў, што так выйдзе, то хоць бы ўжо...
— Дык ты тут і жывеш? — Адам стаяў ля будана, пераступаючы з нагі на нагу.
— А што? Вось зараз я цябе пакармлю. У мяне тута ўсяго хапае.— Янка палез у будан і вынес адтуль два паржавелыя селядцы, пачак пячэння і кавалачак халвы на прамасленым шматку паперы.— На, еш,— сказаў ён, глытаючы сліну.— Ты на мяне не глядзі. У мяне яшчэ ёсць... селядзец адзін, вялікі, і пячэння трохі. А халвы я не хачу. У мяне ўжо горка ад яе.
Адам сеў на траву, раздзёр селядца, запэцкаўшы пальцы аб вантробы, і пачаў з галадухі аплятаць, заядаючы сухім пячэннем.
— Смашна? — спытаў, пачакаўшы трохі, Янка.
— Ага,— прызнаўся Адам.— Гэта з жаркоўскай лаўкі?
— Ага,— заварушыўся ўзрадаваны Янка.— Ета ж як было. Ты толькі паслухай. Выйшаў я раз на дарогу, надакучыла сядзець тут аднаму, дый камары не даюць, дык я і пайшоў. Бачу, едзе еты лавашнік. Убачыў і ён мяне. Кліча. Я падыходжу, а ён і кажа, што бацьку майго яшчэ ведаў. Ну, і надаваў мне цэлае бярэма селядцоў, пячэння, халвы кілаграм цэлы. Вось я і кармлюся гэтымі запасамі.
Адам перастаў ад здзіўлення есці.
— А там жа ён усім кажа, што ты абрабаваў яго па дарозе. Забраў усё, што было на возе. I ў міліцыю заявіў так. Нават сказаў, што ў цябе з сабой было два наганы.
— Хы, наганы! Яму ўжо наганы сняцца. Можа, забраў усё, што палучыў у сельпо сабе, а сказаў, што ета я.— Янка падумаў і спытаў пра другое: — А матку маю бачыў калі?
— Бачыў.
— Што яна?
— Плача.
Янка апусціў галаву, пасядзеў так, абшчапіўшы каленкі рукамі, пасля сказаў, задуманы:
— А я вось забяру яе ноччу і павязу куды-небудзь. I няхай тады Галуза са сваёй міліцыяй ловіць мяне... Ты вось што, скажы-ка матцы, каб яна прыйшла сюды, а?
— Ладна.
Але Адаму не давялося перадаць старой Галкоўскай сынаву просьбу.
Пакуль ён вяртаўся на другі дзень з райцэнтра, Янку арыштавалі. Вялі яго два міліцыянеры, пад канвоем і чамусьці без штаноў — як засталі соннага
ў будане, так і павялі. А вясковыя людзі глядзелі на канвой, ківалі галовамі, уздыхалі: дзіву даваліся.
3 таго часу Адам Ружанцоў і не бачыў Янку Галкоўскага.
Казалі тады, што Янку спярша трымалі пры раённай міліцыі, бо вялося следства, але ўсё чамусьці не сыходзіліся ў пратаколах канцы, і яго забралі ў Mari лёў.
I вось цяпер Ружанцоў неспадзявана ўбачыў у альбоме мастака Бараноўскага знаёмы твар. За лічаныя хвіліны ў яго перавярнулася ўсё ўсярэдзіне. Верылася і не верылася. А раптам яшчэ не ён?
* * *
Вядома, Адам Ружанцоў павінен быў неадкладна ехаць на будоўлю азотнатукавага завода, каб адшукаць там Галкоўскага і не губляцца ў здагадках. Акрамя гэтай, хутчэй за ўсё чыста зямляцкай патрэбы, якая падагравалася даўняй дружбай, былі і яшчэ прычыны. Справа ў тым, што ўвесь гэты час (а мінула ўсё-такі шмат гадоў) Ружанцоў жыў з адчуваннем унутранай віны і нявыкананага абавязку. Яму чамусьці здавалася — і чым далей, то ўсё болей,— што Галкоўскі, якога арыштавала міліцыя адразу ж пасля таго, як яны развіталіся ля будана, падумаў недзе тады — гэта Адам пайшоў у раённую міліцыю і заявіў на яго. Прынамсі, так павінен быў, меркаваў Адам, падумаць Галкоўскі, бо адзін ён ведаў пра той будан і аднаму яму даверыўся па дружбе «злачынца», які не меў за сабою ніякіх злачынстваў. I Адам, вядома, пакутаваў, на душы ў яго было неспакойна заўсёды, як агортвалі ўспаміны пра тое пасляваеннае лета. Але ён ніколі не сказаў нават самым блізкім сябрам, што бачыў у лесе Галкоўскага: адным часам баяўся
сам, каб не зачапіліся пасля, і не хацеў, каб пра яго кепска падумалі. Калі Галкоўскага вялі пад канвоем па вясковай вуліцы, Адама не было ў вёсцы — яшчэ не вярнуўся з райцэнтра. Але каб ён і быў, то наўрад ці выйшаў бы насустрач: мусіць, не здолеў бы па маладушнасці глянуць сябру ў вочы, ведаючы, што той мог западозрыць яго. Пра большае тады не думалася. Нават не думалася, што Янку нечым можна дапамагчы наогул,— можа, таму, што яшчэ не да канца была парушана псіхалагічная сувязь паміж ваенным часам, калі не лічыліся ні з самім чалавекам, ні з заступнікамі яго, і пасляваенным часам, калі яшчэ за першыя гады людзі не паспелі ўсвядоміць як мае быць, што цяпер усё за чалавека і ўсё для чалавека: як ні дзіўна, але багата што атаясамлівалася яшчэ. Разам з тым быў у Адама Ружанцова і абавязак перад Галкоўскім. Дакладней, не перад ім самім, а перад ягонай маткай, бо тая, як памірала, вельмі прасіла, забываючы нават на фізічныя пакуты:
— Ты, Адамік, прашу Богам, не пакінь майго Іваньку. (Яна ўжо называла сына па-зацішанску.) Знайдзі яго, Адамік... У тым Магілёве... Знайдзі. Ён жа адзін у мяне на белым свеце...
Але што мог зрабіць тады пятнаццацігадовы Адам Ружанцоў? Тады наогул ніхто са знаёмых не разумеў як след, што здарылася з сынам Галкоўскай. He ведалі таксама, як вядзецца і следства па яго справе: у турму да яго хадзіла адна маці — ды і то, калі ёй лепшала,— і яна не мела ахвоты гаварыць пра гэта. I ў Зацішшы, таксама як і ў Зялёным Бары, надта здзіўлены былі, што не было над ім суда. Прайшла раптам чутка, што яго апраўдалі. Але то былі ўжо адны здагадкі...
Цягнік у абласны горад прыйшоў пад вечар, і Ружанцоў, дачакаўшыся на вакзале аўтобуса, паехаў адразу на будоўлю. Дарогу на азотнатукавы ён
прыкладна ведаў. Яго не бянтэжыла нават, што рабочы дзень, бадай, кончыўся.
— Брыгада Галкоўскага? — Дзяўчына ў канторы заводакіраўніцтва доўга гартала нейкія табелі, пасля, як абураная, усклікнула: — Дык гэта ж бетоншчыкі! Так бы і сказалі адразу. А то — брыгада Галкоўскага! Ці ж у мяне тут адна гэта брыгада? Бетоншчыкі цяпер заняты на плывуне. Ведаеце, дзе аварыйны будынак?
Ружанцоў кіўнуў галавой — маўляў, ведаю,— хоць і не меў ніякага ўяўлення, дзе гэта. Але адчыніліся дзверы ў бакоўку, і адтуль выйшаў высокі мужчына з задуменным тварам. Гэта быў галоўны інжынер будаўніцтва. Ён паглядзеў на Ружанцова, пасля перавёў позірк на дзяўчыну:
КНІГІ ОНЛАЙН
